Η Μονή Οδηγήτριας με το ιστορικό παρελθόν, τις όμορφες τοιχογραφίες και τις εικόνες του Άγγελου

Η Μονή Οδηγήτριας βρίσκεται πάνω στον ορεινό όγκο των Αστερουσίων, που αποκαλούνται «Αγιον Όρος» της Κρήτης μια και εκεί αναπτύχθηκε πλούσια μοναστική-ασκητική παράδοση, με κέντρο το Αγιοφάραγγο.

Ίδρυση της Μονής

Η Μονή ιδρύθηκε το 14ον αιώνα, όπως μαρτυρά και ο τοιχογραφικός διάκοσμος του Καθολικού της, και σχετίζεται με την οικογένεια των Καλλέργηδων, στους οποίους ανήκε.

Αναφορά σε αυτήν βλέπουμε σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα, του 1393.

Σύμφωνα με την παράδοση, η Μονή ιδρύθηκε από μια γυναίκα που κατοικούσε στην περιοχή Λειβαδιώτη, κοντά στο χωριό Πόμπια. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια και είχε μια κόρη. Μετά το θάνατο του άνδρα της πέθανε ξαφνικά και η κόρη, την ημέρα των αρραβώνων της.

Η μητέρα εγκατέλειψε το σπίτι της παρακαλώντας την Παναγία να την οδηγήσει. Η Παναγία με κάποιο σημείο της υπέδειξε να αναστηλώσει το κατεστραμμένο μοναστήρι και να γίνει μοναχή.

Πράγματι, διέθεσε όλη την περιουσία της και έκτισε ένα μεγάλο γυναικείο μοναστήρι, το οποίο ονόμασε Οδηγήτρια.Τα κτήματά της στο Λειβαδιώτη τα δώρισε όλα στο μοναστήρι και η ίδια εγκαταστάθηκε σε αυτό με το όνομα Μάρθα.

Το όνομα της Μάρθας Μοναχής μνημονεύεται μέχρι σήμερα στις λειτουργίες που γίνονται στη Μονή, ως κτητόρισσας.

Σύμφωνα με άλλη ιστορική εκδοχή, το όνομα της Μονής Οδηγήτριας σχετίζεται με κάποιο αντίγραφο της περίφημης εικόνας της Μονής Οδηγών της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά και είναι από τις πιο αγαπητές και θαυματουργές εικόνες στο Βυζάντιο.

Το καθολικό της Μονής τιμάται στη Κοίμηση της Παναγίας

και στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.

Το 1884 η Οδηγήτρια έγινε, με Πατριαρχικό Σιγίλλιο, Σταυροπηγιακή Μονή.

Συμμετοχή της Μονής σε απελευθερωτικούς αγώνες

Η αντιστασιακή ιστορία της Μονής αρχίζει ήδη από το 17ο αιώνα, επί ηγουμενίας Ιωσήφ, όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι στην Κρήτη.

Πριν από την επανάσταση του 1821, η Μονή ήταν καταφύγιο των Χαΐνηδων. Μάλιστα ο γνωστός Ξωπατέρας ήταν χαϊνης, αδελφός της Μονής με το όνομα Ιωάσαφ.

Το 1866, κατά την επανάσταση και επί ηγουμενίας Γερασίμου Μανιδάκη, η Μονή ανέπτυξε μεγάλη εθνική δραστηριότητα. Η δραστηριότητα αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να εξαγριώσει τους Τούρκους, οι οποίοι προέβησαν σε εκτεταμένες καταστροφές και βιαιότητες.

Τα χρόνια της Γερμανικής κατοχής το μοναστήρι αντιμετώπισε ξανά την έχθρα των κατακτητών λόγω της δραστηριότητας του αφού περιέθαλπε και φρόντιζε αντάρτες.

Η αρχιτεκτονική του Μοναστηριού

Η Ιερά Μονή Οδηγήτριας όπως και τα περισσότερα μοναστήρια, από άποψη σχεδιασμού και κατασκευής, είναι φρουριακού τύπου. Περιβάλλεται δηλαδή από οχυρωματικό περίβολο με οχυρό πύργο στη Βορειοδυτική γωνία ,που είναι γνωστός ως Πύργος του Ξωπατέρα.

Τόσο ο περίβολος όσο και τα διάφορα κτίρια είναι άγνωστο πότε κτίστηκαν.

Στο κέντρο του περιβόλου βρίσκεται ο δίκλιτος ναός της Μονής, το νότιο κλίτος του οποίου είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και το βόρειο στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.

Τμήμα του ναού είναι τοιχογραφημένο ενώ στο εσωτερικό του υπάρχουν τέσσερις εικόνες του σπουδαίου ζωγράφου Αγγέλου Ακοντάτου, που χρονολογούνται από τον 15ο, αιώνα. Πρόκειται για την Άμπελο, τη Ζωοδόχο Πηγή, τον ασπασμό Πέτρου και Παύλου και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο

Τρεις από τις σωζόμενες εικόνες του αγιογράφου Άγγελου

Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχε παλαιότερα και άλλο κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Φανούριο.Σήμερα σώζονται εδώ μόνο τα θεμέλια και ο περίτεχνος ενετικός τάφος με οικογενειακό οικόσημο και τη χρονολογία 1602: «Αλοϋζιο Τριβιζάνος εις αυτού και των εξ αυτού ταφήν, ταύτην εδείματο την σορόν. ΑΧΒ, Απριλίου ΚΕ».

Τη βορειοδυτική γωνία του περιβόλου καταλαμβάνει ο Πύργος του Ξωπατέρα, στον οποίο κατέφευγαν οι μοναχοί για να προστατευθούν από εχθρικές επιδρομές.

Τον Πύργο είχε κατασκευάσει, σύμφωνα με τη παράδοση, ο βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς το 961 μ.Χ. ως οχυρωματικό έργο για να ειδοποιούνται έγκαιρα οι κάτοικοι σε περίπτωση εμφάνισης πειρατικών πλοίων.

Ο πρώτος Πύργος καταστράφηκε και ανοικοδομήθηκε νέος κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Από αυτόν σώζονται σήμερα μερικές βυζαντινές πολεμίστρες.

Ο Πύργος διατηρεί πάντως και σήμερα τα βασικά αρχικά χαρακτηριστικά του, όπως την παλιά Καταχύτρα ή Φονιά, πάνω από την είσοδό του, στην κορυφή σχεδόν του κτιρίου απ’ όπου οι αμυνόμενοι έριχναν καυτό λάδι ή μολύβι ή ακόμη και ζεματιστό νερό πάνω στον επιδρομέα που θα προσπαθούσε να παραβιάσει την πόρτα, πράγμα που μαρτυρεί πόσο σημαντικό οχυρό ήταν εκείνα τα χρόνια το μοναστήρι.

Το κτιριακό συγκρότημα της μονής είχε μία κεντρική είσοδο στην βόρεια πλευρά και από μία στην ανατολική και την δυτική πλευρά. Πάνω από την κεντρική βόρεια Πύλη υπάρχει μια πλάκα που είναι χαραγμένος ο σταυρός και τριγύρω το μονόγραμμα: IC-XC-N-K (Ιησούς Χριστός Νικά) και η χρονολογία ΑΦΞΗ (1568) που κατά πάσα πιθανότητα είναι χρονολογία ανακαίνισης.

Στην νοτιοδυτική πλευρά του περιβόλου υπάρχει διώροφο κτίριο του οποίου ο επάνω όροφος έχει διαμορφωθεί ως ξενώνας.

Στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζεται σήμερα το ηγουμενείο όπου βρίσκονται τα αρχεία του μοναστηριού, έγγραφα, πατριαρχικές επιστολές, συμβόλαια, περιουσιακά βιβλία και άλλα έγγραφα, που ξεκινούν από το 1830, μια και τα προ της περιόδου αυτής αρχεία έχουν καταστραφεί από τους διάφορους επιδρομείς.

Στην βορειοανατολική πλευρά του μοναστηριού βρίσκονται το ελαιοτριβείο και το φουρνόσπιτο ενώ δίπλα από την ανατολική πύλη ήταν η αποθήκη και το πατητήρι. Ο χώρος αυτός έχει ανακαινιστεί πρόσφατα από τους μοναχούς της μονής και λειτουργεί σαν μουσειακός χώρος.

Δίπλα από αυτό υπάρχει η είσοδος ενός υπόγειου δωματίου που λεγόταν τυροκέλλι, γιατί σ’ αυτό φυλάσσονταν τα τυριά του μοναστηριού.

Το πηγάδι της μονής

Στην αυλή και κοντά στον πύργο υπάρχει ένα πηγάδι - σαρνίτσι όπου συγκεντρώνονταν τα νερά της βροχής για την ύδρευση του μοναστηριού κατά τις περιόδους αποκλεισμού του ενώ στο κέντρο της αυλής βρίσκεται ο Ναός