Έτσι σεβόμαστε τα μνημεία μας: Βενετσιάνικο κτίσμα κοντά στο Αλάγνι έγινε στάνη κι ουδείς ενδιαφέρεται

Πώς να χαρακτηρίσει κανείς την εικόνα ενός βενετσιάνικου κτίσματος που αντί να το προστατεύουμε και να το προφυλάσσουμε ως κόρη οφθαλμού το έχουμε εγκαταλείψει και παραδώσει σε βοσκό ο οποίος το χρησιμοποιεί ως στάνη;

Παρότι η αρχαιολογία ακολουθεί τους Κρητικούς σε κάθε τους βήμα και είναι πανταχού παρούσα για να αποτρέψει εργασίες και χρήσεις γης, όπου ανιχνεύονται έστω και ψήγματα αρχαιοτήτων, στην περίπτωση του βενετσιάνικου κάστρου στους Θόλους, απέναντι από το Αλάγνι, δεν ενδιαφέρεται για το ότι το κτίσμα έχει γίνει στάνη για πρόβατα, ούτε για το ότι ο βοσκός έχει περιφράξει όλο τον περιβάλλοντα χώρο με συρματόπλεγμα, φθάνοντας μάλιστα σε σημείο να φυτέψει, στις παρυφές του κάστρου, ακόμα και ξινόδεντρα!

Η εικόνα του κάστρου πραγματικά απογοητευτική, παρότι διασώζεται ένα μεγάλο κομμάτι του. Η κοπριά εντός και εκτός του κτίσματος σχηματίζει ένα παχύ στρώμα την ώρα που τα πρόβατα βοσκούν αμέριμνα και σταλίζουν στο εσωτερικό του. 

Αποκορύφωμα... αν σε πετύχει εκεί ο βοσκός σου ζητά και εξηγήσεις που μπήκες στην «ιδιοκτησία» του χωρίς άδεια.

Το κάστρο των Θόλων βρίσκεται σε ένα πραγματικά πανοραμικό σημείο, απέναντι από τον οικισμό του Αλαγνίου, στο Δήμο Αρχανών Αστερουσίων.Πρόκειται για ένα φρουριακό συγκρότημα που χρονολογείται κάπου στον 16^ο αιώνα, ενδεχομένως και στις αρχές του 17^ου.

Η τελευταία του χρήση ήταν από τους Τούρκους, που το μετέτρεψαν σε Κουλέ για να επιβλέπουν όλη τη γύρω περιοχή, εξαιτίας της προνομιακής του θέσης.

Το συγκρότημα φαίνεται να αποτελείται από τρία θολωτά ισόγεια κτίσματα με οχυρωματικό περίβολο. Μάλιστα το αρχικό κτίριο του ήταν διώροφο.

Ο περίβολος του σχηματίζει ένα ορθογώνιο, προς το βορρά, και είναι χαμηλός σε σύγκριση με άλλες οχυρώσεις ενώ αποτελείται από αργολιθοδομή ενισχυμένος με ένθετους ξεστούς λίθους, στις γωνίες, που συνδέονται με ισχυρό ασβεστοκονίαμα. 

Η κατασκευή του περιβόλου μάλιστα θεωρειται επιμελημένη με στοιχεία όπως, κεκλιμένη βάση στήριξης και αποστραγγιστικά ανοίγματα.

Το βασικό κτίσμα, που δεσπόζει στην κορυφή, είναι ορθογώνιο, διώροφο, με θολωτές επιμήκεις οροφές, εξού και το όνομα Θόλοι σε όλο το λόφο. 

Το ένα τμήμα του, στο ισόγειο, διατηρείται σε καλή κατάσταση ενώ η ανατολική του πτέρυγα και ο πάνω όροφος έχουν καταρρεύσει.

 Η κατασκευή δεν έχει τα χαρακτηριστικά οχυρού γιατί διαθέτει μεγάλα ανοίγματα σε χαμηλό ύψος. Στη βάση του κτιρίου εξωτερικά διακρίνουμε προγενέστερες φάσεις στην κατασκευή.

Η οροφή είναι ψηλή και γενικά η όλη κατασκευή έχει τα χαρακτηριστικά της ενετικής βίλας Τρεβιζάν στην Κίσαµο και της επίσης ενετικής βίλας Εθιάς στη νότια Σητεία. 

Πρόκειται δηλαδή μάλλον για βενετσιάνικο αρχοντικό. Μορφολογικά η κατασκευή του οχυρού μας παραπέμπει σε εποχή μεταγενέστερη της Β’ Βυζαντινής. 

Τμήματα εξάλλου του οχυρωματικού περιβόλου αλλά και στη βάση του κτίσματος, δείχνουν ότι κάποια οχυρωματική κατασκευή προϋπήρχε στο χώρο.

Το όλο συγκρότημα θα λέγαμε πως παρουσιάζει τρεις ιδιαιτερότητες:Το κυρίως κτίριο μοιάζει περισσότερο με βίλα παρά με οχυρό, ο οχυρωματικός περίβολος έχει ασυνήθιστα χαμηλό ύψος και τέλος ο χώρος δεν αναφέρεται πουθενά σε ενετικές πηγές.

Αυτά οδηγούν στην υπόθεση πως δεν ήταν ένα κανονικό φρούριο, αλλά μια κατοικία με κάπως προσεγμένη οχύρωση και απεριόριστη θέα, ίσως στη θέση παλιότερου βυζαντινού φρουρίου.

(Οι πληροφορίες για το κτίσμα αντλήθηκαν από τη διπλωματική εργασία του Νίκου Μ. Γιγουρτάκη, με θέμα «Βυζαντινές οχυρώσεις στην Κρήτη κατά τη Β΄ βυζαντινή περίοδο (961-1204)», Ρέθυμνο 2004)