Το Φρούριο Castello del Betto των Μελεσών

Το φρούριο di Beto βρίσκεται στο ύψωμα Κάστελος ανατολικά του οικισμού των Μελεσών και ελάχιστα τμήματα του διασώζονται σήμερα μαρτυρώντας πως εκεί υπήρχε ένα αρκετά μεγάλο κάστρο της β Βυζαντινής Περιόδου.

Μάλιστα ο Καστροφύλακας κάνει αναφορά και στην ύπαρξη χωριού στο σημείο, με το όνομα  Castello del Betto, όπου η απογραφή του 1583 καταγράφει 37 κατοίκους. 

Η ύπαρξη του φρουρίου μαρτυρείται και από τον Gerola ενώ ο Χουρμούζιος ο Βυζαντινός στα «Κρητικά» του λέει πως το φρούριο di Beto βρίσκεται μισό μίλι ανατολικά των Μελεσών. Εικάζεται πως το ίδιο φρούριο είναι κι αυτό που αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1279 του Castro Paraski.

Ακριβή στοιχεία για την ίδρυση του φρουρίου δεν υπάρχουν ωστόσο προσδιορίζεται κάπου στη β Βυζαντινή περιόδου λόγω των οχυρώσεων του αν και κεραμικά ευρήματα, που εντοπίστηκαν εκεί, χρονολογήθηκαν μέχρι τον 13ο αιώνα, που σημαίνει ότι το κάστρο κατοικήθηκε μεν μέχρι την αρχή της Ενετοκρατίας αλλά σαν χώρος υπήρχε ήδη από πριν. 

Μάλιστα τα  επίσημα ενετικά αρχεία , δεν το αναφέρουν καν παρόλο που υπάρχει και βενετσιάνικη εκκλησία πλησίον του.

Το εν λόγω φρούριο είναι σε οπτική επαφή με άλλα Βυζαντινά κάστρα που υπάρχουν στο Καταλαγάρι , στους Θόλους αλλά και με την ακρόπολη της  Λύκτου.

Στην κορυφή του λόφου Κάστελος μπορεί να δει κανείς σήμερα ερείπια του τείχους του φρουρίου, πάχους 65 εκατοστών, με το ύψος του να φθάνει ως και τα πέντε μέτρα, λείψανα του πύργου του, δεξαμενής, και άλλων κτισμάτων, ειδικά ανατολικά και βόρεια, τα οποία φανερώνουν χώρο κατοίκησης ενώ σε κοντινή απόσταση σώζεται και μια κρήνη με χρονολογία 1594.

Στα δυτικά  του λόφου υπάρχει ένα υπερυψωμένο πλάτωμα με υψομετρική διαφορά 3,5-4 μέτρων από τον υπόλοιπο χώρο, που περιβάλλεται από δικό του τείχος και σχηματίζει έτσι μία ακρόπολη. Στο επίπεδο εσωτερικά της ακρόπολης συναντούμε τα ερείπια μικρής εκκλησίας.

Στα νοτιοανατολικά της ακρόπολης βρίσκουμε μία μεγάλη κυκλική κατασκευή πύργου που μάλλον είναι παλαιότερη από το υπόλοιπο κάστρο, πιθανόν της ελληνιστικής περιόδου.

Εκτός φρουρίου υπάρχουν τα ερείπια παλιού ναού της Παναγίας

(Με πληροφορίες από την εργασία του Νίκου Γιγουρτάκη με τίτλο «Βυζαντινές οχυρώσεις στην Κρήτη κατά τη Β΄ βυζαντινή περίοδο (961-1204)» , και το βιβλίο «Ιστορικά οχυρωματικά μνημεία της Κρήτης(330μ.Χ.-1898)» του  Γ. Χρηστάκη)