Ασπασία Παπαδάκη: Η πρώτη γυναίκα βιολατόρισα της Κρήτης... μια αληθινή επαναστάτρια

Με τον αδελφό της Παύλο και την ανιψιά της Έφη

«Ποτέ μου δεν εσταμάτησα και δεν θα σταματήσω την τελευταία μου πνοή τραγουδιστά θα αφήσω». Αυτή η μαντινάδα δεν είναι μόνο έμπνευση της στιγμής αλλά στάση και θέση ζωής για την Ασπασία Παπαδάκη. Μια γυναίκα που σημάδεψε την εποχή της και μέσα από τη ζωή της ακόμα και σήμερα  δίνει μαθήματα δύναμης, ταλέντου, αποφασιστικότητας, αγάπης και πάθους, σ εμάς τις νεώτερες.

Η Ασπασία Παπαδάκη, για όσους δεν την γνωρίζουν, είναι η πρώτη γυναίκα βιολατόρισα και λυράρισσα της Κρήτης, ένα άτομο πολυτάλαντο, μια επαναστάτρια για την εποχή της, που έκανε την αγάπη της για τη μουσική επάγγελμα αψηφώντας όλους εκείνους που δεν ήθελαν τότε τις γυναίκες να ασχολούνται με τέτοια πράγματα.

Στα 83 της χρόνια σήμερα, και παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει, δεν το βάζει κάτω αποδεικνύοντας πως είναι μια γνήσια Κρητικιά που η ψυχή της δε γερνάει και δεν καταπονείται αλλά παραμένει νέα και αισιόδοξη.

Τη συνάντησα ένα κυριακάτικο πρωινό στο φιλόξενο χώρο του δημοτικού γηροκομείου Χανίων, όπου διαμένει, καθώς οι συγγενείς της έκριναν, μετά από μια κλοπή που σημειώθηκε στο σπίτι της, πως υπήρχε θέμα ασφάλειας της και δεν έπρεπε να συνεχίσει να ζει μόνη της. 

Δίπλα της ο αδελφός της Παύλος, μόνιμο ταίρι στις μουσικές περιπλανήσεις της, αλλά και η αγαπημένη της ανιψιά Έφη ,που βοήθησαν στο όμορφο ταξίδι που κάναμε στο παρελθόν, καθώς η ίδια χτυπημένη από εγκεφαλικό δυσκολεύεται κάποιες στιγμές με το λόγο.

Αφορμή για να αναζητήσω την Ασπασία Παπαδάκη στάθηκε το παρακάτω βίντεο του 1961, που εντόπισα στο διαδίκτυο, όπου εμφανίζονται Κρητικοί της Αμερικής σε ταξίδι τους στο νησί μας να γλεντούν  στα Χανιά και κάπου στο 2.21'  λεπτό, φαίνεται μια γυναίκα που έπαιζε  βιολί. Διόλου συνηθισμένη εικόνα για εκείνη την εποχή, ωστόσο δεν με δυσκόλεψε να καταλάβω πως αυτή η νεαρή μουσικός ήταν η Ασπασία.

Αυτό που δεν φανταζόμουν και έμαθα στη συνέχεια είναι πόσο τυχερή ήταν στη ζωή της καθώς έκανε αυτό ακριβώς που ήθελε από παιδί, χωρίς να υπολογίζει δυσκολίες. 

Επίσης συνειδητοποίησα πόσο προικισμένο άτομο είναι, αφού μόνη της κατάφερε να μάθει και να παίζει πλήθος μουσικών οργάνων, να γράφει στίχους και μουσική, να ζωγραφίζει, να κατασκευάζει μουσικά όργανα και ενίοτε να παίζει το ρόλο ολόκληρου μουσικού συγκροτήματος ηχογραφώντας όλα αυτά που μόνη της ετοίμαζε.

Ας τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή, αν και οι λίγες γραμμές ενός αφιερώματος, δύσκολα μπορούν να χωρέσουν το φαινόμενο Ασπασία Παπαδάκη.

Τα παιδικά της χρόνια

Η πρώτη γυναίκα βιολατόρισα της Κρήτης γεννήθηκε στην Πλάκα Αποκορώνου και είχε τρία αδέλφια. Από πολύ μικρή έδειξε το ταλέντο της στη μουσική. 

Δεν θα μπορούσε εξάλλου να γίνει αλλιώς αφού η μητέρα της έπαιζε μαντολίνο, μόνο μέσα στο σπίτι όμως, ο πατέρας της έπαιζε λαγούτο και μαντολίνο ενώ ο θείος της, ο Μιχάλης Παπαδάκης ή Πλακιανός, ήταν ένας από τους πλέον γνωστούς λυράρηδες και συνθέτες της εποχής. Εξάλλου ο πατέρας της μάνας της έπαιζε λύρα, ένας ακόμα θείος της έπαιζε βιολί, ενώ η μεγάλη της αδελφή, η Ιωάννα, έπαιζε λαγούτο.

Τα πρώτα της μουσικά βήματα τα έκανε ενώ ήταν ακόμα μαθήτρια στο δημοτικό σχολείο μαθαίνοντας μόνη της να παίζει τα όργανα που είχε ο πατέρας της στο σπίτι, διασκεδάζοντας φίλους και συμμαθητές της. Ωστόσο το 1940, με την Κατοχή, η ενασχόληση με τη μουσική σταμάτησε απότομα. 

Το 1943 σε ένα δυστύχημα με γερμανικό αυτοκίνητο ο πατέρας της, Φραγκίσκος, σκοτώνεται κι έτσι αλλάζουν όλα μέσα στην οικογένεια. Ο μοναδικός αδελφός της Παύλος, σταματά το σχολείο για να βοηθά στις αγροτικές δουλειές και για να στηρίζει, παρά το νεαρό της ηλικίας του, ως άνδρας, την οικογένεια του. 

Το πρώτο της βιολί

Με την αποχώρηση των Γερμανών η μικρή Ασπασία ξεκινά και πάλι να παίζει. Αυτή τη φορά βρίσκει ένα ξύλο στη θάλασσα, και όπως μας περιγράφει ο αδελφός της, το "ξεκούφισε" κι έκανε μόνη της ένα μικρό λυράκι, βάζοντας αντί για χορδές σύρματα από γερμανικό καλώδιο.

 Η μάνα της την είδε με την αυτοσχέδια λύρα και της είπε πως αυτό το όργανο δεν είναι για τις γυναίκες, υποσχόμενη πως θα της αγοράσει ένα περισσότερο γυναικείο όργανο, ένα βιολί δηλαδή, για να παίζει. Πράγματι ένα μικρό βιολί από ένα ζαχαροπλαστείο, που πουλούσε και μουσικά όργανα στο Ρέθυμνο, έγινε δικό της.

Μια από τις ζωγραφιές της που κοσμεί το δωμάτιο της

Με το που το έπιασε στα χεράκια της η Ασπασία, χωρίς να ξέρει καν από βιολί, άρχισε να παίζει σκοπούς που ήξερε από  το μαντολίνο. Ο αδελφός της, που ως μαθητής έπαιζε κι αυτός λίγο μουσική, την είδε και ζήλεψε. Αποφάσισε λοιπόν να μάθει λαγούτο για να τη συνοδεύει. Το λαγούτο του πατέρα τους, ως εκ θαύματος, επέστρεψε στο σπίτι μετά από ένα χρόνο περίπου απουσίας στο Ηράκλειο, όπου είχε δοθεί για επισκευή καθώς είχε σπάσει σε γλέντι όπου συμμετείχε ο μακαρίτης ο πατέρας τους.

Κάπως έτσι άρχισε η σχεδόν παράλληλη μουσική πορεία για τα δύο αδέλφια. Η μικρή Ασπασία έπαιζε το βιολί και ο Παύλος τη συνόδευε κάνοντας καθημερινά πρακτική πάνω σε 4-5 τραγούδια στο μαγαζάκι, που διατηρούσαν στην Πλάκα.

Η πρώτη δημόσια εμφάνιση

Την πρώτη τους δημόσια εμφάνιση τα δύο αδέλφια την έκαναν σε πανηγύρι, μετά το Πάσχα, στο Βάμο, κάπου στο 1945.

Το τι έγινε με τον κόσμο που τους είδε, δεν περιγράφεται. Το κοινό τους λάτρεψε και έτσι χωρίς δεύτερη κουβέντα άρχισαν να τους ζητούν σε όλα τα πανηγύρια στην ευρύτερη περιοχή.

 Μάλιστα κάποιοι πήγαιναν και έπαιρναν τα δύο παιδιά από το σπίτι τους για να τα πάνε να παίξουν στις εκδηλώσεις που οργάνωναν ενώ σε άλλα γλέντια πήγαιναν τα δύο τους ακόμα και με τα πόδια ή το λεωφορείο. 

Με τον αδελφό της, τον ανιψιό της και συνεργάτες της 

Παρότι τα χρήματα που έβγαζαν τότε δεν ήταν πολλά ήταν καλά για μια εποχή, όπου επικρατούσε μεγάλη φτώχεια και ανέχεια, έτσι είχαν κάθε λόγο όχι μόνο να  συνεχίσουν τη μουσική αλλά να την  εξελίξουν κιόλας φθάνοντας στη δισκογραφία.

Οι δισκογραφικές δουλειές της

Στις αρχές της δεκαετίας του 60 ηχογράφησε με τον Παύλο τον πρώτο τους δίσκο στην Κολούμπια, σε δικούς της στίχους και μουσική, με τίτλο "Το παράξενο πουλί", που έγινε μεγάλη επιτυχία.

 Ακολούθησαν "Τα Χανιώτικα". Με δικές της μελωδίες ντύθηκε το έργο "Ριζίτικα" του μεγάλου σολίστα Γιώργου Γρυλάκη ενώ συμμετείχε στον "Ερωτόκριτο" με το Βαγγέλη Ζαμπετουλάκη, κι ακόμα  στο "Την Παναγιά παρακαλώ" κ.α 

Το 1988 είχε ξανά συμμετοχή σε δουλειά του Ζαμπετουλάκη και στη συνέχεια ηχογράφησε τα "Μονοπάτια του πόνου", ένα έργο δικό της με θέματα από την ιστορία, και τις παραδόσεις της Κρήτη.

Η Ασπασία γίνεται μουσικός σε κρουαζιερόπλοιο

Η Ασπασία ανήσυχο πνεύμα κάποια στιγμή, μέσα στη δεκαετία του 60, αποφάσισε να πάει και να παίξει μουσική σε κρουαζιερόπλοιο, ιδιοκτησίας Ποταμιάνου, που έκανε κρουαζιέρα σε Μικρά Ασία, Αίγυπτο, Κύπρο και ελληνικά νησιά. 

Το πλοίο το έλεγαν Ορφέα και όταν εμφανίστηκε στους υπεύθυνους για τη θέση του μουσικού εκείνοι της είπαν πως δεν θέλουν κάποια που να παίζει βιολί και παραδοσιακή λύρα αλλά την αρχαία λύρα του Ορφέα.

«Μα φυσικά παίζω κι από αυτή» τους απάντησε η Ασπασία, που χωρίς πολύ σκέψη κατασκεύασε μόνη της μια ορφική λύρα στην οποία όχι μόνο μετέφερε όσα ήξερα να παίζει από άλλα μουσικά όργανα αλλά εμπλούτισε κιόλας το ρεπερτόριο της παίζοντας στους επιβάτες του πλοίου από βαλς μέχρι νησιώτικα.

Μια γυναίκα με πολλά ταλέντα

Ρώτησα τον αδελφό της πόσα μουσικά όργανα έπαιζε η Ασπασία και ξαφνιάστηκα όταν έμαθα πως με επιδεξιότητα μπορούσε να παίξει λύρα, βιολί, λαγούτο, μαντολίνο, κιθάρα κι ότι άλλο όργανο είχε χορδές.

 Δεν περιοριζόταν όμως μόνο σε αυτά. Έγραφε και πολύ ωραίους στίχους και μαντινάδες. Έχει γεμίσει ολόκληρα τετράδια με στίχους, που περισσότερο παραπέμπουν σε ποίηση, παρά στον τυπικό κρητικό δεκαπεντασύλλαβο. 

Μάλιστα όπου πήγαινε να παίξει μουσική, ανάλογα με τα χαρίσματα που διέθετε είτε ο πρωτοχορευτής είτε άλλο άτομο που χόρευε, και της έκανε εντύπωση, σκάρωνε γι αυτό επιτόπου  μια μαντινάδα επαινώντας άλλοτε τα μάτια του, άλλοτε το παράστημα του, άλλοτε το μπόι και τα νιάτα του.

Όταν δεν έπαιζε  μουσική και δεν έγραφε στίχους έφτιαχνε μόνη της λύρες από ξύλο μουριάς, που υπήρχε άφθονο στο χωριό της. Κάποιες από αυτές τις πουλούσε, άλλες τις χάριζε ενώ είχε γράψει σε κασέτες, εκείνης της εποχής, δικές της συνθέσεις. Αυτές τις οποίες ηχογραφούσε στο σπίτι τραγουδώντας και παίζοντας διάφορα όργανα, προσθέτοντας μάλιστα τη μουσική του ενός οργάνου πάνω στη μουσική του άλλου κάνοντας με αυτό τον τρόπο να φαίνεται πως υπήρχε ολόκληρο συγκρότημα πίσω από την ηχογράφηση της.

Έπαιζε μουσική στα ζωάκια κι εκείνα της τραγουδούσαν

Ο αδελφός της θυμάται και την ιδιαίτερη σχέση που είχε με τα ζώα, τα οποία υπεραγαπούσε κι εκδήλωνε αυτή την αγάπη της παίζοντας τους μάλιστα μουσική. Όταν έβρισκαν μικρά πουλάκια στο χωριό, κοτσύφια, σπουργίτια κ.α, τα πήγαιναν στην αυλή του σπιτιού τους, όπου η Ασπασία τους έπαιζε μουσική και τους τραγουδούσε και μάλιστα κάποια από αυτά ανταπέδιδαν το τραγούδι, μαγεμένα λες και ήταν οδικά πτηνά κι όχι άγρια πετούμενα.

Στιγμιότυπο από το βίντεο του 1961 

Πρόβαλε τη μουσική κι όχι τα κάλλη της 

Η Ασπασία στα νιάτα της εκτός από δυναμική ήταν και μια όμορφη γυναίκα ωστόσο δεν παντρεύτηκε ποτέ, αφού ήταν δοσμένη με πάθος στη μουσική της. 

Της έστελναν πολλά προξενιά αλλά εκείνη δεν ήθελε- μας περιγράφει ο αδελφός της- ενώ από την ανιψιά της μάθαμε πως ήταν τόσο σεμνή και απόλυτα προσανατολισμένη στο να δείξει το μουσικό της ταλέντο και να εκφραστεί μέσω της μουσικής, που όταν έπαιζε μπροστά σε κόσμο επέλεγε είτε να φορέσει παντελόνι είτε να βάλει πάνω στα πόδια της ένα κομμάτι ύφασμα, καλύπτοντας έτσι τυχόν γυμνό σημείο του σώματος της. 

Μάλιστα το ότι εκείνη την εποχή φορούσε παντελόνι σε συνδυασμό με το βιολί που έπαιζε στο κοινό, είχε γίνει αντικείμενο συζήτησης με την ίδια ωστόσο να μη δίνει σημασία. Εξάλλου πάντα φρόντιζε να κάνει εκείνο που επιθυμούσε και δεν υπολόγιζε τι θα πουν οι γύρω της.

Αξίζει να σημειώσουμε πως κοντά της έκαναν τα πρώτα τους μουσικά βήματα πολλοί κρητικοί καλλιτέχνες ενώ πριν μάθει λύρα δίπλα στο θείο της τον Πλακιανό, διδάχθηκε παραδοσιακή μουσική από την Ασπασία και ο Ρος Ντέιλι.

Η Ασπασία Παπαδάκη έπαιξε μουσική σε αναρίθμητες εκδηλώσεις στην Κρήτη, ενώ επισκέφθηκε και κάμποσες φορές τη Γερμανία. Με κάθε ευκαιρία επίσης σκορπούσε χαρά, μέσα από το τραγούδι και τη μουσική της, σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, γηροκομεία, ψυχιατρεία κι όπου αλλού μπορούσε να μετριάσει τον ανθρώπινο πόνο εμψυχώνοντας ανθρώπους που υπέφεραν. 

Μια αγωνίστρια στη ζωή της 

 Μουσική έπαιζε περίπου ως τα 70 της χρόνια όταν δυστυχώς, από στεναχώρια επειδή έχασε την αδελφή της, άρχισε να παθαίνει μικρά εγκεφαλικά στην αρχή, κι ένα μεγαλύτερο στη συνέχεια, που την άφησε στο κρεβάτι χωρίς να μπορεί να μιλήσει και να μετακινηθεί. Ήταν όμως αγωνίστρια και δεν το έβαλε κάτω, κατάφερε να επανέλθει. Ωστόσο πριν προλάβει καλά καλά να συνέλθει από το εγκεφαλικό χτύπησε σοβαρά το πόδι της και χειρουργήθηκε. Σε αυτές τις ηλικίες και με τόσο βεβαρημένη κατάσταση υγείας, ήταν δεδομένο πως δεν θα περπατούσε ξανά.

 Κι όμως πάλι διέψευσε τους πάντες, με μικρή δυσκολία και με τη χρήση πι μπορεί να μετακινείται, μπορεί και πάλι να θυμάται και να ψιθυρίζει το ρυθμό του Ερωτόκριτου και κυρίως μπορεί και πάλι να χαμογελά.

Η δύναμη της ψυχής της είναι πολύ μεγαλύτερη από τα όποια προβλήματα το πέρασμα των χρόνων φέρνει στη ζωή της, είναι αυτό της το χάρισμα, πέρα από το ταλέντο της, που την κάνει ξεχωριστή και αξιοθαύμαστη..μια γυναίκα παράδειγμα προς μίμηση που κάνει την Κρήτη περήφανη κι όλους όσοι τη γνωρίσαμε να τη θαυμάζουμε δίχως όρια.   

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος  με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη  άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)