Τα κέρινα τάματα, σπάνια μορφή λατρευτικής έκφρασης στην Κρήτη, με ρίζες από την αρχαιότητα

Τα τάματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και λατρευτικής παράδοσης των Ελλήνων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Τα πήλινα και χάλκινα τάματα της μινωικής Κρήτης, με μορφές ζώων, ανθρώπων, σπιτιών ή ανθρώπινων μελών αποτελούν τη συχνότερη μορφή ευρημάτων στις αρχαιολογικές ανασκαφές ,που κατά καιρούς διενεργούνται σε διάφορα σημεία στο νησί, και πολλά εξ αυτών μπορούμε να τα δούμε και να τα θαυμάσουμε στα μουσεία του νησιού μας.

Από εκείνα τα χρόνια συνήθιζαν λοιπόν, να εναποθέτουν στα ιερά τους οι πιστοί ομοιώματα πασχόντων μελών, κάτι που συναντάμε και στις μέρες μας. Όλα αυτά ονομάζονται αναθήματα από το ρήμα ανατίθημι, που σημαίνει αναθέτω, εμπιστεύομαι-αφιερώνω.

Μεταγενέστερα το υλικό από το οποίο κατασκευάζονταν τα τάματα ή αναθήματα άλλαξε και υποχωρώντας ο πηλός ήλθε στο προσκήνιο το κερί και διάφορα είδη μετάλλων.

Τα απλά κεριά και οι λαμπάδες χρησιμοποιούνται ευρέως για την εκπλήρωση ταμάτων, όχι όμως και τα κηροπλαστικά ειδώλια, τα οποία ειδικά στη θρησκευτική παράδοση της Κρήτης σπανίζουν.

Πρόκειται για κέρινα ανθρώπινα ομοιώματα,ομοιώματα μελών ή ομοιώματα ζώων που μας πάνε πολύ πίσω και ουσιαστικά αποτελούν μετεξέλιξη των ταμάτων της αρχαιότητας με άλλο υλικό κατασκευής.

Μια σειρά κέρινων ταμάτων βρήκαμε πρόσφατα στο παλαιοπωλείο του Βαγγέλη Κρασαγάκη, πίσω από τον Άγιο Τίτο, η οποία είχε περιέλθει στην κατοχή του από συλλέκτη τέτοιων αντικειμένων.

Το μέγεθος αυτών των κέρινων ταμάτων ήταν αρκετά μεγάλο, σε αντίθεση με τα πήλινα ανθρωπόμορφα της αρχαιότητας. Η ακριβής χρήση τους, δηλαδή αν θα κατέληγαν σε εκκλησία ως ευχαριστήριο από κάποιον που έγινε καλά ή από κάποιον που ήθελε να βοηθηθεί στο πρόβλημα του, δεν μας είναι γνωστή.

Ωστόσο οι παραστάσεις τους, όπως βλέπετε κι εσείς στις φωτογραφίες, είναι ενός μωρού, ενός ανθρώπινου κεφαλιού, ενός ζώου, γυναικείου στήθους, ενός αυτιού, μιας ανθρώπινης παλάμης κι ενός σπιτιού.

Μάλιστα τα τάματα αυτά περιέχουν, κανονικά, φυτίλι και μπορούν να ανάψουν λειτουργώντας όπως όλα τα κεριά.

Υπάρχει μια παράδοση σχετική με τη χρήση του κεριού ως τάματος, λίγο διαφορετική από τις συνηθισμένες, που μας λέει πως παλιότερα έζωναν την εκκλησία με φιτίλι κεριού το οποίο στη συνέχεια πήγαιναν στο κηροποιείο και το έκαναν κερί.

Αυτό ακολούθως το τεμάχιζαν σε κεράκια και επί σαράντα μέρες έκαιγαν από ένα τέτοιο στην εκκλησία. Κάποιοι άλλοι έζωναν το σώμα τους με φιτίλι και ακολουθούσαν την ίδια διαδικασία.

Η πιο συνηθισμένη βέβαια χρήση κεριού ως τάματος είναι η λαμπάδα, ανάλογα με το μπόι του ατόμου για το οποίο τάζει κάποιος.

Γενικότερα, αν ανατρέξουμε στη χρήση των κεριών θα δούμε πως συνδέονται στενά με ελληνικές παραδόσεις για το θάνατο και τη ζωή, με τη θρησκεία αλλά και τη μαγεία δημιουργώντας ένα ολόκληρο πλαίσιο αντιλήψεων, που καλύπτει την επίγεια αλλά και τη μεταθανάτια ζωή.

Έτσι μαθαίνουμε για κηρόπλαστα είδωλα, που είχαν φτιάξει μάγοι, και τα είχαν ρίξει στις γωνίες των δωματίων της άρρωστης γυναίκας του βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου του Κομνηνού ενώ τέτοια είδωλα,τα οποία μάλιστα είχαν επάνω τους χαραγμένες κατάρες, έριχναν και σε τάφους ατόμων που θεωρούνταν κακοί και μισητοί.

Ακόμα υπάρχει ή μάλλον υπήρχε έθιμο στην Κύμη Ευβοίας που αφορά σεπλεχτά κεριά.Παλιότερα λοιπόν, σε αυτή την περιοχή ο αρραβωνιαστικός τις παραμονές του Πάσχα, έστελνε στην αρραβωνιαστικιά του ένα μεγάλο κερί.

Το κερί αυτό θα ζύγιζε μιάμιση ή δύο οκάδες και ήταν πολύ μακρύ, περίπου δύο οργιές. Αυτό,το τύλιγαν στον πάτο καλαθιού, αφήνοντας μιαν άκρη στη μέση με το φιτίλι. Πάνω στον πάτο του κεριού,σ΄όλες τις στροφές,κάρφωναν χρυσά φλουριά ή και ψεύτικα,ανάλογα με τη τσέπη του αρραβωνιαστικού. Μετά το σκέπαζαν με ένα διαφανές πέπλο, για να φαίνονται τα φλουριά, και το κρατούσε η αρραβωνιαστικιά στην Ανάσταση.