Τα απολιθώματα του "παραθαλάσσιου" Πανασού σε μια εντυπωσιακή συλλογή

     

  

Θαλάσσια είδη όπως ο καρχαρόδοντας-μεγαλόδοντας, που φτάνει σε βάρος τους πενήντα τόνους,τεράστια στρείδια και αχινούς, κοράλλια και αναρίθμητα γαστερόποδα μπορεί να θαυμάσει κανείς στον παραλιακό Πανασό, στο δρόμο προς Γέργερη. 

Ρεπορτάζ Ελένη Βασιλάκη

Παραλιακό; θα αναρωτηθείτε γνωρίζοντας πως πρόκειται για ένα ορεινό χωριό, σχεδόν στο κέντρο του νομού Ηρακλείου, που δεν έχει καν οπτικό πεδίο προς τη θάλασσα.

Κι όμως ο Πανασός, πριν από 8-10 εκατομμύρια χρόνια, ήταν δίπλα στη θάλασσα, με τεράστιο πλούτο θαλάσσιας ζωής που σταδιακά, υπό τη μορφή απολιθωμάτων, έρχεται στο φως προκαλώντας το θαυμασμό.

Κι ευτυχώς που υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Αστρινό Δαμιανάκη, που όχι μόνο ενδιαφέρονται για τη διάσωση αυτών των απολιθωμάτων αλλά φροντίζουν κιόλας ώστε να μπορέσουμε όλοι εμείς να τα δούμε από κοντά και να κατανοήσουμε καλύτερα το πως εξελίχθηκε αυτός ο τόπος όπου ζούμε, μετά από εκατομμύρια χρόνια και αναρίθμητες αλλαγές.

Ο Αστρινός Δαμιανάκης δεν είναι ένας γεωλόγος ή παλαιοντολόγος, όπως εύλογα θα υπέθετε κανείς, βλέποντας όλο αυτό το θησαυρό που από τα νιάτα του συλλέγει και με τη βοήθεια ειδικών αναγνωρίζει και ταξινομεί. 

Είναι ένας συνταξιούχος των ΕΛΤΑ που με πολύ υπομονή κι ακόμα περισσότερη δουλειά έχει καταφέρει να συγκεντρώσει σε έκθεση, που διατηρεί σε χώρο ιδιοκτησίας εκείνου και του αδελφού του, μεγάλο αριθμό απολιθωμάτων θαλάσσιων ειδών και φυτών από μια περίοδο σχεδόν άγνωστη στους πολλούς.

Όπως βλέπετε και στο σχετικό γεωλογικό χάρτη, από το βιβλίο του υπεύθυνου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, Χαράλαμπου Φασουλά με τίτλο «Οδηγός υπαίθρου για τη γεωλογία της Κρήτης», το νησί μας πριν από έξι εκατομμύρια χρόνια ουδεμία σχέση είχε με την ξηρά που βλέπουμε σήμερα. 

Υπήρχαν τέσσερα συμπαγή κομμάτια ξηράς, ανάμεσα σε θάλασσα, και μικρότερα τμήματα διάσπαρτα, σαν νησάκια, δίπλα από αυτά. Ξεκάθαρα στο χάρτη διακρίνεται ο Πανασός, στην ακροθαλασσιά και σε σημείο που χώριζε το σημερινό νομό Ηρακλείου στα δύο.

Από τότε που ήταν μικρός ο κ Δαμιανάκης θυμάται να βρίσκει σε διάφορες περιοχές του χωριού του απολιθώματα, χωμένα ανάμεσα σε βράχους και ψαμμιτικά πετρώματα, τα οποία του κινούσαν την περιέργεια.

Το πριν, στο σημείο όπου βρέθηκαν τα απολιθώματα

Το μετά των απολιθωμάτων, αφού αποκόπηκαν από το βράχο και καθαρίστηκαν

Το να βρίσκεις αχινούς και κοχύλια στο βουνό δεν ήταν το πλέον συνηθισμένο πράγμα κι έτσι σιγά σιγά η περιέργεια του έγινε αληθινό ενδιαφέρον να περισώσει ότι μπορούσε, καθώς με την κατασκευή δρόμων, με τις βροχές και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις, πολλά από αυτά κινδύνευαν να χαθούν.

Τα θαλάσσια απολιθώματα της συλλογής του, στην πλειοψηφία τους χρονολογούνται πριν από 8-10 εκατομμύρια χρόνια, την περίοδο που χαρακτηρίζουμε ως Άνω Μειόκαινο.

Γαστερόποδα, δίθυρες, αχινοί, στρείδια, σφουγγάρια, κοράλλια σκληραχτίνια, πλήθος μικρών ψαριών, και το δόντι ενός καρχαρία μεγαλόδοντα, υπάρχουν ανάμεσα στα εκθέματα προκαλώντας την έκπληξη του επισκέπτη που δεν μπορεί αν διανοηθεί πως σε ένα σχετικά ξερό και ορεινό τοπίο, όπως αυτό του Πανασού, κρύβονται τέτοιοι θησαυροί.

Και δεν είναι μόνο αυτά καθώς οι γεωλογικές και κλιματικές αλλαγές που συντελέστηκαν στην περιοχή άφησαν πίσω τους και ένα τεράστιο αριθμό καλοδιατηρημένων φυτικών απολιθωμάτων. 

Στην έκθεση του κ Δαμιανάκη βλέπουμε φύλλα βελανιδιάς, φοινικοειδή, ιτιές, κυπαρισσοειδή, κυαδόφυτα κ.α, ιδιαιτέρως σπάνια.

Μάλιστα κάποια από τα απολιθωμένα φυτά του κ Δαμιανάκη  έχουν καταλήξει στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης για μελέτη και φύλαξη, καθώς αποτελούν κομμάτι της γεωλογικής ιστορίας της ίδιας της Κρήτης.

Το τρίτο τμήμα της έκθεση στο Πανασό αφορά σε ορυκτά πετρώματα, με κύριο το σεληνίτη, δηλαδή τους κρυστάλλους γύψου που εμφανίστηκαν κατά την αποξήρανση τμήματος της Μεσογείου, τους οποίους ο κ Δαμιανάκης αποκαλεί «Ρόδα του Πανασού», κατά τον ανάλογο χαρακτηρισμό των Ρόδων της Ερήμου.

Ακόμα βλέπουμε ορυκτά χαλαζία, ασβεστίτη και κομμάτια από τον εντυπωσιακό οψιδιανό, το ηφαιστειακό δηλαδή πέτρωμα που χρονολογείται από το Πλειόκαινο, δηλαδή πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια. 

Ίδιας περιόδου είναι και το μεγάλου μεγέθους πέτρωμα με φύλλα πλατάνου, απολιθωμένα ανάμεσα στα διάφορα στρώματα του, που διατηρεί ο κ Δαμιανάκης.

Σκεφτείτε λοιπόν σε ένα μικρό χωριό, πόσα διαφορετικά απολιθώματα θαλάσσια και φυτικά, ορυκτά και πετρώματα έχουν βρεθεί, έχουν συντηρηθεί και συγκεντρωθεί σε ένα χώρο από έναν και μόνο άνθρωπο μέσα στα 45 χρόνια ενασχόλησης του με το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Ο κ Δαμιανάκης έχει περάσει ώρες ατελείωτες να ψάχνει γι αυτά στα βουνά και τους βράχους του χωριού του, έχει αναζητήσει από ειδικούς επιστήμονες στην Ελλάδα και το εξωτερικό πληροφορίες, ώστε να τα χρονολογήσει και να τα ταυτοποιήσει και ακόμα ακούραστο τον βλέπεις να περπατά στους αγροτικούς δρόμους του Πανασού και ξαφνικά να σταματά και να σκάβει με το πόδι του για να διαπιστώσει αν η πέτρα που προσπέρασε είναι κομμάτι απολιθώματος. 

Και μη νομίζετε πως τέτοια απολιθώματα τα βρίσκει κανείς έτοιμα στη φύση. Θέλει φαντασία και εμπειρία για να καταλάβεις πως μια πέτρα αν την ανοίξεις στα δύο κρύβει μέσα της απολίθωμα, θέλει κοπιαστική εργασία μέσα στον ήλιο για να αποκόψεις τμήμα πέτρας, την επιφάνεια της οποίας καλύπτει ένα απολίθωμα, κι ακόμα περισσότερο χρόνο για να το καθαρίσεις μετά και να του δώσεις την αρχική μορφή του.

Όλα αυτά πάντως έτοιμα μπορεί να τα θαυμάσει κανείς στην έκθεση του κ Δαμιανάκη, δεξιά, βγαίνοντας από το χωριό με κατεύθυνση προς τη Γέργερη.

Πάντα είτε εκείνος είτε κυρίως ο αδελφός του ο Μανόλης, που είναι και ο ιδιοκτήτης του χώρου φιλοξενίας της έκθεσης, είναι εκεί ενώ σε περίπτωση απουσίας τους, θα δείτε ταμπέλα με το τηλέφωνο του τελευταίου, το οποίο μπορείτε να καλέσετε ώστε να σας ανοίξει το χώρο. 

Αν περάσετε, μην προσπεράσετε, αξίζει να δείτε από κοντά τα εκθέματα αυτής της έκθεσης που με πολύ αγάπη, προσοχή και επιμέλεια δημιούργησε ο κ Δαμιανάκης.