Στα αρχαία πατητήρια του Αγίου Θωμά και του Σοκαρά

  

Συγκρότημα πατητηριών, Βάκιωτες

«Η γη στη μέση της θάλασσας που έχει το χρώµα του κρασιού...». Αυτή την περιγραφή δίνει στην Κρήτη ο Όμηρος, κι όχι τυχαία. 

Της Ελένης Βασιλάκη

Βλέπετε υπήρξαν εποχές, από την αρχαιότητα μέχρι και πριν από λίγες δεκαετίες, που όλος ο πλούτος του νησιού μας επικεντρώνονταν στα αμπέλια και τις ελιές του.

Μεγάλο υπολήνιο με σκαλοπάτια για πατούν και να μεταγγίζουν το κρασί σε δοχεία 

Παρότι οι συγκυρίες και οι λάθος χειρισμοί έχουν περιορίσει σήμερα την αμπελοκαλλιέργεια στην Κρήτη, κατά το παρελθόν, ήταν τόσο ακμαία που τα μνημεία-ζωντανές μαρτυρίες της εντυπωσιάζουν.

Οι πληροφορίες για τη συστηματική καλλιέργεια του αμπελιού στην Κρήτη μας πάνε τουλάχιστον 4000 χρόνια πίσω. Στην περιοχή του Βαθύπετρου στις Αρχάνες έχει έλθει στο φως πατητήρι ηλικίας άνω των 3.500 ετών. 

Ευρήματα ανάλογα που μας οδηγούν σε συμπεράσματα για ακμαία αμπελοκαλλιέργεια και συστηματική παραγωγή κρασιού έχουμε στη Ζάκρο, στη Γαύδο, στο Βενεράτο, στο Καταλαγάρι, στο Αλάγνι, στα Μάλια, στα Γουρνιά, στο Παλαίκαστρο, στη Μύρτο, στον Κομμό, στον Άγιο Θωμά, στο Σοκαρά και σε πλήθος άλλων περιοχών.

Βάκιωτες, το κυρίως τμήμα πατητηριού 

Σε εκδρομή της περιβαλλοντικής ομάδας του Εσπερινού Γυμνασίου Ηρακλείου, με επικεφαλής τον γεωλόγο και ερευνητή Στέλιο Μανωλιούδη, έγινε επίσκεψη σε κάποια από τα σωζόμενα, μάλλον από τους ελληνιστικούς χρόνους, λαξευμένα πατητήρια στο Σοκαρά και τον Άγιο Θωμά.

Ένα από τα πιο καλολαξευμένα πατητήρια στον Άγιο Θωμά 

Πρόκειται για περιοχές όπου δεν έχουν γίνει ολοκληρωμένες ανασκαφικές έρευνες και μελέτες, οι οποίες θα καταδείξουν τον πλούτο των ιστορικών στοιχείων που έχουν να μας προσφέρουν.

Πλούτο που δε σχετίζεται μόνο με τις καθαρά αγροτικές και παραγωγικές δραστηριότητες τους αλλά και με λατρευτικές και άλλες πρακτικές που χαρακτήριζαν τη ζωή των κατοίκων τους πολλούς αιώνες πριν.

Η λαξευτή κατασκευή δίπλα σε πατητήρι του Αγίου Θωμά, ίσως για τα στέμφυλα που πιέζονταν στο σημείο να δώσουν τους τελευταίους χυμούς τους

Τα αρχαία πατητήρια ονομάζονταν ληνοί και επί της ουσίας δεν ήταν τίποτα άλλο από ανισοϋψείς κατασκευές, κυρίως λαξευμένες σε βράχους. 

Ήταν δηλαδή φτιαγμένα με τέτοιο τρόπο που το τμήμα όπου τοποθετούνταν τα σταφύλια και γινόταν το πάτημα είχε μια ελαφρά κλήση ώστε ο χυμός του σταφυλιού να κυλά και να πέφτει μέσα στο υπολήνιο, μια μικρότερη και βαθύτερη κατασκευή, λίγο πιο χαμηλά, από όπου γινόταν η συλλογή του μούστου και η τοποθέτηση του σε πιθάρια προκειμένου να επέλθει η ζύμωση.

Ρωμαικός τάφος, δίπλα σε πατητήρι στις Βάκιωτες

Ξεκινώντας από την περιοχή του Βόλακα, έξω από το Σοκαρά, βλέπουμε πάνω σε έναν ογκώδη βράχο ένα τέτοιο, μεγάλου μεγέθους, πατητήρι (ληνό) με το υπολήνιο του καθώς και λαξεύσεις ενδεικτικές σπονδών ή άλλων πρακτικών, που συνόδευαν το πάτημα των σταφυλιών, αποδεικνύοντας πως δεν ήταν μια απλή διαδικασία η παραγωγή κρασιού αλλά μια ολόκληρη τελετουργία.

Τα σκαλοπάτια που οδηγούν στην "οινοπολιτεία" στις Βάκιωτες

Λίγες δεκάδες μέτρα πιο πάνω, στις Βάκιοτες, υπάρχει μια ολόκληρη πλαγιά λόφου όπου σίγουρα η αρχαιολογική σκαπάνη έχει πολλά ακόμα να μας αποκαλύψει. Στο σημείο αυτό ξεκινώντας από χαμηλά, βλέπουμε πατητήρι, όπως περιγράφηκε παραπάνω, δίπλα σε ένα ρωμαϊκό τάφο. 

Ανηφορίζοντας λίγο πιο πάνω τμήματα μιας ευρύτερης υποδομής, που σχετίζεται με το κρασί, μας αποκαλύπτονται. Αρκετά, λαξευμένα σε βράχους, πατητήρια, πηγάδια για συλλογή νερού, κοιλότητες για σπονδές, μια ιερή κορυφή και διάσπαρτες ενδείξεις πως εδώ έχουμε κάτι παραπάνω από ένα απλό χώρο που χρησιμοποιούνταν για το πάτημα σταφυλιών.

Λαξευτό αυλάκι για τη ροή του κρασιού 

Φεύγοντας από το Σοκαρά, στο μυστηριακό χωριό του Αγίου Θωμά και στο αρχαίο μονοπάτι του, τα λαξευμένα πατητήρια πάνω στους βράχους είναι αμέτρητα, καλοφτιαγμένα και άκρως εντυπωσιακά. 

Μάλιστα σε ένα εξ αυτών ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει, στη μετόπη του μια λαξευμένη ή τυχαία δημιουργημένη από τη φύση κεφαλή ταύρου με τα κέρατα, τα μάτια και τα ρουθούνια του ιερού αυτού μινωικού ζώου.

Η κεφαλή ταύρου σε πατητήρι,  στο αρχαίο μονοπάτι του Αγίου Θωμά

Πιο πάνω από την πρώην μονή της Παναγίας της  Καρδιώτισσας ένα από τα πολλά πατητήρια κλέβει τις εντυπώσεις. Αυτό φαίνεται να διαθέτει και ειδικά καθίσματα, λαξεύσεις στο βράχο,  σε ψηλότερο σημείο στην κορυφή του ληνού. 

Απολίθωμα σε πατητήρι στις Βάκιωτες, μοιάζει με αστερία 

Δεξιά στο πατητήρι ένα διαφορετικό λάξευμα, ενδεχομένως για τα υπολείμματα των σταφυλιών που πιέζονταν για να βγάλουν τους τελευταίους χυμούς τους ή για άλλη χρήση, που δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί. Αριστερά δύο υποδοχές, επίσης λαξευμένες, για το πλύσιμο ίσως των ποδιών όσων πατούσαν τα σταφύλια; κανείς δε γνωρίζει με ακρίβεια, και δίπλα σε αυτές ακόμα μικρότερες λαξεύσεις που υποδεικνύουν σπονδές.

Βόλακας, διακρίνεται το λάξευμα του ληνού και του υπολήνιου ακριβώς από κάτω 

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος  σε οποιοδήποτε ιστότοπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)