Το Ρέθυμνο του...τρόμου, μια διαφορετική περιήγηση

Οικία Δρανδάκη

Με σκοπό την ανακάλυψη ορισμένων από τα πιο «τρομακτικά» σημεία της πόλης του Ρεθύμνου, αλλά και τη διάψευση της επικρατούσας άποψης που υπάρχει στους περισσότερους ότι η εκμάθηση της ιστορίας είναι ανιαρή υπόθεση, πραγματοποιήθηκε περιήγηση με τίτλο «Το Ρέθυμνο του τρόμου: Ιστορική Πραγματικότητα και Αστικοί Μύθοι» στο Ρέθυμνο στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του φεστιβάλ «Ημέρες Ρεθύμνου '17». Υπεύθυνος της ξενάγησης ήταν ο σχολικός σύμβουλος και συγγραφέας, Δρ. Χάρης Στρατιδάκης, ενώ πλήθος κόσμου πήρε μέρος σε αυτήν, επιβεβαιώνοντας για μια ακόμα φορά ότι οι περιηγήσεις που πραγματοποιούνται στο Ρέθυμνο έχουν ήδη κερδίσει ένα αρκετά μεγάλο κοινό, αλλά και ότι η ανάγκη του κόσμου να ανακαλύψει άγνωστα σημεία της πόλης του Ρεθύμνου, μέσα από βιωματικές διαδικασίες, γίνεται ολοένα και πιο ισχυρή.

Η συγκεκριμένη ξενάγηση εντάσσεται σε μια σειρά πρόδρομων περιηγήσεων, οι οποίες ξεκίνησαν το 2015, στο πλαίσιο των «Ημερών Ρεθύμνου» και που φέτος έχουν συστηματοποιηθεί περισσότερο, έχοντας ως πρωταρχικό τους στόχο να δώσουν στην Ιστορία μια άλλη προσέγγιση.

«Η ιστορία η ίδια, με βάση τη σχολική εμπειρία είναι κάτι ανιαρό. Μερικές φορές, χρειάστηκε όλοι να παπαγαλίσουμε και να πούμε ότι αυτό το πράγμα λέγεται ιστορία. Αυτές εδώ οι ξεναγήσεις, όπως για παράδειγμα και αυτή που έγινε με θέμα τις αυλές του Ρεθύμνου και άλλες των τελευταίων χρόνων, εντάσσονται στο πλαίσιο μιας άλλης προσέγγισης της Ιστορίας μέσα από θεματικές ξεναγήσεις. Πέρυσι είχαμε κάνει μια πρόδρομη ξενάγηση αυτής που θα γίνει φέτος. Φέτος τη συστηματοποιήσαμε, με πολύ περισσότερες στάσεις. Έχουμε 65 στάσεις, τις οποίες δε θα κάνουμε όλες. Όλες μπορεί να τις δει κάποιος, στο βιβλίο μου το οποίο έχει τον ίδιο τίτλο με την περιήγηση και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γραφοτεχνική», ανέφερε σε δηλώσεις του στα «Ρ.Ν.» ο σχολικός σύμβουλος, συγγραφέας και υπεύθυνος της περιήγησης, κ. Χάρης Στρατιδάκης.

 

Επιτύμβιες πλάκες στο τέμενος του Καρά Μουσά

Η διαδρομή του... τρόμου

Καταστροφικές πυρκαγιές, σεισμοί, τρομερά ναυάγια, δολοφονίες. Αυτά ήταν μόνο ορισμένα από τα «φοβερά» γεγονότα που περιγράφηκαν στα σημεία, τα οποία επισκέφθηκαν οι περιηγητές, που είχαν την ευκαιρία να «ξεθάψουν» καλά φυλαγμένα μυστικά της πόλης τους, μεταφερόμενοι σε περιστατικά που θυμίζουν ταινίες τρόμου, αλλά είναι πραγματικότητα.

Βασικός άξονας της περιήγησης αυτής αποτέλεσε η Οδός Αρκαδίου, όπου ο κόσμος και οι διοργανωτές κινούνταν δεξιά και αριστερά, προκειμένου να μάθουν τις ιστορίες των σημείων επίσκεψης.

Σημείο συνάντησης των περιηγητών είχε οριστεί η Πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη. Το άγαλμα που υπάρχει στο συγκεκριμένο σημείο είναι αφιερωμένο στους πεσόντες των πολέμων, που δε βρέθηκαν ποτέ ώστε να τους αποδοθούν οι πρέπουσες τιμές και να ταφούν από τις οικογένειές τους.

Από το ίδιο σημείο, στην Οδό Εθνάρχου Μακαρίου, βρίσκονται τα καταλύματα ή αλλιώς «κατοικίες stradioti», στα οποία διέμεναν οι μισθοφόροι στρατιώτες- κυρίως αλβανικής καταγωγής- κατά την Ενετική Περίοδο.

 Οι ίδιοι παρέμεναν αποκλεισμένοι μακριά από τους πολίτες, καθώς υπήρχε ο φόβος της αποπλάνησης του γυναικείου πληθυσμού της πόλης, γεγονός που αποτελεί και το «τρομακτικό» σημείο στα συγκεκριμένα κτίσματα. Μάλιστα, σύμφωνα με τεκμηριωμένες ιστορικές πηγές, οι μισθοφόροι παρά τους περιορισμούς που δέχονταν από τους ντόπιους, αυτοθυσιάστηκαν σε δύο σφαγές, επιδεικνύοντας έναν ασυνήθιστο για το μισθοφορικό στρατό ηρωισμό.

 

Ο κ Στρατιδάκης εν ώρα ξενάγησης 

Επόμενο σημείο της ξενάγησης ήταν το Τέμενος του Καρά Μουσά Πασά και συγκεκριμένα οι επιτύμβιες πλάκες, που διασώζονται ακόμα στην αυλή του εν λόγω κτιρίου. Οι πλάκες αυτές αποδεικνύουν την ύπαρξη εκτεταμένων νεκροταφείων, τα οποία έφταναν και έξω από τα Τείχη της Πόλης, καθώς σύμφωνα με τη Μουσουλμανική Θρησκεία, δεν επιτρέπονταν οι εκταφές των νεκρών σωμάτων, ώστε να αντικατασταθούν σε περιόδους πολέμων, οπότε και ο αριθμός των θυμάτων ήταν πολύ μεγάλος. 

Στην αυλή του συγκεκριμένου κτιρίου, υπάρχει ακόμα μια θολωτή νεκρική κατασκευή, που υπολογίζεται ότι ανήκε στον ιδρυτή του τζαμιού.

Φτάνοντας στην οδό Σοφοκλή Βενιζέλου και αγναντεύοντας από μακριά τη θάλασσα, θυμόμαστε ότι, μέχρι και τη δεκαετία του 1950, αυτή έφτανε πολλές δεκάδες μέτρα κοντύτερά μας, καταλήγοντας σε αμμουδιά, όπως και σήμερα. 

Η Προκυμαία στα δυτικά έφτανε μέχρι περίπου την πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη και διακοπτόταν στη λεγόμενη Σκάρπα.Από το ύψος αυτό, και μέχρι την περιοχή Σταυρωμένου, οι κατοχικές αρχές ναρκοθέτησαν, τον Οκτώβρη του 1944, την αμμουδιά. 

Η θάλασσα αποτέλεσε για πολλούς αιώνες πηγή πλούτου, αλλά και σημείο φόβου για την πόλη του Ρεθύμνου, καθώς από τη μια πλευρά υπάρχουν ιστορικά τεκμήρια σχετικά με την επιδρομή από τρεις πειρατές κατά την Ενετική Περίοδο, αλλά και με το μεγάλο αριθμό πνιγμών, που συνέβησαν αργότερα και αποτελούν έως και σήμερα σκέψη τρόμου για τους Ρεθυμνιώτες, λόγω των πολλών ρευμάτων της θάλασσας. 

Μάλιστα, ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, πολλοί από τους πρόσφυγες αναλάμβαναν χρέη ναυτικών, έπειτα από το θάνατο των επαγγελματιών ναυτικών, που χάνονταν στη θάλασσα.

Προχωρώντας, οι περιηγητές είχαν την ευκαιρία να δουν στη συμβολή των Οδών Αρκαδίου-Καλλέργη το ρέμμα Καμαράκι, το οποίο πιθανολογείται ότι χτίστηκε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και έκτοτε είναι υπεύθυνο για πολλές πλημμύρες και μεγάλες καταστροφές.

Στη συνέχεια, έγινε μια στάση στο παλιό ξενοδοχείο «Αχίλλειον», που βρίσκεται επί της Οδού Αρκαδίου και λειτουργούσε κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Από εκεί ξεκίνησε μια αλυσίδα βίας, όταν στις 16 Ιανουαρίου 1945, άντρες της ΕΟΡ με τον Παύλο Γύπαρη κτύπησαν και κατέλαβαν τα γραφεία του ΚΚΕ που στεγάζονταν σε κοντινό σημείο ,με έναν νεκρό, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις συμφωνίες μεταξύ των δύο παρατάξεων. Τα Γεναριανά ου 1945 υπήρξαν μια μελανή σελίδα στη ηρωϊκή ιστορία του Ρεθύμνου, κυρίως από μη Ρεθεμνιώτες, σε μια εποχή μεγάλων παθών και μισαλλοδοξίας.

Το επόμενο σημείο της περιήγησης ήταν η πλατεία του Μητροπολιτικού Ναού στο Ρέθυμνο. Η πλατεία αυτή φέρει τις μνήμες πολλών τρομακτικών στιγμών της ιστορίας του Ρεθύμνου, που ξεκινούν, χρονολογικά, από τα μινωικά χρόνια, όταν εδώ είχε διαμορφωθεί ένας χώρος ταφής. Προχωρούν στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, όταν στον ναό και στα γύρω απ’ αυτόν κτήρια κατέφευγε διωκόμενο το χριστεπώνυμο πλήθος, ιδιαίτερα κατά την επανάσταση του 1821. 

Οι μνήμες φθάνουν στα νεότερα χρόνια, τόσο με τις νεκρώσιμες ακολουθίες χιλιάδων Ρεθεμνιωτών (ανάμεσά τους, και παιδιών), όσο και με την αποτύπωση της φρίκης των βομβαρδισμών της Μάχης της Κρήτης στην εικόνα του καναπέ που εκτινάχθηκε από απέναντι σπίτι, της οδού Καψάλη και καρφώθηκε στο αλεξικέραυνο του καμπαναριού, σε ύψος δηλαδή μεγαλύτερο των 23 μέτρων. Σήμερα, η πλατεία αυτή αποτελεί σημείο συνάντησης νέων, οι οποίοι επιλέγουν το συγκεκριμένο χώρο για την ψυχαγωγία τους.

Μπαίνωντας ξανά στην Οδό Αρκαδίου, οι περιηγητές μπόρεσαν να δουν τη σημερινή Οικία Δρανδάκη. Εκεί, από το 1870 στεγαζόταν το πρώτο τηλεγραφείο του Ρεθύμνου, από το οποίο είχαν μεταδοθεί πολλές ειδήσεις «τρόμου» για τους Ρεθεμνιώτες, όπως η αναγγελία της Μικρασιατικής Καταστροφής, το 1922.  

Οι πυρκαγιές ήταν ακόμα ένα φαινόμενο που απασχόλησε τη συγκεκριμένη ξενάγηση. Έξι από τα σπίτια που βρίσκονται στην Οδό Αρκαδίου, έναντι του κτιρίου της Λότζια, καταστράφηκαν ολοσχερώς σε μια από τις πιο μεγάλες πυρκαγιές που είχαν ξεσπάσει στο Ρέθυμνο.

 Σε αυτό το σημείο, ο κ. Χάρης Στρατιδάκης έκανε ένα σχόλιο για τις ασκήσεις που συμβαίνουν κατά καιρούς από την Πυροσβεστική Υπηρεσία Ρεθύμνου, λέγοντας πως, κατά τη γνώμη του, πρέπει να γίνονται σε ανύποπτο χρόνο, ώστε οι κάτοικοι και οι επιχειρηματίες της Παλιάς Πόλης να μην είναι προετοιμασμένοι και οι συνθήκες της επιχείρησης να είναι πιο ρεαλιστικές.

Επιπλέον, το κτίριο της Λότζια δεν έμεινε εκτός της περιήγησης. Η Βενετία ήταν ένα κοσμικό κράτος, που κατάφερε να τηρήσει τις αποστάσεις μεταξύ κρατικής και εκκλησιαστικής εξουσίας. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι η Καθολική Εκκλησία είχε απαλλοτριωθεί των εξουσιών της, πράγμα που φάνηκε καθαρά και στην περίπτωση ενός διακεκριμένου Ρεθύμνιου, του Francesco Barozzi.

 Στα προσόντα του περιλαμβάνονταν οι σπουδές του, η αγάπη του για τα μαθηματικά και την ελληνική αρχαιότητα, καθώς και το γεγονός ότι υπήρξε εκ των ιδρυτών της Ακαδημίας των Vivi το 1561, η οποία συνερχόταν στη Λότζια (> ιταλ. loggia= περίστυλος στοά), όχι στο υφιστάμενο σήμερα κτήριο, που οικοδομήθηκε το 1597, αλλά στο προγενέστερό του, το οποίο είχε καταστραφεί από τον σεισμό του 1595.

 Τα προσόντα του Barozzi δεν στάθηκαν ικανά να αποτρέψουν την καταδίκη του από την Ιερά Εξέταση, στις 16 Οκτωβρίου 1587, για παραπτώματα όπως η μαγεία. Οπωσδήποτε, «έπεσε στα μαλακά», αφού του επιβλήθηκε εξορία στον Χάνδακα και χρηματικό πρόστιμο.

Ο κ. Στρατιδάκης, αναφερόμενος στην τεκμηρίωση των ιστοριών του και στη συγκεκριμένη περιήγηση, εξηγεί: «Το κομμάτι αυτό της ιστορίας, η κοινωνική ιστορία μπορεί να γίνει πολύ περισσότερο ενδιαφέρουσα απ' ότι άλλα είδη. Αυτό ισχύει, γιατί η κοινωνική ιστορία είναι πιο κοντά στο σύγχρονο άνθρωπο. Η βιωματική αναπαράστασή της είναι σημαντική. Εδώ είδαμε κάποιες από τις πιο άσχημες στιγμές του Ρεθύμνου, που είναι όμως ιστορικά τεκμηριωμένες. Δεν αποτελούν προιόντα μυθοπλασίας, όπως νομίζουν κάποιοι»

Ο ίδιος συμπληρώνει σχετικά με τη συμμετοχή ολοένα και περισσότερων ανθρώπων σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις: «Όλες οι ξεναγήσεις των Ημερών Ρεθύμνου έχουν πολύ κόσμο, σε σημείο πολλές φορές να καταλήγουμε δυσλειτουργικοί. Υπάρχει μια διαρκής ανάγκη του κόσμου να μάθει περισσότερο την πόλη του, από κάθε άποψη. 

Υπάρχουν βιβλία και πολλές μελέτες που συνεχώς αυξάνονται. Όμως, δεν είναι αυτό το νόημα, αν δε γίνει περισσότερο βιωματική η εκμάθηση της ιστορίας. Αυτήν την αίσθηση έχουμε και από άλλες εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται και βλέπουμε τη συμμετοχή του κόσμου. Κάποια στιγμή, όμως, πρέπει  όλοι εμείς που ασχολούμαστε με αυτό, να το βοηθήσουμε να συστηματοποιηθεί και ο κόσμος να μπορεί να βρίσκει και στις βιβλιοθήκες του γραπτά τις πληροφορίες που λαμβάνει στις ξεναγήσεις. Αυτό θα αποτελεί σίγουρα μεγάλο όφελος για όλους»

Του Κώστα Παπαδομανωλάκη

Πηγή: Ρεθεμνιώτικα Νέα