Φανταστείτε στις εξορμήσεις μας στην ύπαιθρο της Κρήτης και στα ορεινά του νησιού να συναντούσαμε νάνους ελέφαντες, σε μέγεθος αγελάδας, ελάφια και ιπποπόταμους στο μέγεθος των γουρουνιών;
Όχι δεν πρόκειται για υπόθεση σεναρίου κινηματογραφικής ταινίας αλλά για την εικόνα της άγριας ζωής στην Κρήτη, πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια.
Το νησί μας έζησε ένα μικρό εξελικτικό θαύμα πριν από 540.000 χρόνια, ένα μοναδικό φαινόμενο που ήρθε στο φως με τις ανασκαφές του Πανεπιστημίου Αθηνών στο οροπέδιο του Καθαρού.
Νάνοι ελέφαντες, νάνοι ιπποπόταμοι και ελάφια ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού, αποδυόμενοι σ' έναν εξελικτικό αγώνα που τερματίστηκε με την έλευση του ανθρώπου.
Πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια η Κρήτη, η οποία μέχρι τότε βρισκόταν κάτω από τη θάλασσα, άρχισε να αναδύεται. Το νησί ήταν αρχικά κενό. Μετά, όταν αναπτύχθηκε η βλάστηση, έφθασαν τα πουλιά φέρνοντας μαζί τους αβγά σαλιγκαριών και άλλων μικρών ζώων.
Στην Κρήτη όμως δεν μπορούσαν να φθάσουν τα μεγάλα ζώα και αυτό γιατί το νησί χωριζόταν τότε, όπως και σήμερα, από την ηπειρωτική χέρσο με ευρύ θαλάσσιο διάδρομο.
Πριν όμως από 540.000 χρόνια το κλίμα της Γης έγινε ψυχρότερο και οι πάγοι του Βορείου Πόλου άρχισαν να επεκτείνονται. Είχε αρχίσει η εποχή των παγετώνων.
Τότε, αντί να βρέχει και το νερό να επιστρέφει στη θάλασσα, χιόνιζε και τεράστιες ποσότητες νερού πάγωναν και συγκεντρώνονταν στους παγετώνες.
Σταδιακά η στάθμη της θάλασσας υποχώρησε και η απόσταση της Κρήτης από την Πελοπόννησο μίκρυνε. Την περίοδο αυτή μικρές αγέλες ιπποπόταμων που ζούσαν στη Πελοπόννησο, πιθανώς εξαιτίας κάποιων πλημμυρών, παρασύρθηκαν προς τη θάλασσα.
Οι ιπποπόταμοι, καίτοι περνούν πολλές ώρες μέσα στις λίμνες και στα ποτάμια, είναι βαρύτεροι από το νερό και δεν κολυμπούν. Το αλμυρό όμως νερό είναι πυκνότερο, έχει μεγαλύτερο ειδικό βάρος και μέσα στη θάλασσα έχουν μεγαλύτερη άνωση και επιπλέουν. Αυτό φαίνεται ότι έσωσε την αγέλη των ιπποπόταμων, οι οποίοι παρασυρμένοι από τα ρεύματα έφθασαν ως την Κρήτη.
Η εποχή των παγετώνων δεν διήρκεσε πολύ και όταν οι πάγοι άρχισαν να λιώνουν η στάθμη της θάλασσας ανήλθε εκ νέου, με αποτέλεσμα η απόσταση του νησιού από την ηπειρωτική χέρσο να μεγαλώσει ξανά.
Το ταξίδι προς την Κρήτη μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο κατά τη διάρκεια της παγετώδους περιόδου, όπου η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλή. Είναι πιθανόν παρόμοια ταξίδια να πραγματοποιήθηκαν και κατά τη διάρκεια των θερμών περιόδων, τότε όμως η απόσταση του νησιού από την ηπειρωτική χέρσο ήταν ανάλογη με τη σημερινή, με συνέπεια τα ζώα να πνίγονται προτού φτάσουν στη ξηρά.
Στην Κρήτη οι ιπποπόταμοι βρήκαν ένα μέρος ουσιαστικά ακατοίκητο από άλλα μεγάλα θηλαστικά. Τα μόνα μεγάλα ζώα που υπήρχαν στο νησί ήταν οι ελέφαντες, οι οποίοι είχαν καταφτάσει στην Κρήτη με παρόμοιο τρόπο.
Καθώς δεν υπήρχαν άλλα μεγάλα φυτοφάγα και προπαντός κανένα σαρκοφάγο αρπακτικό, οι ιπποπόταμοι και οι ελέφαντες άρχισαν να αναπτύσσονται ανενόχλητοι. Σύντομα ο πληθυσμός τους αυξήθηκε τόσο ώστε αντιμετώπιζαν προβλήματα υπερπληθυσμού. Τα ζώα έτρωγαν οτιδήποτε μπορούσε να φαγωθεί, βλάπτοντας ανεπανόρθωτα τη χλωρίδα του νησιού.
Η υπερβόσκηση οδήγησε τελικά σε εξαφάνιση όλων των φυσικών πόρων και αναπόφευκτα σε μαζικό λοιμό από τον οποίον επέζησαν πολύ λίγα άτομα. Αυτή η διαδικασία φαίνεται ότι ακολουθήθηκε πολλές φορές.
Για να αντιμετωπίσουν τη μεγάλη έλλειψη τροφής οι ιπποπόταμοι και οι ελέφαντες οδηγήθηκαν εξελικτικά προς είδη με μικρότερο μέγεθος και προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον. Έτσι οι ιπποπόταμοι της Κρήτης είχαν μέγεθος χοίρου και οι ελέφαντες αγελάδας.
Επιπλέον τα ζώα αυτά ανέπτυξαν εξαιρετικές αναρριχητικές ικανότητες στα βραχώδη εδάφη των βουνών της νήσου. Για παράδειγμα, οι ιπποπόταμοι στης Κρήτης μπορούσαν να σκαρφαλώνουν με μεγάλη άνεση από τις παραθαλάσσιες πεδινές περιοχές του Αλμυρού, όπου περνούσαν τους χειμώνες, ενώ την καλοκαιρινή περίοδο προτιμούσαν να κατευθύνονται προς το οροπέδιο του Καθαρού του Λασιθίου. Εκεί υπήρχαν μικρές εποχικές λίμνες μέσα στις οποίες προτιμούσαν να διαβιούν όπως οι ηπειρωτικοί συγγενείς τους.
Η εποχή όμως των ιπποπόταμων της Κρήτης κάποτε έφτασε στο τέλος της. Πριν από εκατό χιλιάδες χρόνια το κλίμα της Γης έγινε ξανά ψυχρό και μια δεύτερη εποχή των παγετώνων άρχισε. Μια άλλη φορά η στάθμη της θάλασσας υποχώρησε και η απόσταση της Κρήτης από την Πελοπόννησο μίκρυνε.
Αυτή τη φορά αγέλες ελαφιών κατάφεραν να διασχίσουν τη θάλασσα. Τα ελάφια, σε αντίθεση με τους ιπποπόταμους, κολυμπάνε το ίδιο καλά στο γλυκό και στο αλμυρό νερό. Δεν μπορούν όμως να διασχίσουν μεγάλες αποστάσεις. Φαίνεται ότι το συγκεκριμένο ταξίδι αποτελούσε ακραία κατάσταση, πιθανόν λόγω ρευμάτων ή υποεκτίμησης της πραγματικής απόστασης μεταξύ Κρήτης και ηπειρωτικής χέρσου.
Όταν τα ελάφια έφτασαν στην Κρήτη, όπως ακριβώς και οι ιπποπόταμοι πριν από αυτά, άρχισαν να αναπτύσσονται ανενόχλητα. Σύντομα εξελίχθηκαν προς οκτώ διαφορετικά είδη με διάφορα μεγέθη. Τα μικρόσωμα διαβιούσαν στις απόκρημνες πλαγιές των βουνών, τα μεσαίου μεγέθους στις πεδιάδες και τα μεγαλόσωμα στα δάση.
Ο μεγάλος αριθμός των ελαφιών προκάλεσε υπερκατανάλωση της χλωρίδας ως και καταστροφή της. Παρόμοιες καταστροφές επιφέρουν τα σημερινά αιγοπρόβατα. Τα ελάφια αποδείχθηκαν πιο ευπροσάρμοστα από τους ιπποπόταμους, τους οποίους οδήγησαν τελικά σε εξαφάνιση.
Η τελευταία παρουσία νάνων ιπποπόταμων και νάνων ελεφάντων έχει πιστοποιηθεί στο Καθαρό και στη Ζάκρο πριν από 14.000 χρόνια.
Τα ελάφια κυριάρχησαν σχεδόν επί 100.000 χρόνια, όταν ένα άλλο είδος ήρθε στο νησί, αυτή τη φορά όχι κολυμπώντας αλλά με σχεδίες και πλοία: πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι αποίκησαν την Κρήτη. Τα οικοδίαιτα ζώα που έφεραν μαζί τους σε συνδυασμό με το κυνήγι ήταν οι αιτίες που οδήγησαν τα ενδημικά ελάφια σε εξαφάνιση.
Αυτό που έκαναν οι άνθρωποι στην Κρήτη επαναλήφθηκε σε πολλά νησιά του πλανήτη. Ειδικά τα τελευταία 300 χρόνια η επέκταση του ανθρώπου κατέστρεψε όλα σχεδόν τα νησιωτικά περιβάλλοντα. Σήμερα έχουν απομείνει ελάχιστα νησιά στον κόσμο με παρόμοια ενδημικά θηλαστικά, το μέλλον των οποίων παραμένει αβέβαιο.
Η ύπαρξη απολιθωμένων ιπποπόταμων στο οροπέδιο Καθαρό του Λασιθίου Κρήτης ήταν γνωστή στον επιστημονικό κόσμο από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Αναφορές και περιγραφές απολιθωμένων οστών δημοσιεύτηκαν από διαφόρους συγγραφείς, οι οποίοι διαπίστωσαν το μικρό μέγεθος των ιπποπόταμων του οροπεδίου Καθαρού, δεν μπόρεσαν όμως να διατυπώσουν ικανοποιητική εξήγηση για αυτό το φαινόμενο.
Απολιθώματα έχουν ανακαλυφθεί στα λιμναία ιζήματα του Πλειστοκαίνου, ανάμεσα στα βουνά του οροπεδίου του Καθαρού της Κρήτης, που είναι ένα από τα ωραιότερα τοπία του νησιού.
Στα λιμναία λοιπόν ιζήματα του Πλειστοκαίνου στο Καθαρό έχουν ανασυρθεί εκατοντάδες οστά νάνων ιπποπόταμων. Το ότι το οροπέδιο του Καθαρού, πάνω από την Κριτσά, είναι κατάσπαρτο από θραύσματα οστών ιπποπόταμων, των σπάνιων αυτών μεγάλων ζώων που παρόμοιά τους σώζονται σήμερα μόνο στην Αφρική, είναι γνωστό σε πολλές γενεές ντόπιων.
Πηγή: frontoffice
Η Ελένη Βασιλάκη είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί από το 1995 μέχρι σήμερα σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς του Ηρακλείου συνεργαζόμενη παράλληλα με ΜΜΕ στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης με master στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων ενώ μιλά Αγγλικά και Ιταλικά. Λατρεύει τα ταξίδια και τις εκδρομές, τις πεζοπορίες στη φύση και τη γνωριμία με τον τόπο της και τους ανθρώπους του.