Μήπως ήλθε η ώρα να δούμε το βιομηχανικό μας πολιτισμό με άλλο μάτι;

Μπορεί η Κρήτη να θεωρείται από τις κορυφαίες ελαιοπαραγωγές περιοχές της Ελλάδας, τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα ελαιολάδου, ωστόσο ελάχιστα την έχει απασχολήσει η εξέλιξη στην παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος και το πέρασμα από την εποχή που την κίνηση για το άλεσμα της ελιάς έδιναν τα ζώα, για να φθάσουμε στη συνέχεια στο ντίζελ και  από εκεί στον ηλεκτρισμό και τις σύγχρονες μεθόδους έκθλιψης του καρπού.

Διάσπαρτα σε αρκετές περιοχές του νησιού μπορεί να δει κανείς σήμερα, ερειπωμένα, παλιά λιοτρίβια, αφημένα στην τύχη τους και φυσικά αναξιοποίητα, παρότι μνημεία αυτού που αποκαλούμε βιομηχανικό πολιτισμό.

Γιατί μπορεί η Ελλάδα να μην φημίζεται ως βιομηχανική χώρα, ωστόσο έχει να επιδείξει στην πάροδο των ετών, σημαντικά δείγματα βιομηχανικής δυναμικής, πριν καταλήξει σε χώρα παροχής υπηρεσιών.

Η Βιομηχανική Αρχαιολογία είναι υπαρκτή ως κλάδος της αρχαιολογίας, εξελισσόμενος διαρκώς από τα μέσα της δεκαετίας του '50 όταν εμφανίστηκαν και τα πρώτα δείγματα αποβιομηχάνισης. 

Ασχολείται με τη μελέτη του βιομηχανικού πολιτισμού, δηλαδή με όλες εκείνες τις παραγωγικές  εγκαταστάσεις που δημιουργήθηκαν για ή από τη βιομηχανική διεργασία.

Αντικείμενο της δεν είναι μόνο τα βιομηχανικά κτίρια αλλά και ο μηχανολογικός εξοπλισμός, οι τόποι και οι συνθήκες παραγωγής, αλλά και ό,τι αφορά στο εμπόριο, τη μεταφορά και τα δίκτυα διανομής βιομηχανικών προϊόντων.

Η βιομηχανική αρχαιολογία βλέπει τα τεχνικά μνημεία ως φορείς πληροφοριών, ως χώρους όπου έχουν αλληλεπιδράσει ο πολιτισμός και το περιβάλλον, παρέχοντας μας σήμερα ιστορικές γνώσεις και μια καλύτερη αντίληψη της σύγχρονης κοινωνίας.

Η αποκατάσταση και επανάχρηση των παλιών βιομηχανικών συνόλων, τις τελευταίες δεκαετίες, έχει βρει θέση και στην Ελλάδα, παρότι όχι ακόμα στο βαθμό που θα έπρεπε.

 Μέσα από αυτές τις διαδικασίες γίνεται προσπάθεια προβολής και ανάδειξης της εκάστοτε τοπικής ταυτότητας και των ιδιαιτεροτήτων κάθε τόπου, αλλά και της πολιτιστικής του κληρονομιάς, στο σύνολό της.

Εμπόδια δυστυχώς ακόμα υπάρχουν πολλά, ανάμεσα τους η απουσία ικανοποιητικού θεσμικού πλαισίου, η έλλειψη ολοκληρωμένης επιστημονικής γνώσης και καταγραφής των βιομηχανικών καταλοίπων, η δυσκολία συνεργασίας τοπικών αρχών και ιδιοκτητών, η γραφειοκρατία και φυσικά η οικονομική κρίση, που χτύπησε την πόρτα της χώρας μας μετά το 2009.  

Στον τομέα της παραγωγής ελαιολάδου η Ελλάδα έχει να επιδείξει ένα σημαντικό βιομηχανικό πλούτο. Παλιά ελαιοτριβεία, ακόμα και από την εποχή που η έκθλιψη του ελαιολάδου γινόταν με τη βοήθεια ζώων υπάρχουν σε πολλές περιοχές. 

Κάποια εξ αυτών είχαν την τύχη να αξιοποιηθούν και να αποδοθούν στο κοινό ως μουσεία, όπως εκείνο της Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου, στην Αγία Παρασκευή, το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη, το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού Πηλίου, το Μουσείο Ελιάς Κυκλάδων, στην Άνδρο, αλλά και το Μουσείο Eλιάς και Ελαιολάδου στο καταπράσινο νησί της Θάσου.

Και η Κρήτη; με το κορυφαίο ελαιόλαδο της και την παράδοση αιώνων στην παραγωγή του, που είναι στο χάρτη της αξιοποίησης παλιών ελαιοτριβείων; Δυστυχώς πουθενά.

 Παρότι διαθέτει ένα τεράστιο βιομηχανικό δυναμικό στον τομέα αυτό δεν έχει κάνει το παραμικρό για να το αξιοποιήσει.

Το e-storieskritis.blogspot.gr επισκέφθηκε ένα τέτοιο χώρο στο Αλάγνι, του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, και κατέγραψε φωτογραφικά στιγμιότυπα της εγκατάλειψης του, θεωρώντας δεδομένο πως υπό διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσε να προσφέρει πολλά στην προώθηση και ανάδειξη του βιομηχανικού πολιτισμού στον τομέα του ελαιολάδου. 

Κι αυτό όχι μόνο λόγω του, από τη δεκαετία του 1950 κατασκευασμένου, μηχανολογικού εξοπλισμού του, που ακόμα διατηρείται σε καλή κατάσταση, αλλά κι επειδή βρίσκεται σε μια περιοχή όπου αυτή τη στιγμή λειτουργούν κάποιες από τις πλέον σύγχρονες μονάδες παραγωγής και τυποποίησης ελαιολάδου στην Κρήτη. Μονάδες υπόδειγμα και στην εξαγωγική τους δραστηριότητα που προσελκύουν τους σημαντικότερους πελάτες-εισαγωγείς του εξωτερικού.

Μάλιστα σε μια πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο ανακαλύψαμε πως μια ίδια μηχανή, με τη βασική μηχανή ντίζελ στο εγκαταλελειμμένο λιοτρίβι του Αλαγνίου, είναι ανάμεσα στα εκθέματα που μουσείου που έχει δημιουργήσει στη Βρετανία η κατασκευάστρια εταιρεία της, η Νational Gas and Oil Engine Company.

Ο γηραιότερος κάτοικος του οικισμού, ο κ Αριστείδης Σφακιανάκης, μας είπε πως το πετρόχτιστο ελαιοτριβείο, που χωρίς σκεπή και πορτοπαράθυρα, συναντά κανείς εισερχόμενος στο χωριό, χτίστηκε γύρω στο 1950.

 Οι μηχανές του λειτουργούσαν με ντίζελ και αποτελούσε κόσμημα για όλη τη γύρω περιοχή. 

Πρόκειται για συνιδιοκτησία των οικογενειών Ζωγραφάκη, Σφακιανάκη και Καφετοζογιαννάκη. 

Ήταν δομημένο σε 2 διαφορετικούς χώρους και είχε τη φήμη της καλύτερης επιχείρησης στα πέριξ.

 Ακόμα και σήμερα, παρά την εγκατάλειψη που υφίσταται, ανάμεσα στο σκουριασμένο εξοπλισμό του βλέπει κανείς σχεδόν ακέραιους τους ιμάντες και άλλα λειτουργικά μέρη, που κάποτε του έδιναν ζωή για να δώσει  κι αυτό από την πλευρά του ζωή με την παραγωγή του πολύτιμου ελαιόλαδου.

Η κρίση, λένε κάποιοι, φέρνει ευκαιρίες και ίσως είναι καιρός να την εκμεταλλευτούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Να ξεκινήσουμε δηλαδή να βλέπουμε εκεί που υπάρχουν συντρίμμια και αποκαΐδια ανάπτυξη και δράσεις που θα μας πάνε ένα βήμα μπροστά, χωρίς να περιμένουμε από την Πολιτεία να μας συνδράμει σε αυτή την προσπάθεια. 

Εξάλλου έχουμε το προνόμιο να ζούμε σε μια χώρα όπου το παρελθόν ήταν και είναι κινητήριος μοχλός για το μέλλον και η βασική πηγή συγκέντρωσης εσόδων στο παρόν.   

Ελένη Βασιλάκη