Η Ιέρεια των Ανέμων των Μινωιτών...τη λάτρευαν και της προσέφεραν ελαιόλαδο

 

Μόλις δύο αναφορές έχουμε μέχρι σήμερα στην Ιέρεια των Ανέμων και στην λατρεία της στη Μινωική Κρήτη παρότι ο άνεμος φαίνεται να έπαιζε σπουδαίο ρόλο στη ζωή των Μινωιτών, λόγω της θαλασσοκρατορίας τους.

Αυτή την πτυχή της λατρευτικής ιεροπραξίας των Μινωιτών είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν σήμερα όσοι βρέθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου. 

Στο πλαίσιο συμμετοχής του στο  πρόγραμμα «Περιβάλλον και Πολιτισμός 2017: Πνοές Ανέμων», εστίασε σε ένα από τα βασικά εκθέματα του, στην πινακίδα Γραμμικής Β’ από την Κνωσό, όπου γίνεται αναφορά, για πρώτη φορά στους αρχαίους πολιτισμούς του Αιγαίου, σε ιέρεια που σχετίζεται με τη λατρεία των ανέμων.

 Η πήλινη αυτή πινακίδα  (1380 π.Χ.) ήταν η αφετηρία για μια ενδιαφέρουσα θεματική ξενάγηση, με τίτλο «Στην ιέρεια των ανέμων», με ζητούμενο την ανάδειξη της εμπλοκής του ανέμου σε λατρευτικές ιεροπραξίες της αρχαίας Κρήτης.

Ξεναγός η διευθύντρια του Μουσείου Στέλλα Μανδαλάκη και αφετηρία η πινακίδα της οποίας το περιεχόμενο έχει να κάνει με την προσφορά ποσότητας λαδιού στον Δικταίο Δία και σε όλους τους θεούς στην Αμνισό στο ιερό Δαιδάλειον και στην Ιέρεια των Ανέμων, κατά το μήνα Δεύκιο, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.

Όπως μας εξήγησε η κ Μανδαλάκη, οι πινακίδες της γραμμικής Β που βρέθηκαν στην Κνωσό είναι στην ουσία κατάστιχα όπου κατέγραφαν τα προϊόντα που έρχονταν και έφευγαν από το ανάκτορο, αγροτικά και άλλα, καθώς και τις προσφορές στις διάφορες θεότητες.

Η πινακίδα που εκτίθεται στο Μουσείο μας και άλλη μια που ενδεχομένως να εκτεθεί μέσα στο 2018 είναι οι μοναδικές διαθέσιμες μέχρι σήμερα που μαρτυρούν την ύπαρξη Ιέρειας των Ανέμων , μια ύπαρξη απόλυτα δικαιολογημένη από την έντονη και επιτυχημένη ενασχόληση των Μινωιτών με τη θάλασσα και τα μακρινά ταξίδια τους με ιστιοφόρα.

Την παρουσία του ανέμου στη λατρευτική παράδοση στη Μινωική Κρήτη την ανιχνεύουμε και στους χώρους λατρείας των Μινωιτών, που δεν διέθεταν μόνο ιερά μέσα σε ανάκτορα αλλά κυρίως λάτρευαν πάνω σε ιερά κορυφής ή σε χαμηλότερες κορυφές, σημεία όπου ένιωθαν πιο κοντά στο θεό. 

Εκεί ο άνεμος ήταν πάντα παρόν. Παρόν εξάλλου είναι και στη χριστιανική θρησκεία όπου ξέρουμε πως ο Θεός εμφύσησε πνοή ζωής στους πρωτόπλαστους .

Στα διάφορα ιερά κορυφής, που έχουν ανασκαφεί στην Κρήτη , Τραόσταλο, Κόφινα, κ.α βλέπουμε μεγάλη ποικιλία ταμάτων προς τις θεότητες και διαπιστώνουμε μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα τάματα της περιόδους πριν το 1700 π.Χ και μετά. Στην Παλαιοανακτορική περίοδο τα τάματα είναι όλα πήλινα ενώ στη συνέχεια, η κοινωνική διαφοροποίηση, φέρνει στο προσκήνιο κι άλλα υλικά όπως χαλκός, ασήμι.

Συνηθισμένες μορφές στα τάματα οι ανθρώπινες, με σταυρωμένα τα χέρια σε στάση προσευχής ή με το ένα χέρι στο μέτωπο αλλά και οι ζωόμορφες. Ανάμεσα στα αναθήματα και μια λέμβος, που αν δούμε τη μεταφυσική της σημασία ενδεχομένως να παραπέμπει και στο ταξίδι της θεότητας στη θάλασσα για την προστασία όχι μόνο των επίγειων αλλά και των θαλάσσιων όντων.

Αίσθηση προκαλούν τα αναθήματα από το Πισκοκέφαλο, όπου βλέπουμε πλήθος πήλινων αλλά και δύο μεταλλικά σκαθάρια, σύμβολα της ανανέωσης, της αναπαραγωγής και της γονιμότητας. Ενδεχομένως να μαρτυρούν και σχέση με την Αρχαία Αίγυπτο, όπου επίσης είχαν τον ίδιο συμβολισμό.

Στην έπαυλη της Αγίας Τριάδας, βρέθηκε και εκτίθεται στο Μουσείο η μορφή μιας γυναίκας που αιωρείται πάνω σε δύο στύλους, στην κορυφή των οποίων βλέπουμε δύο περιστέρια. 

Αρχικά οι αρχαιολόγοι νόμιζαν πως επρόκειτο για ένα κορίτσι που κάνει κούνια. Κάποιοι συνέδεσαν το εύρημα με την τελετουργία της αιώρας στην Αρχαία Ελλάδα, δρώμενο σχετικό με τη γονιμότητα. 

Στην πορεία όμως, και με βάση άλλες παραστάσεις που ήλθαν στο φως από ανασκαφές, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η κοπέλα είναι θεότητα, που κατέρχεται από τον ουρανό με τη βοήθεια του ανέμου και έχοντας συντροφιά δύο περιστέρια, τα οποία συναντάμε συχνά διπλα σε αναπαραστάσεις θεοτήτων.

Τον άνεμο όμως τονβλέπουμε παρόντα και στην περίφημη τοιχογραφία από το μέγαρο της βασίλισσας στην Κνωσό, τη λεγόμενη Χορεύτρια. Κι εκεί οι αρχαιολόγοι αρχικά θεώρησαν, βλέποντας τα μαλλιά της να ανεμίζουν, πως επρόκειτο για χορεύτρια που λόγω κίνησης εμφάνιζε μέρος της κόμης της να ανεμίζει.

 Στην πορεία ωστόσο οι αρχαιολόγοι κατάλαβαν πως δεν είναι μια απλή χορεύτρια αλλά μια θεότητα που κατεβαίνει κι εκείνη από τον ουρανό και ο άνεμος της παίρνει τη μαλλιά.

Την παρουσία του ανέμου βλέπουμε επίσης έντονα στα χρυσά δακτυλίδια που εκτίθενται στο Μουσείο, ανάμεσα σε εκείνο του Μίνωα.

Στο δακτυλίδι από τα Ισόπατα της Κνωσού, βλέπουμε τέσσερις γυναίκες να χορεύουν σε ένα αγρό με τις δύο να υψώνουν τα χέρια ως ικεσία προς τον ουρανό. Κοντά στην κεντρική φιγούρα ένα αιωρούμενο είδωλο στο βάθος μαρτυρά πως μέσα από τον τελετουργικό αυτό χορό μια θεότητα κατεβαίνει από τον ουρανό.

Αν παρατηρήσει κανείς τα πρόσωπα πάνω σε αυτά τα δακτυλίδια θα διαπιστώσει πως έχουν γίνει με μια αφαιρετική διάθεση χωρίς να φαίνονται τα χαρακτηριστικά τους .

 Όπως είπε η κ Μανδαλάκη αυτό δεν οφείλεται στο ότι πρόκειται για πολύ μικρές φιγούρες που το καλέμι δεν μπορούσε να προσεγγίσει δίνοντας τους χαρακτηριστικά αλλά στο ότι οι Μινωίτες ήθελαν αλλοιωμένα τα πρόσωπα  τους λόγω του ότι ο άνεμος τις έφερνε από τον ουρανό κι αυτή η κίνηση της καθόδου των θεοτήτων τις έκανε να μην φαίνονται καθαρά στα χαρακτιριστικά τους.

Σε ένα δεύτερο δακτυλίδι, από τα Καλύβια της Μεσαράς, εμφανίζεται μια μορφή να κινεί με δύναμη ένα δέντρο και μια άλλη να λυγίζει την ώρα που ένα μεγάλο πουλί εμφανίζεται στο βάθος. Εδώ έχουμε ένα τυπικό παράδειγμα δεντρολατρείας με τους καρπούς του δέντρου, που σείεται, να παρασέρνονται από τον άνεμο.

Στο χρυσό δακτυλίδι που βρέθηκε στον Πόρο έχουμε αναπαράσταση μιας θεότητας που με τη βοήθεια του ανέμου κατέρχεται από τον ουρανό με δύο πουλιά και στο κέντρο μια ανδρική μορφή με την οποία συνομιλεί .

Δυστυχώς στη μινωική θρησκεία η εικονογραφία είναι τέτοια που δύσκολα ξεχωρίζει κανείς τους ανθρώπους από τους θεούς , σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σε άλλες θρησκείες, όπου οι μορφές είναι ξεκάθαρες.

Η ξενάγηση ολοκληρώθηκε με τη λάρνακα, που βρέθηκε στο Γάζι, όπου βλέπουμε ένα καράβι με πανιά και  κουπιά το οποίο κινείται με τη βοήθεια του ανέμου συμβολίζοντας το ταξίδι του νεκρού.

 Είναι πάντως απορίας άξιο που ένας λαός με τόσο έντονη ενασχόληση με τη θάλασσα, όπως οι Μινωίτες, κατέγραψε μόνο σε δύο κατάστιχα του την Ιέρεια των Ανέμων και δεν διέθετε μία θεότητα εξ ολοκλήρου σχετιζόμενη με τους ανέμους που τόσο πολύ χρειαζόταν για να κινεί τα ιστιοφόρα πλοία του στις θάλασσες.

Ελένη Βασιλάκη