Το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού-Λαογραφική Συλλογή Δερμιτζάκη. Ένα στολίδι παράδοσης για το Βατόλακκο

Ο ζωοκίνητος ελαιόμυλος με τις πέτρες του, στο ίδιο ακριβώς σημείο που ήταν στημένος παλιά

Μπορεί ένα μικρό χωριό να έχει ένα αξιόλογο μουσείο; Η απάντηση βγαίνει αβίαστα: όχι μόνο μπορεί αλλά επιβάλλεται να έχει για την ανάδειξη του λαογραφικού πολιτισμού και της ίδιας της ιστορίας του.

Όσοι έχουν επισκεφθεί στο Βατόλακκο Χανίων το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού-Λαογραφική Συλλογή Δερμιτζάκη, καταλαβαίνουν πόσο σημαντικό είναι όποιο χωριό έχει πράγματα ν’ αναδείξει, να το πράττει με σοβαρότητα σεβασμό και αγάπη.

Το τούρκικο σπίτι αναπαλαιώθηκε και  στεγάζει τμήμα της συλλογής

Η παλιά Φάμπρικα 

  

Μπορεί να μην είναι ένα μεγάλο μουσείο, όμως είναι μεγάλη η σημασία του και ο ρόλος του σ ένα τουριστικό δήμο, όπως είναι αυτός του Πλατανιά. 

Ξένοι αλλά και ντόπιοι επισκέπτες της Κρήτης πλέον αναζητούν το διαφορετικό, το παραδοσιακό κι έτσι φτάνουν ακόμα και στην πιο απομακρυσμένη γωνιά αρκεί να ξέρουν πως θα το βρουν.

Αυτό συμβαίνει και με το Μουσείο στο Βατόλακκο που, ακούγοντας ή διαβάζοντας θετικά σχόλια για τους χώρους και τη συλλογή του , όσοι περνούν από την περιοχή νιώθουν την ανάγκη να το επισκεφθούν και φεύγουν από εκεί με τις καλύτερες εντυπώσεις.

Το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού-Λαογραφική Συλλογή Δερμιτζάκη βρίσκεται μέσα σε ένα υπέροχο λεμονόκηπο, στη γειτονιά Γιατρουδιανιά ή Ξεροκάμπι, κοντά στην πλατεία του χωριού, και στεγάζεται σε δύο αναπαλαιωμένα κτίρια που είχε χτίσει ένας εύπορος Τούρκος, την περίοδο που το νησί τελούσε υπό οθωμανική κατοχή.

Αυτά τα κτίρια αγόρασε το 1925 ο Στέλιος Περουλάκης, που είχε μεταναστεύσει στην Αμερική και μόλις έκανε ένα καλό κομπόδεμα γύρισε πίσω για να φτιάξει στον τόπο του τη ζωή του.

Το ένα από τα κτίρια ήταν η διώροφη κατοικία του Τούρκου και το δεύτερο μια φάμπρικα, ακριβώς απέναντι από το σπίτι. Αυτές τις χρήσεις είχαν και για το νέο ιδιοκτήτη τους, το ένα σπίτι και το άλλο εργοστάσιο παραγωγής λαδιού.

 Το 1941 ο Στέλιος Περουλάκης εκτελέστηκε από τους Γερμανούς και τα δύο κτίσματα εγκαταλείφθηκαν και σταδιακά, με το πέρασμα του χρόνου, υπέστησαν φθορές. 

 Οι απόγονοι του ωστόσο δεν θέλησαν να τα αφήσουν να καταρρεύσουν κι έτσι προσπάθησαν πολύ να τα αναστήσουν. Σήμερα μέσα από τη μετατροπή τους σε Μουσείο αποτίουν, ουσιαστικά φόρο τιμής στη μνήμη του.   

Η φάμπρικα ως  το μοναδικό κτίριο της προβιομηχανικής εποχής που σώζεται έως σήμερα στο Νομό Χανίων, κρίθηκε διατηρητέο μνημείο από τη 13η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. 

Χτισμένη κυρίως από υλικά του χωριού, έχει κοινά αρχιτεκτονικά στοιχεία με άλλα παλαιά κτίρια στα χωριά της Κρήτης, όπως τα τοξωτά παράθυρα ενώ πιο σπάνιες είναι οι τρεις οξυκόρυφες καμάρες στην οροφή του κτιρίου, εμφανής επιρροή από την ενετική αρχιτεκτονική. Για το χτίσιμο της είχε αξιοποιηθεί εξάλλου υλικό από τη Σαντορίνη.

Το παλιό πιεστήριο

Με την αποκατάσταση του κτιρίου και του πρωτογενούς εξοπλισμού του ελαιοτριβείου, δηλαδή του ζωοκίνητου ελαιόμυλου με τις τρεις μυλόπετρες, του πιεστηρίου και του «εργάτη», που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης στο εσωτερικό του,  αναβιώνει με κάθε του λεπτομέρεια ο παλιός τρόπος παραγωγής ελαιολάδου στην Κρήτη

 Η Λαογραφική Συλλογή Δερμιτζάκη περιλαμβάνει δεκάδες παλαιά αντικείμενα, τα οποία έχουν τοποθετηθεί στον χώρο του Μουσείου Ελιάς και Λαδιού, σύμφωνα με τη λειτουργία που επιτελούσαν.

Στην πλειονότητά τους πρόκειται για αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στην παραγωγή του λαδιού, σε βασικές αγροτικές εργασίες, όπως το αλώνισμα, καθώς και σε σημαντικά καθήκοντα του νοικοκυριού, όπως το ζύμωμα και το ψήσιμο του ψωμιού.

Μια πλούσια  συλλογή από οικιακά σκεύη παρουσιάζονται στο Μουσείο προσφέροντας στον επισκέπτη μια αδρή εικόνα για τις συνθήκες ζωής και τις συνήθειες των ανθρώπων της εποχής.

Το ξύλινο πατάρι του Μουσείου, στην φάμπρικα, έχει διαμορφωθεί όπως ένα υπνοδωμάτιο παλαιάς κρητικής κατοικίας με τα ανάλογα αντικείμενα αλλά και εργόχειρα .

Το σπίτι, δίπλα από τη φάμπρικα, έχει επίσης διαμορφωθεί για να δώσει εικόνα της λειτουργίας των σπιτιών προηγούμενων δεκαετιών. Σε αυτό ξεχωρίζει  το μικρό τζάκι στην κρεβατοκάμαρα, οι παλιοί ξύλινοι καναπέδες και αντικείμενα καθημερινής χρήσης

Στην αυλή του Μουσείου διατηρείται ακόμα ο παλιός πέτρινος φούρνος που χρησιμοποιούσαν κατά το παρελθόν οι ιδιοκτήτες των δύο κτισμάτων.

Θα πρέπει ακόμα να επισημάνουμε, κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, την πολύ καλή συνεργασία που υπάρχει σήμερα ανάμεσα στους ιδιοκτήτες του Μουσείου και τον Πολιτιστικό Σύλλογο της περιοχής. 

Στοχεύοντας και οι δύο στην ανάδειξη του πολιτισμού του Βατόλακκου αποδεικνύουν πως η φράση «Η ισχύς εν τη ενώσει» δεν είναι κενό γράμμα, ειδικά στις μικρές κοινωνίες.