Κομπολόγια, δοξάρια κι άλλες απίστευτες χρήσεις του καρπού του αστύρακα στην Κρήτη

Για τον αστύρακα, τις μαγικές ιδιότητες, που του αποδίδουν σε περιοχές της Κρήτης, το θυμίαμα που παράγεται από τη ρητίνη του αλλά και τη θεωρία πως κατάγεται από την Κρήτη έχουμε αναφερθεί ξανά στο e-storieskritis.gr (δείτε εδώ)

Εκείνο που δεν μας είχε απασχολήσει είναι ο καρπός του καθώς δεν είχαμε καταφέρει, μέχρι σήμερα, να δούμε το συγκεκριμένο δέντρο σε καρποφορία. Ωστόσο σταθήκαμε τυχεροί γιατί πεζοπορώντας στο φαράγγι του Αποσελέμη είδαμε αστύρακες φορτωμένους με τους όμορφους μικρούς καρπούς τους, που μοιάζουν με μίνι κυδωνάκια, και περιέχουν ένα σπόρο πολύ ιδιαίτερο.

Αυτόν τον καφέ σπόρο, που διακρίνεται για τη μεγάλη αντοχή του και το χαρακτηριστικό ήχο, όταν ακουμπάει ο ένας τον άλλο, χρησιμοποιούσαν κατά το παρελθόν στην Κρήτη για να φτιάχνουν κομπολόγια.

Είναι πράγματι ο ήχος αυτών των σπόρων, όταν συγκρούονται μεταξύ τους, όμοιος με τον κρυστάλλινο και ευχάριστο ήχο του κεχριμπαριού κι άλλων υλικών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κομπολογιών ενώ έχει τέτοια ανθεκτικότητα που δύσκολα μπορείς να τον σπάσεις.

Όπως μάθαμε με τον ίδιο σπόρο έφτιαχναν και κολιέ ενώ είχε χρησιμοποιηθεί και στα δοξάρια της κρητικής λύρας.

Ακόμα τα ξύλα από τα κλαδιά του δέντρου αυτού είχαν ευρεία χρήση στην κατασκευή καλαθιών και κοφινιών μια και ήταν ευλύγιστα και ανθεκτικά.

Είναι βέβαια απορίας άξιο πως γίνεται αυτό το δέντρο, που ξεκίνησε την πορεία του από την Κρήτη, να είναι τόσο διαδεδομένο και με εκμετάλλευση των προϊόντων του σε άλλες περιοχές εκτός Ελλάδας κι εδώ σήμερα σχεδόν να μην το γνωρίζουμε.

Ακόμα και οι  αρχαίοι έλληνες, που γνώριζαν καλλα τη ρητίνη του και τη χρησιμοποιούσαν για κατασκευή αρωμάτων, ως θυμίαμα και για θεραπευτικούς σκοπούς μας λένε πως προέρχονταν από τα δέντρα που φύονταν στη Συρία και τις κοντινές της περιοχές.

Ο Διοσκουρίδης αναφερόμενος στο φυτό γράφει «Στύραξ δάκρυον εστί δένδρου ομοίου κυδωνιά». Ο Πλίνιος περιγράφει πως  οι αρχαίοι κάτοικοι της Κύπρου χρησιμοποιούσαν τις ναρκωτικές ιδιότητες των σπόρων των καρπών του φυτού για να πιάνουν ευκολότερα τα ψάρια και τα χέλια στα ποτάμια.

Την ονομασία στύραξ φαίνεται να έδωσε στον αστύρακα ο Θεόφραστος ενώ ήταν γνωστό το φυτό και ως «Καλαμίτης» γιατί έφερναν την ρητίνη του από την Ιταλία μέσα σε καλάμια.

Μάλιστα υπάρχει και μια ωραία ιστορία, που λέγεται με πρωταγωνιστή το  Μέγα Αλέξανδρο ο οποίος ως  παιδί, έβαζε να καίει πολύ θυμίαμα από αστύρακα προς τιμή των θεών. Οι ιερείς του ζήτησαν να περιορίσει την ποσότητα κι αν ποτέ του καταφέρει να κατακτήσει τις χώρες παραγωγής του να κάνει ότι θέλει. Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε λοιπόν την Ινδία και ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε ήταν να στείλει στη Μακεδονία μια μεγάλη ποσότητα θυμιάματος  λέγοντας στους ιερείς πως τώρα μπορούν να καίνε όσο θέλουν γιατί έχει κατακτήσει τις χώρες που το παράγουν .

Οι κύριοι έμποροι της ρητίνης του αστύρακα ήταν πάντως οι Άραβες που το έστελναν μέσα σε κατσικίσια τουλούμια και βαρέλια στην Ευρώπη.

Στην ισλαμική ιατρική επίσης βλέπουμε πως αποτελούσε φάρμακο με το Αβικέννα να αναφέρει για το styrax officinalis πως αν πάρεις τη ρητίνη του και την αναμείξεις με άλλες αντιβιοτικές ουσίες σκληραίνει και δίνει ένα καλό υλικό για οδοντικές επανορθώσεις.

Αξίζει να σημειώσουμε τέλος πως οι Τούρκοι ονόμαζαν τη ρητίνη, που έσταζε από τον αστύρακα, «μπουχούρι» και με αυτή  θύμιαζαν στα τζαμιά τους. Αυτό είχε ως συνέπεια οι  Χριστιανοί της Κρήτης εκείνη την εποχή να μην το χρησιμοποιούν ως θυμίαμα γιατί όπως έλεγαν ήταν λιβάνι του σατανά και δεν μπορεί να τον διώξει μακριά