Η ιατρική επιστήμη στη Μινωική Κρήτη και η διάδοση της στον αρχαίο κόσμο

Έχουμε συνηθίσει να θαυμάζουμε τους Μινωίτες για την τέχνη, την αρχιτεκτονική, τον πολιτισμό τους, το εμπορικό τους δαιμόνιο και την επιρροή που άσκησαν ανά τον κόσμο, ως θαλασσοκράτορες.

Ωστόσο υπάρχει κι ένας ακόμα τομέας στον οποίο πρέπει να σταθούμε και να τους αποδώσουμε τα εύσημα, κι αυτός δεν είναι άλλος από την ιατρική επιστήμη.

Ο Άγγλος αρχιτέκτονας και ελληνιστής Μάικλ Βέντρις είχε γοητευθεί από παράξενες πινακίδες με ιερογλυφικά στο Βρετανικό Μουσείο, προϊόντα ανασκαφών του Μινωικού και Μυκηναϊκού πολιτισμού.Μελετώντας τις απέδειξε πως μπορεί να έμοιαζαν με ιερογλυφικά, αλλά ήταν  «κρητικά ιερογλυφικά», των ανθρώπων του αιγαιακού χώρου, που είχαν ζήσει πολύ πριν τον Όμηρο και τους τρωικούς.

Τα σύμβολα παρίσταναν ολόκληρη συλλαβή. Ήταν ένα «αλφάβητο προ του αλφαβήτου»,  με το οποίο οι πρόγονοί μας έθεσαν τις βάσεις της επικοινωνίας και συνεννόησης μεταξύ τους, μεταξύ των πόλεων, μεταξύ των χωρών. Και οι μινωίτες ναυτικοί ήταν εκείνοι που το διέδωσαν στα λιμάνια όπου έδεναν τα καράβια τους.

Σε αυτά, λοιπόν, τα συλλαβογράμματα, αναγνωρίστηκε η λέξη ι-ja-τε > ιητήρ > ιατρός.

Το γεγονός και μόνο ότι βρίσκουμε τη λέξη αυτή στις πινακίδες της γραμμικής Β της Κνωσού (αλλά και σε αυτές των Μυκηνών και της Πύλου) μαρτυρά ότι το θεραπευτικό έργο, ο ρόλος του ιατρού και ο θεσμός του στο κρητομινω-μυκηναϊκό περιβάλλον της εποχής ήταν οργανωμένος, αποδεκτός και εν λειτουργία.

Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάμε πως σε πιθάρι της Φαιστού, (17ος αιώνας π.Χ.) αναγράφεται το όνομα του ιδιοκτήτη «Σιμά, η ιατρός», με τη λέξη Σιμά στα νεοελληνικά να σημαίνει Μέλισσα.

Τη σχέση των προγόνων μας με την ιατρική αποκάλυψε και το εύρημα του Γιάννη και της Εφη Σακελλαράκη στο Φουρνί των Αρχάνων. Αυτό δεν ήταν άλλο από ένα κρανίο που είχε υποστεί χειρουργική επέμβαση.

Είναι ενδιαφέρον επίσης το ότι  σε αιγυπτιακό πάπυρο του Βρετανικού Μουσείου εντοπίστηκαν στη γλώσσα των Μινωιτών ιατρικά ξόρκια για τη θεραπεία της βουβωνικής πανώλης.

Όσα γνωρίζουμε για τις υγειονομικές συνθήκες και την ιατρική δραστηριότητα στην αρχαία Κρήτη βασίζονται στα γλυπτά, τις τοιχογραφίες και τα αρχιτεκτονικά ευρήματα, που μας πρόσφερε η αρχαιολογική σκαπάνη. Πολλές λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής πρέπει να ρυθμίζονταν από κανόνες υγιεινής. Αυτό μαρτυρούν οι  αίθουσες των λουτρών, ο τρόπος κατασκευής των υδραγωγείων και το σύστημα των υπονόμων, που είναι απ' τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα της εποχής.

Ιδιαίτερη αξία έχει η διαπίστωση τού Έβανς, σύμφωνα με την οποία κρητικά κείμενα φαρμακολογικού κυρίως και θεραπευτικού περιεχομένου, πρέπει να ήταν γνωστά στους αρχαίους Αιγυπτίους. Το γεγονός ότι ένας αξιόλογος αριθμός αρωματικών και ιαματικών φυτών, που χρησιμοποιήθηκαν τόσο από τους Αιγυπτίους, όσο κι απ' τους μεταγενέστερους Έλληνες, έχει τη ρίζα του ονόματός του προελληνική, μεσογειακή, κρητική, μαρτυρά ότι τα φυτά αυτά θα έπρεπε να καλλιεργούνται και να χρησιμοποιούνται από τους Κρήτες, πριν διαδοθούν στους γειτονικούς λαούς.

 Τέτοια ονόματα είναι: μίνθη, αψίνθιο,το σήσαμον, δηλαδή η παπαρούνα, γνωστή με το κρητικό αυτό όνομα στον ελληνικό κόσμο της εποχής εκείνης και φυτά, απ’ τα οποία παρασκευάζονταν βαφές, όπως ο κρόκος.

Το λουτρό της Βασίλισσας στην Κνωσό 

Οι Κρήτες γνώριζαν κι ένα μεγάλο αριθμό φυτών με αποκλειστική θεραπευτική χρήση: το ασπλήνιο (είδος θηλυκής πτέρης) για τους πόνους του σπλήνα, το δαύκο, που χορηγείτο σαν έγχυμα μέσα σε κρασί σε μυϊκές παθήσεις ή δαγκώματα φιδιών και το δίκταμο, χρησιμοποιούμενο ειδικότερα σε γυναικολογικά νοσήματα.

 Καλλιεργούσαν επίσης σε ευρεία έκταση κι έκαναν εξαγωγή λειχηνοειδών φυτών, που χρησιμοποιούνταν σαν αφεψήματα, τονωτικά, υπό μορφή αλοιφών και για τη κατασκευή εμπλάστρων. Ο Πλίνιος εξάλλου μας πληροφορεί ότι η Κρήτη υπήρξε πατρίδα δύο δένδρων με ιατρική χρησιμότητα: του κρητικού πεύκου και της κυπαρίσσου, απ' όπου έβγαζαν αιθέρια έλαια με εξαίρετες θεραπευτικές ιδιότητες.

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούσαν ακόμα οι Κρήτες το πεπόνι, τον κρίνο, που με τους βολβούς του θεράπευαν τις ραγάδες των μαστών και τα εγκαύματα, τη λευκή νυμφαία για τις στυπτικές της ιδιότητες και το χρυσάνθεμο.

Έκαναν, όμως, χρήση και άλλων φυτών που μας είναι άγνωστα, όπως ο φλοιός του «κίτρινου φιδιού», που ίσως η αρχή της χρήσης του να ανάγεται στην εποχή των Ασσυρο-βαβυλωνίων. Με τα φάρμακα φυτικής προέλευσης, που έχουν το προβάδισμα σε όλες τις αρχαίες φαρμακοποιίες, συνδύαζαν και οι Κρήτες ζωικά και ορυκτά προϊόντα: λίπη, κερί, κόπρανα, ούρα, νίτρο, στύψη, λιθάργυρο. Δεν δίσταζαν να καταφύγουν και στις μαγικές ιδιότητες των πολύτιμων λίθων. Ένας απ’ αυτούς, ο αμέθυστος, χρησιμοποιείτο σαν διουρητικό.

Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι γνώσεις των αρχαίων Κρητών για την ιαματική σημασία των μεταλλικών υδάτων. Τα νερά αυτά διοχετεύονταν με επιβλητικές υδραυλικές εγκαταστάσεις σε καταιονητήρες, ειδικά ντους, τόσο στα λουτρά των ανακτόρων όσο και στα δημόσια λουτρά. Τα ακάθαρτα νερά απομακρύνονταν μ' ένα επιμελημένο σύστημα αποχετευτικών αγωγών προς τους υπονόμους, πράγμα που μαρτυρεί προχωρημένες γνώσεις υγιεινής.

Στο ιατρικό έργο προΐστατο η «θεά των όφεων» με πάρεδρο της το θεό των ιατρών τον  Ασκληπιό, το σύμβολο του οποίου, το φίδι, έφερε και η κρητική θεά.

(Με πληροφορίες από iatronet.gr)