Τάματα και θάματα...μια αρχαία θρησκευτική πρακτική που παραμένει αναλλοίωτη

Αναθήματα από το ιερό κορυφής στον Πετσοφά στο Παλαίκαστρο

 Η προσφορά αναθημάτων, ταμάτων όπως τα λέμε σήμερα,  προς τα θεία αποτελεί μια πανάρχαια θρησκευτική πρακτική.

 Μπορεί κατά την αρχαιότητα να μην τα κρεμούσαν πάνω σε θαυματουργές εικόνες και απλά να τα έριχναν σε οπές δίπλα σε βωμούς ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις το θρησκευτικό συναίσθημα ήταν έντονο, απόρροια ενός σοβαρού ζητήματος που απασχολούσε τον πιστό και το οποίο με τη μεσολάβηση εκείνου στον οποίο έταξε, αντιμετωπίστηκε. 

Ένας ακόμα λόγος που ωθούσε κατά το παρελθόν στην προσφορά αναθημάτων ήταν ο εξευμενισμός του θείου σε περιπτώσεις που μια συμφορά είχε δυσκολέψει τη ζωή εκείνων που προέβαιναν σε αυτή την πράξη.

Αναθήματα από ιερά κορυφής

Στη μινωική Κρήτη τα πήλινα τάματα είχαν διάφορες μορφές ζώων αλλά και ανθρώπων ή μελών του ανθρώπινου σώματος, πράγμα που συναντάμε και σήμερα στα τάματα. Σε λατρευτικά σπήλαια σε όλο το νησί, σε ιερά κορυφής αλλά και σε κάθε σημείο όπου είχαμε λατρεία μάρτυρες της ήταν, μεταξύ άλλων τα αναθήματα, των πιστών.

Κοιλότητα ρίψης αναθημάτων στο σπήλαιο του Σκοτεινού

Σε αρχαία Ασκληπιεία στην υπόλοιπη χώρα, όπως της Επιδαύρου, των Αθηνών, της  Κορινθίας, της Κω, της Περγάμου κ.α,  βλέπουμε πάνω στα αναθήματα και επιγραφές πχ «ευξάτω ει τεκνώσει», «τον πόδα πονήσας».

 Οι παραστάσεις των αρχαίων αναθημάτων είναι διάφορες. Έχουν βρεθεί αναθήματα με μορφές νηπίων που προφανώς αφιερώθηκαν για την απόκτηση παιδιού ή μετά από θεραπεία άρρωστου παιδιού. Επίσης στα μουσεία βλέπουμε  αναθήματα με  ανθρώπινα μέλη μαστούς,  χέρια, πόδια, αυτιά, μάτια τα οποία αφορούν στην αποκατάσταση της υγείας των εικονιζόμενων μελών.

Σε κάποια αναθήματα βλέπουμε όχι μόνο το μέλος του σώματος που  θεραπεύτηκε αλλά και την ίδια την πάθηση, όπως για παράδειγμα εκείνο που δείχνει πιστό να μεταφέρει στον Ασκληπιό ένα τεράστιο πόδι, σχεδόν «σαν το μπόι του», στο οποίο παραστατικότατα απεικονίζονται κιρσοί. Βέβαια δεν ξέρουμε πως μπορούσαν κατά την αρχαιότητα να θεραπεύουν τους κιρσούς αλλά αυτό είναι άλλη υπόθεση. 

Είναι πάντως άξιο αναφοράς πως η  πρωτοχριστιανική εκκλησία, σε μια προσπάθεια να πατάξει τα παγανιστικά κατάλοιπα του παρελθόντος είχε κηρύξει πόλεμο κατά των αναθημάτων.

 Έτσι το  έτος 391 είχαμε στην Αλεξάνδρεια αιματηρές εκδηλώσεις  από ένα φανατικό πλήθος χριστιανών το οποίο κατέλαβε το Σεράπειον, όπου συγκεντρώνονταν πολλοί άρρωστοι από όλη την Αίγυπτο, ζητώντας τη θεραπευτική παρέμβαση των Θεών, φέρνοντας αναθήματα.

Σιγά σιγά όμως η Εκκλησία μας άρχισε όχι μόνο να αποδέχεται την πρακτική των ταμάτων αλλά και να την υιοθετεί αναφανδόν με αποτέλεσμα σήμερα ακόμα και στο πιο μικρό και απομακρυσμένο ξωκλήσι να βρίσκει κανείς τάματα στον Άγιο στον οποίο είναι αφιερωμένο.

Φιγούρα σκαθαριού, βρέθηκε στις ανασκαφές στο Πισκοκέφαλο και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείου του Ηρακλείου 

Το μόνο που έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν είναι το υλικό κατασκευής των ταμάτων , πλέον είναι από ασήμι, ή επιχρυσωμένα ή ακόμα και από ατόφιο χρυσάφι. Παρόλη την απλότητα τους τα σύγχρονα τάματα σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν εξαιρετικά δείγματα λαϊκής τέχνης . 

Και βέβαια μην ξεχνάμε πως πέρα από τις φιγούρες των μεταλλικών ταμάτων οι πιστοί προσφέρουν στις μέρες μας στον  Άγιο ή την Αγία που τους βοήθησε και χρυσά κοσμήματα.

Σε κάθε περίπτωση πάντως οι πιστοί από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα θεωρούν πως αν τάξουν ζητώντας τη βοήθεια αυτού που πιστεύουν η πιθανότητα να δουν το τάμα τους να παίρνει σάρκα και οστά είναι μεγαλύτερη .

 Πατέρες της εκκλησίας μας βέβαια δε συμφωνούν απόλυτα με αυτή τη λογική με τον Άγιο  Ιωάννη το  Χρυσόστομο να αναφέρει  χαρακτηριστικά: «Ου γαρ χρυσοχοείον, ουδέ αργυροχοείον εστίν η Εκκλησία, αλλά πανήγυρις αγγέλων’ διό ψυχών ημίν δει’ καί γαρ δη ταύτα δια τάς ψυχάς προσίεται ο Θεός… Μάθωμεν τοίνυν φιλοσοφείν, καί τον Χριστόν τιμάν ως αυτός βούλεται’ τω γαρ τιμωμένω τιμή ηδίστη, ην αυτός θέλει, ουχ ην ημείς νομίζομεν».