Ο Κρητικός σιδηρόδρομος, τι σχεδιάστηκε και τι τελικά λειτούργησε

Η σιδηροδρομική γραμμή κατέληγε στο  Κούλε

Μπορεί κατά καιρούς οι διάφορες προτάσεις για δημιουργία σιδηροδρομικής γραμμής στην Κρήτη να αντιμετωπίστηκαν ως σχεδόν αστείες και μη ρεαλιστικές ωστόσο κατά το παρελθόν ο τόπος μας , ήταν πολύ πιο μπροστά από την εποχή του και διέθετε σιδηρόδρομο.

Αδιάψευστος μάρτυρας οι φωτογραφίες που δείχνουν τις ράγες όπου κινούνταν το τραίνο με κατάληξη το φρούριο Κούλες. Μάλιστα ακόμα και σήμερα στην περιοχή πίσω από το πρώην Ξενία και κάτω από τον Άγιο Πέτρο μπορεί να διακρίνει κανείς απομεινάρια, τις επιφάνειες τριβής των σιδηροτροχιών, του συγκεκριμένου σιδηροδρόμου που είχε βιομηχανική χρήση.

Καρναβάλι στο Ηράκλειο, στο βάθος οι ράγες του σιδηροδρόμου 

Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η πρώτη νύξη για σιδηρόδρομο στην Κρήτη έγινε το 1893, όταν ο Οθωμανός Γενικός Διοικητής Kρήτης, Μαχμούτ Τζελάλ,  υποσχέθηκε μεταξύ διάφορων έργων στο νησί και την ίδρυση σιδηροδρόμου.

Το 1895 γίνεται επίσκεψη του Βέλγου προξένου στην Αθήνα Louis Rochelle, που μαζί με τον μηχανικό Σαββάκη και κλιμάκιο ξένων και ντόπιων μηχανικών, περιοδεύουν σε περιοχές της διαδρομής Χανίων-Ηρακλείου και καταλήγουν σε σχέδιο γραμμής που θα ξεκινούσε από τα Χανιά και θα διερχόταν από το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο ενώ θα κατέβαινε προς Μεσαρά και Κόκκινο Πύργο.

Τα σχέδια έμειναν τότε στη θεωρία και το 1903, στην αυτόνομη πλέον Κρήτη, ο μηχανικός Ε. Μειμαράκης, εκπονεί  μελέτη σιδηροδρομικής σύνδεσης του Ηρακλείου με την Μεσσαρά. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1908 έχουμε από το μηχανικό Σ. Πεζανό μια νέα μελέτη ,σύμφωνα με την οποία, σε πρώτη φάση προέβλεπε σιδηροδρομική γραμμή από το Καστέλλι Κισσάμου προς Χανιά, Ρέθυμνο, Μυλοπόταμο, Άγιο Μύρωνα, Ηράκλειο, Αρχάνες, Καστέλλι Πεδιάδος, Άγιο Νικόλαο και διακλάδωση από Καστέλλι Πεδιάδος προς Ίνι.Σε δεύτερη φάση προέβλεπε και  επεκτάσεις από Άγιο Νικόλαο προς Ιεράπετρα και Σητεία, από Ίνι προς Τυμπάκι, Άγιο Βασίλειο και Ρέθυμνο, από Ίνι προς Βιάνο και από Καστέλλι Κισσάμου προς Κάνδανο.

Το 1913, στην ενωμένη με την Ελλάδα, Κρήτη, υποβάλλονται δύο προτάσεις για σιδηρόδρομο στην πεδιάδα της Μεσαράς και τραμ στα Χανιά, με την συμμετοχή Γάλλων τεχνοκρατών.

Το 1921 ο Σαββάκης πρότεινε, ενόψει της από τότε προγραμματιζόμενης διαπλάτυνσης των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων, το υλικό του δικτύου που θα αποξηλωνόταν και καταργούνταν (επιδομή, τροχαίο υλικό, σήματα) να μεταφερθεί στην Κρήτη και να χρησιμοποιηθεί εκεί για κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου μετρικού εύρους, στην εξής διαδρομή:Κίσσαμος-Χανιά-Γεωργιούπολη-Ρούστικα-Άγιος Βασίλης-Τυμπάκι-Καστέλλι Πεδιάδος-Αρχάνες-Ηράκλειο, με διακλαδώσεις από Ρούστικα προς Ρέθυμνο και από Καστέλλι Πεδιάδος προς Νεάπολη και Άγιο Νικόλαο.

Δυστυχώς κανένα από τα σχέδια αυτά δεν πήρε σάρκα και όστα ωστόσο η ανάγκη για κατασκευή του λιμανιού του Ηρακλείου, οδήγησε στην δημιουργία ενός βιομηχανικού σιδηροδρόμου, μετρικού μήκους, 6 χιλιομέτρων, από τον Κούλε με κατάληξη δυτικά, προς τον Ξηροπόταμο, κοντά στο Γάζι, όπου υπήρχε νταμάρι. Από εκεί φορτώνονταν λίθοι προκειμένου να αποπερατωθούν ο τεχνητός λιμένας και ο υπήνεμος μώλος του Ηρακλείου. Η γραμμή αυτή λειτούργησε από το 1922 έως το 1937. Την ιδέα για τη δημιουργία της είχε ο πολιτικός μηχανικός και Πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Νικόλαος Κιτσίκης, ο οποίος και επέβλεψε την κατασκευή του λιμανιού. 

Πληροφορίες υπάρχουν και για κάποιο σιδηρόδρομο ντεκωβίλ μικρού μήκους στην επαρχία Κισσάμου.

Επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη, το θέμα του σιδηροδρόμου αναζωπυρώνεται με την πρόταση Ιαπώνων επενδυτών για συνδυασμενη δημιουργία τουριστικών επενδύσεων και σιδηροδρόμου υψηλής ταχύτητας, κατά μήκος της βόρειας ακτής, όπου βρίσκονται τα μεγάλα αστικά κέντρα του νησιού και μάλιστα συμπληρώθηκε από πρόταση για δημιουργία σταθμού Διαλογής στο Ηράκλειο και σύνδεσή του μέσω σιδηροδρομικών πορθμείων με την Ιταλία, για προώθηση με βαγόνια ψυγεία (INTERFRIGO) των κρητικών προιόντων, ιδιαίτερα των πρώιμων.

Το 2000 ο  δήμαρχος Ηρακλείου Κώστας Ασλάνης εγκρίνει δύο μελέτες: η πρώτη προβλέπει την ανάπτυξη προαστιακού σιδηροδρόμου από Ηράκλειο προς Ρέθυμνο και Χανιά.Η δεύτερη, πιο προβεβλημένη, προβλέπει την ανάπτυξη τροχιοδρόμου στο Ηράκλειο σε δύο διαδρομές: η πρώτη από το κατασκευαζόμενο τότε Παγκρήτιο Στάδιο προς τα Λιοντάρια και το αεροδρόμιο Νίκος Καζαντζάκης και η δεύτερη από τα Λιοντάρια προς την Κνωσσό, με τις εξής επεκτάσεις: από το Παγκρήτιο Στάδιο προς το Γάζι και τα Λινοπεράματα, από το αεροδρόμιο προς Άγιο Ιωάννη, Καρτερό και Χάνι Κοκκίνη και από Κνωσσό προς Πανεπιστήμιο.

Το καλοκαίρι του 2007, στο συνέδριο των απόδημων Κρητών, που έγινε στο Ηράκλειο, οι συγκοινωνιολόγοι, ο Γιώργος Νάθενας και ο Βασίλης Οικονομόπουλος προτείνουν την ανάπτυξη σιδηροδρόμου στην Κρήτη, στην διαδρομή Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο σε 50 λεπτά (20+30 λεπτά)  με πρόβλεψη για επεκτάσεις προς Κίσσαμο, Νέο Αεροδρόμιο Καστελίου Πεδιάδος και Άγιο Νικόλαο.

Ο τότε Περιφερειάρχης Σεραφείμ Τσόκας υποσχέθηκε στους δύο συγκοινωνιολόγους την εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας, η οποία, στις 14 Μαίου 2008 με ερώτηση στη Βουλή προς τον Υπουργό Μεταφορών Κωστή Χατζηδάκη, ζητήθηκε από κρητικούς  βουλευτές

(Με στοιχεία από ypodomes.blogspot.gr)