Ταξίδι στην Κρήτη του 1942 μέσα από τα μάτια του Ιταλού ανθρωπολόγου Lidio Cipriani

Ήταν ξεκάθαρα ρατσιστής, θεωρούσε κατώτερους ανθρώπους τους μαύρους και τους μιγάδες, όμως ερχόμενος στην Κρήτη αναγκάστηκε να παραδεχθεί πως, σε αντίθεση με θεωρίες που τότε είχαν αναπτυχθεί, ούτε εβραϊκό ούτε αφρικανικό αίμα κυλά στις φλέβες των κατοίκων της.

Της Ελένης Βασιλάκη

Ο λόγος για τον Ιταλό ανθρωπολόγο Lidio Cipriani, που το 1942 εστάλη από το φασιστικό καθεστώς της χώρας του στην Κρήτη με ζητούμενο να μελετήσει ανθρωπολογικά τους κατοίκους της αλλά και να επιβεβαιώσει γεωγραφικά και άλλα δεδομένα σχετικά με το νησί μας.

Μέρος του πολύτιμου υλικού που συγκέντρωσε από αυτό το ταξίδι συμπεριελήφθη στο βιβλίο που εξέδωσε το 1943, στη Φλωρεντία, με τίτλο «Creta e l origine mediterranea della civiltà».Ακόμα πλουσιότερο όμως υλικό για τον τόπο μας και τους ανθρώπους του, καρπό του ίδιου ταξιδιού, είχαμε την τύχη να δούμε και να θαυμάσουμε στο δίγλωσσο τόμο με τίτλο "Κρήτη 1942 – Οι φωτογραφίες του Lidio Cipriani", που εκδόθηκε το 2014.

Σε αυτό το μοναδικό φωτογραφικό λεύκωμα βλέπουμε να έχουν αποτυπωθεί περισσότερες από 2000 φωτογραφίες, τις οποίες είχε τραβήξει ο Cipriani στο νησί μας, πλαισιωμένες από πληροφορίες, τις οποίες κατέγραφε σε σημειωματάριο, δίνοντας μας μια πλήρη εικόνα της ζωής στην Κρήτη τη δεκαετία του 1940.

Γιατί ο Ιταλός ανθρωπολόγος, κατά το πέρασμα του από τα μέρη μας, δεν περιορίστηκε στο να καταγράψει τα ανθρωπολογικά δεδομένα, που απαιτούσε η έρευνα του, αλλά φωτογράφησε τόπους, δραστηριότητες της καθημερινότητας, μνημεία, τη χλωρίδα και την πανίδα, αντικείμενα και ότι άλλο εντυπωσιακό βρήκε στο διάβα του.

Στο εισαγωγικό σημείωμα του λευκώματος διαβάζουμε πως μέσα σε 2 μήνες ο Lidio Cipriani χτένισε στην κυριολεξία της Κρήτη, ξεκινώντας από το Λασίθι και φθάνοντας μέχρι τα πιο απόμερα χωριά των Χανίων.

Στη συνέχεια έφυγε όμως επέστρεψε και πάλι και συνέχισε να φωτογραφίζει. Όλο αυτό το υλικό διατέθηκε, για την έκδοση του λευκώματος, από τον καθηγητή ανθρωπολογίας και παλαιοανθρωπολογίας Jacopo Moggi-Cecchi, στα χέρια του οποίου στο τέλος κατέληξε.Συνολικά συμπλήρωσε 2.375 ανώνυμα ατομικά δελτία ανθρωπομετρίας, εκ των οποίων 2.078 ανδρών και μόλις 297 γυναικών.

Στόχος του ήταν να μετράει 25 άνδρες και άλλες τόσες γυναίκες σε κάθε τόπο που επισκέπτονταν. Ωστόσο σε αρκετά χωριά τα βρήκε σκούρα γιατί για να μετρήσει τις γυναίκες έπρεπε να τις ακουμπήσει κι αυτό στις Στροβλές, στα Πλεμενιανά, στο Βουτά, στη Σκλαβοπούλα, στο Ροδοβάνι, στις Βουκολιές, στα Σφακιά, στο Ασφέντου κ.α δεν του το επέτρεψαν, κι έτσι δεν κατάφερε να αντλήσει δεδομένα από καμία γυναίκα σε αυτά τα μέρη, παρότι φωτογραφίες τον άφησαν να τραβήξει. Μόνο στην Αγία Ρουμέλη ο κανόνας άλλαξε κι εκεί μέτρησε 9 άνδρες και 16 γυναίκες.

Ο Cipriani ξεκίνησε το επιστημονικό οδοιπορικό του στην Κρήτη τέλη Ιουλίου του 1942. Η αποστολή του ταξίδεψε στο νησί με 2 ελαφρά στρατιωτικά φορτηγά ενώ όπου δεν υπήρχαν δρόμοι επιστράτευαν τα μουλάρια. Παρότι επισκέφθηκε 117 μέρη το ανθρωπολογικό του ενδιαφέρον επικεντρώθηκε σε 74.

Παρότι μπορούσε, ως αξιωματικός του Ιταλικού στρατού κατοχής, να επιβάλλει, δια της βίας, τη λήψη ανθρωπολογικών δεδομένων φαίνεται πως τελικά σεβάστηκε τα τοπικά ήθη κι όπου οι γυναίκες δεν τον άφηναν να τις ακουμπήσει δεν το έκανε.

Για τους Κρητικούς πέρα από τη γνησιότητα της φυλής τους είχε να πει και καλά λόγια για τη φιλοξενία που του προσέφεραν. Στο βιβλίο του μάλιστα περιέγραψε πως παντού ξοδεύτηκαν για να τον φιλοξενήσουν μαζί με τους στρατιωτικούς της ακολουθίας του, παρότι το ταξίδι του στην Κρήτη έγινε σε καιρό πολέμου και ο ίδιος ήταν με τους κατακτητές .

Ο ίδιος φάνηκε, ως αποτέλεσμα του ταξιδιού του στο νησί μας, να έχει καλλιεργήσει ένα ξεχωριστό θαυμασμό για τους Σφακιανούς τους οποίους κυριολεκτικά αποθεώνει για την υπερηφάνεια, την αντρειοσύνη, την ανυποταξία τους σε κάθε ξένο ζυγό.

Ο Lidio Cipriani ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα λόγω των ρατσιστικών του απόψεων. Το 1938 ήταν μεταξύ όσων υπέγραψαν την προκήρυξη των ρατσιστών επιστημόνων ενώ τον ρατσισμό του δεν τον έκρυβε σε κανένα από τα δημοσιεύματα του.

Ήταν οπαδός της ναζιστικής ευγονικής θεωρίας, που προέβλεπε στείρωση των μειονεκτικών πληθυσμιακών ομάδων και υποχρεωτικά προγαμιαία πιστοποιητικά. Περιέγραφε τους νέγρους ως άτομα με αδιόρθωτη παιδιάστικη συμπεριφορά και ροπή προς μια ευθυμία και αφελείς διασκεδάσεις, στις οποίες κανένας φυσιολογικός λευκός δεν θα ενέδιδε.

Από τον κανόνα των ηθικά και πνευματικά κατώτερων μαύρων εξαιρούσε τους Ζουλού, τους Βουσμάνους, τους Πυγμαίους και τους Μπάιλα, στους οποίους διέκρινε ομορφιά, και ξεχωριστές φυσικές ικανότητες και τεχνικές δεξιότητες.

Όσο για τους μιγάδες, τους θεωρούσε λαμπρή περίπτωση προς εκμετάλλευση γιατί με τη διασταύρωση τους με λευκούς εμφάνιζαν βελτιωμένες διανοητικές ικανότητες και σωματική ευρωστία.

Παρολαυτά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το επιστημονικό-ανθρωπολογικό υλικό που άφησε πίσω του. Τράβηξε στα δεκάδες ταξίδια του χιλιάδες φωτογραφίες, συγκέντρωσε εθνογραφικό και άλλο υλικό πολύτιμο και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις υλικό για πληθυσμιακές ομάδες που τείνουν προς εξαφάνιση.

Γι αυτό κι όχι άδικα θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ανθρωπολόγους του 20ου αιώνα, τουλάχιστον ως προς τις τεχνικές που ανέπτυξε.

Ειδικά σ εμάς τους Κρητικούς άφησε παρακαταθήκη ένα μοναδικό υλικό που μας ταξιδεύει, πολλές δεκαετίες πίσω, σε ένα τόπο που πολλοί από εμάς δε γνώρισαν αλλά θυμούνται από τις διηγήσεις γονιών και παππούδων, ένα τόπο σχεδόν ανέγγιχτο από τον τουρισμό και τον κακώς εννοούμενο πολιτισμό, που άλλαξε την εικόνα του νησιού μας.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα