Περιήγηση στα Οθωμανικά κτίρια του Ρεθύμνου

Το  χαμάμ στην οδό Ραθαμάνθους

 Μια μοναδική περιήγηση στα Οθωμανικά κτίσματα της πόλης του Ρεθύμνου είχαν την ευκαιρία να κάνουν το απόγευμα της Παρασκευής κάτοικοι της πόλης και όχι μόνο. 

Πλήθος κόσμου, συνοδεία του αρχαιολόγου και υπεύθυνου της ξενάγησης, Κώστα Γιαπιτζόγλου, περιηγήθηκαν σε πολλά σημεία και επισκέφθηκαν και γνώρισαν κτίσματα που υπάρχουν στο Ρέθυμνο από την εποχή της Τουρκοκρατίας και που σε πολλές περιπτώσεις παραμένουν «αφώτιστα» για το ευρύ κοινό.

Παλιά σπίτια, εκκλησίες, τζαμιά και άλλα κτίρια, ορισμένα από τα οποία ανήκουν σήμερα σε ιδιώτες.

Ο κ Γιαπιτζόγλου κατά την ξενάγηση

Η περιήγηση - ξενάγηση έγινε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Ημέρες Ρεθύμνου '17», που διοργανώνει ο Σύλλογος Κατοίκων Παλιάς Πόλης. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, έγινε αναδρομή μέσα από κείμενα περιηγητών στο Ρέθεμνος της περιόδου, παρατηρώντας στοιχεία της οθωμανικής αρχιτεκτονικής σε κατοικίες που έχουν διασωθεί στην παλιά πόλη.

«Κάναμε το γύρο του Οθωμανικού Ρεθύμνου και είδαμε τα κτίρια της περιόδου εκείνης. Κατ' αρχήν ένα κτίσμα αμιγώς οθωμανικό στην οδό Τσίχλη, πολύ σημαντικό που σώζει ακόμα τον εξοπλισμό του, το χαμάμ και την κουζίνα του ατόφια. Ένα δεύτερο, στην οδό Αρκαδίου που έχει αναστηλωθεί με υποδειγματικό τρόπο όπως είδαμε και είναι αρκετά ενδιαφέρον.

Κάναμε στάση και είδαμε το τζαμί της Οδού Τομπάζη, της Βαλιδέ Τουρκάν, το οποίο είναι κλειστό γιατί ήταν αποθήκη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας για πολλά χρόνια και τώρα αναστηλώνεται πάλι από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, προκειμένου να δοθεί σε χρήση και αναστηλώνεται.

Είδαμε επίσης και κάποια άλλα χαρακτηριστικά κτίρια της περιόδου, για να γνωρίσουμε το Ρέθυμνο το Οθωμανικό και όχι μόνο το Βενετσιάνικο», μας δήλωσε ο αρχαιολόγος και υπεύθυνος για την ξενάγηση, Κώστας Γιαπιτζόγλου.

  Το κονάκι της οδού Τσιχλή 

Ο κ. Γιαπιτζόγλου μαζί με όλους όσοι επέλεξαν να περάσουν το απόγευμά τους μαθαίνοντας στοιχεία -ενδεχομένως- άγνωστα για την πόλη τους, ξεκίνησαν τη διαδρομή τους από την πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου. 

Εκεί, στην ανατολική πλευρά της πλατείας βρίσκεται το Νομαρχιακό Μέγαρο. Πρόκειται για ένα επιβλητικό τριώροφο κτίριο, συνολικά 3.175 τ.μ., νεοκλασικού ρυθμού, στο οποίο σήμερα στεγάζονται οι υπηρεσίες της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης. Οικοδομήθηκε κατά το 1845, στα χρόνια δεύτερης τουρκικής κυριαρχίας, όταν έπαρχος ήταν ο Μουττεσαρίφ Νουρή Πασσάς, σε κτήματα που μεταβίβασε η Μουσουλμανική Δημογεροντία στο δημόσιο. 

Το κτίριο προοριζόταν για διοικητήριο του Ρεθύμνου και κατοικία του επάρχου. Παράλληλα χρησιμοποιήθηκε σαν ιατρείο της τουρκικής διοίκησης. Αργότερα, αποτέλεσε και την έκτακτη κατοικία του πρίγκιπα Γεωργίου, ύπατου αρμοστή της Κρήτης στα χρόνια 1898-1906. Το θύρωμα της κεντρικής εισόδου είναι κατασκευασμένο με γκρίζο τοπικό μάρμαρο και έχει ημικυκλικό τόξο, με μορφολογία που αναφέρεται σε παλιότερες ενετικές κατασκευές.

Από εκεί, ανατολικά κατευθύνθηκαν προς το ναό της Κυρίας των Αγγέλων ή «Μικρή Παναγιά», όπως την αποκαλούν οι Ρεθεμνιώτες, στη συμβολή των οδών Αραμπατζόγλου και Νικηφόρου Φωκά. Ο συγκεκριμένος ναός χτίστηκε τα τελευταία χρόνια της βενετοκρατίας από το τάγμα των Δομινικανών και ήταν αφιερωμένος στη Μαρία τη Μαγδαληνή.

 Στα πρώτα χρόνια της τουρκικής κατάκτησης, ο ναός είχε αφεθεί στους χριστιανούς για λατρεία. Αργότερα οι Τούρκοι τον μετέτρεψαν σε τζαμί με την προσθήκη «μιχράμπ», δηλαδή κόγχη προσευχής, και μιναρέ. Το 1917, μετατράπηκε σε ορθόδοξη εκκλησία. Κάποιοι χριστιανοί σκηνοθέτησαν την εύρεση στα σκαλιά του μιναρέ μιας εικόνας της Παναγίας, που σήμερα βρίσκεται στο πρώτο δεξιά προσκυνητάρι της εκκλησίας και ανάγκασε τους Τούρκους να παραχωρήσουν το ναό στους χριστιανούς.

Το επόμενο σημείο της επίσκεψης ήταν το οθωμανικό λουτρό της οδού Ραθαμάνθους, το οποίο χτίστηκε το 1670 και αποτελείται από δύο μεγάλους χώρους, που σκεπάζονται με ημισφαιρικούς θόλους. Σήμερα είναι ιδιωτικό κτίριο και ως εκ τούτου μη επισκέψιμο.

«Το συγκεκριμένο κτίριο, λόγω του τρόπου με τον οποίο έχει διαμορφωθεί σήμερα, σε μεταφέρει μέσω της αρχιτεκτονικής, της διακόσμησης και των αρωμάτων που σου δίνει, σε ανατολίτικες περιοχές και περασμένες εποχές», λέει για το τούρκικο χαμάμ στα «Ρ.Ν.» η κ. Μαρία, η οποία συμμετείχε στην ξενάγηση.

Στη συνέχεια, ο κ. Γιαπιτζόγλου οδήγησε τον κόσμο στην οδό Τσιχλή, ώστε να γνωρίσουν όλοι ένα κονάκι, το οποίο κατασκευάστηκε εκ βάθρων κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου στο Ρέθυμνο και μέχρι στιγμής παραμένει κλειστό, διατηρώντας ωστόσο ατόφιο το χαμάμ και την κουζίνα του. Ο αρχαιολόγους-περιηγητής, απαντώντας στην ερώτηση που του έγινε από αρκετούς σχετικά με το ποια θα είναι η τύχη του συγκεκριμένου κτιρίου, ανέφερε: «Πολλοί με ρωτούν αν το κτίριο θα αναστηλωθεί από ιδιώτη, αν θα μείνει έτσι ή αν θα καταστραφεί. Εγώ απαντώ ότι φυσικά και δε θα καταστραφούν τέτοια κτίρια αλλά αυτό είναι στο χέρι αφενός της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και αφετέρου των ιδιοκτητών, οι οποίοι πρέπει να τα διατηρήσουν ως έχουν, βελτιώνοντάς τα».

Το εσωτερικό από το Βαλιδε Τζαμί

Ερωτώμενος ο αρχαιολόγος αναφορικά με την αντίληψη των ανθρώπων σήμερα για τα μνημεία της περιόδου των Οθωμανών που υπάρχουν στην πόλη, είπε: «Πριν από λίγο ένας ιδιώτης μου είπε ότι θυμάται τον πατέρα του τη δεκαετία του '60 να γκρεμίζει το χαμάμ, κάπου στην περιοχή της Μητρόπολης και ότι τώρα κλαίει πικρά. Τώρα πια ο κόσμος έχει καταλάβει την αξία των κτιρίων αυτών και ενδιαφέρεται να τα αναπαλαιώσει. Όλοι πια καταλαβαίνουν τι βλέπουν και δε θέλουν να καταστρέψουν τέτοια παλιά στοιχεία. Δε ζούμε -ευτυχώς- στη δεκαετία του '50».

Ένα ακόμα κονάκι είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν όσοι συμμετείχαν στη συγκεκριμένη περιήγηση, αυτή τη φορά στην οδό Αρκαδίου. Το συγκεκριμένο κτίριο, το οποίο ανήκει σε ιδιώτη και σήμερα έχει μετατραπεί σε κέντρο ομορφιάς, ήταν ενετική κατοικία που ανασκευάστηκε την πρώιμη οθωμανική περίοδο για να φιλοξενήσει τους νέους του ενοίκους.

Το τελευταίο σημείο της επίσκεψης ήταν το λεγόμενο «Τζαμί της Μεγάλης Πόρτας», στην Οδό Τομπάζη. Το τζαμί αυτό χτίστηκε το 1670, κατά την τουρκική συνήθεια, το οποίο και αφιερώθηκε στη Βαλιδέ Σουλτάνα, μητέρα του Σουλτάνου Ιμπραήμ Χαν.

 Ορατός είναι από την πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων ο μιναρές, κτίσμα του 1878. Στην είσοδό του, υπάρχει μια από τις ωραιότερες και καλύτερα διατηρημένες τούρκικες κρήνες της πόλης. Σήμερα η πρόσβασή του είναι δυνατή μέσω ενός βιβλιοπωλείου. Μάλιστα, σύμφωνα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, το συγκεκριμένο μνημείο αναπαλαιώνεται με σκοπό να μετατραπεί σε χώρο εκδηλώσεων.

«Το τι θα γίνει ένα κτίριο μετά την αναπαλαίωση του, εξαρτάται από τη χρήση του. Εάν είναι ιδιωτικό, θα πάρει τη χρήση που επιτρέπεται, δεν έχουμε πρόβλημα με αυτό. Κατοικία, οτιδήποτε. Σήμερα για να λειτουργήσει ένα κτίριο και να σωθεί, πρέπει να αποκτήσει χρήση. Και για να αποκτήσει χρήση, κάποιες αλλαγές θα πρέπει να γίνουν. Αλλά όχι τέτοιες, ώστε να καταστραφούν τα στοιχεία τα παλιά», επεσήμανε ο κ. Γιαπιτζόγλου.

Του Κώστα Παπαδομανωλάκη

Πηγή: Ρεθεμνιώτικα Νέα