Στο σπήλαιο Σφενδόνη των Ζωνιανών-Ένα από τα πιο μεγάλα και με πλούσιο διάκοσμο σπήλαια της Κρήτης

 Είναι ένα από τα ομορφότερα και πιο πλούσια σε διάκοσμο σπήλαια της Κρήτης, το οποίο μάλιστα δίνει την ευκαιρία στον καθένα να το επισκεφθεί καθώς είναι αξιοποιημένο.

Ο λόγος για το Σπήλαιο Σφενδόνη στα Ζωνιανά, έναν αληθινό παράδεισο σταλαγμιτών και σταλακτιτών, 3.400 τετραγωνικών μέτρων. Το προσπελάσιμο τμήμα του ωστόσο καταλαμβάνει περίπου τα δύο τρίτα του κύριου όγκου του σπηλαίου με το μήκος του μονοπατιού περιήγησης των επισκεπτών να είναι σχεδόν 270 μέτρα.

Το συναντάμε στη θέση "Μύρωνος", στις απότομες νότιες πλαγιές του λόφου Χαλέπα, με το όνομα του να προέρχεται από τον Σφακιανό χαϊνη Σφενδόνη, τον οποίο θέλει η παράδοση να είχε βρει καταφύγιο στο σπήλαιο. 

Η πρώτη συστηματική σπηλαιολογική εξερεύνησή του έγινε το 1956 από το γνωστό ζευγάρι σπηλαιολόγων Ιωάννη και Άννα Πετρόχειλου, της οποίας μάλιστα μια προσωπογραφία συναντάμε με το που μπαίνουμε στο εσωτερικό του σπηλαίου. 

Η ανασκαφική έρευνα, που ακολούθησε, από το Υπουργείο Πολιτισμού, το 1987, έδειξε πως το σπήλαιο των Ζωνιανών χρησιμοποιήθηκε συστηματικά ως εποχική κατοικία κατά την Πρωτομινωική εποχή ενώ η χρήση του συνεχίστηκε και τη Ρωμαϊκή. 

Το πρώτο τμήμα του, που ήταν και πιο εύκολα προσβάσιμο  αποτέλεσε λημέρι για τους χαΐνηδες, εξ ου και η παρουσία του Σφενδόνη, ο οποίος μάλιστα λέγεται πως μια μέρα που έψηνε κρέας είδε έναν νεαρό να καταφθάνει στο σημείο και να του ζητά να μοιραστεί μαζί του το φαγητό. Ο Σφενδόνης όμως φοβήθηκε πως ο απρόσκλητος επισκέπτης ίσως να τον πρόδιδε και του έδωσε μια δυνατή κλωτσιά με το στιβάνι του που τον σκότωσε επί τόπου.

Το σπηλαιολογικό ενδιαφέρον του χώρου αυτού πάντως είναι μεγάλο καθώς πρόκειται για ένα ενεργό σπήλαιο με πανέμορφους σταλαγμιτικούς και σταλακτιτικούς σχηματισμούς, με τις λεγόμενες «κουρτίνες», τα «γκούρ» αλλά και σχηματισμούς που λαμποκοπούν στο σκοτάδι λες και είναι καλυμμένοι με ασημόσκονη. 

Μάλιστα οι αίθουσες του έχουν και διαφορετικά ονόματα ανάλογα με το διάκοσμο τους. Έτσι έχουμε την «Πρώτη αίθουσα», το «Άδυτο της Νεραΐδας» , τον «Προθάλαμο των Αρμονιών» , το «Θάλαμο των Αρμονιών», το μεγαλοπρεπές «Ανάκτορο» όπου οι κρύσταλλοι του ανθρακικού ασβεστίου λαμπυρίζουν, το «Παρεκκλήσι», τον «Παρθενώνα », με  αλλεπάλληλες σειρές από κολόνες ύψους μέχρι 6 μέτρων , το «Πανόραμα», τα «Απολιθωμένα Κύματα» και στο τέλος βόρεια του σπηλαίου το «Θάλαμο του Χαμένου Παιδιού».

Αυτό ο τελευταίος θάλαμος έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία μια και στο εσωτερικό του βρέθηκε προ δεκαετιών ο  σκελετός ενός παιδιού,καλυμμένος με σταλαγμιτικό υλικό. Το παιδί μάλλον μπήκε στο σπήλαιο και χάθηκε. Αφού περιπλανήθηκε πολλές ώρες ,ίσως και μέρες,  μέσα στα δαιδαλώδη διαμερίσματά του, χωρίς ποτέ να βρει την έξοδο πέθανε.

Τα οστά του παιδιού

Όσο για το θάλαμο με την ονομασία  «Άδυτο της Νεραΐδας» δεν χρειάζεται να σκεφτεί κανείς πολύ για ποιο λόγο πήρε αυτό το όνομα καθώς ο θρύλος μας λέει πως εκεί κρύβονταν για χρόνια μια  "πληγωμένη" νεραΐδα για να ξεφύγει από έναν βοσκό που την είχε ερωτευτεί . 

Λίγο πιο κάτω από του Σφεντόνη την τρύπα υπάρχει η πηγή Σκαφίδια. Περνώντας μια αυγή από τα Σκαφίδια ο Καββαλομιχάλης, βλέπει μια Νεράιδα που 'χε βγάλει τα ρούχα της και λουζόταν. Μόλις τον αντιλήφθηκε αυτή προσπάθησε να κρύψει τη γύμνια της και καταλαβαίνοντας τις προθέσεις του τον παρακάλεσε: "Αν δε με πειράξεις θα σου δώσω ένα κουβάρι μετάξι που θα το αναλύουν και τα παιδιά των παιδιών σου και δε θα τελειώνει ποτέ". Αλλά αυτός προχώρησε. Τότε του έδωσε την κατάρα: Όπως τρέμω, έτσι να τρέμουν τα χέρια των απογόνων σου στον αιώνα τον άπαντα.    

Μέσα στο σκοτάδι και στην απόλυτη ησυχία του σπηλαίου τα τρωγλόβια ζώα, σιγοπερπατούν ή έρπουν στις ατελείωτες στοές που δημιουργούν οι χαραμάδες του υπεδάφους αναζητώντας τη λιγοστή τροφή και ταίρι για να ζευγαρώσουν. 

Στο εσωτερικό του σπηλαίου κατοικούν τουλάχιστον τρία διαφορετικά είδη νυχτερίδας αλλά και πολλά ασπόνδυλα σπηλαιόβια ζώα, τα οποία βέβαια δύσκολα μπορεί να εντοπίσει ο επισκέπτης στο τμήμα του σπηλαίου όπου γίνεται ξενάγηση καθώς ο φωτισμός που λειτουργεί εκείνη την ώρα τα απωθεί ή τα καθιστά σχεδόν αόρατα μια και είναι άχρωμα. Από το Σφνδόνη δε λείπουν και τα ποντίκια, κυρίως οι αρουραίοι, που φωλιάζουν εκεί.

Εντύπωση εξάλλου προκαλεί και ο εξωτερικός χώρος του σπηλαίου με άγριες, κατακόρυφες πλαγιές, ύψους μέχρι και 50 μέτρων, να ορθώνονται σαν φυσικός τοίχος στη Βορειοδυτική πλευρά των χώρων στάθμευσης και αναψυχής του. Η θέα από εκείνο το σημείο είναι απεριόριστη και η επιβλητικότητα του τοπίου καθηλωτική.