"Μηλίτσες" του Κόφινα: Η λατρευτική παράδοση που μας πάει αιώνες πίσω στη δεντρολατρεία

Φτάνοντας στην κορφή νομίζεις πως θα απλώσεις το χέρι σου και θα αγγίξεις τα σύννεφα.

Της Ελένη Βασιλάκη

Η αίσθηση πως εκεί βρίσκεσαι εγγύτερα στο Θεό είναι έντονη κι έτσι μόνο τυχαίο δεν θεωρείς το γεγονός πως, εκεί, οι πρόγονοι μας οι Μινωίτες, είχαν φτιάξει ιερό κορφής και λάτρευαν τους δικούς τους θεούς.

Οι αιώνες κύλησαν έκτοτε ωστόσο δύο πράγματα έμειναν σταθερά: η άγρια και επιβλητική κορφή του Κόφινα, με την υπέροχη θέα, και η προσπάθεια προσέγγισης από εκεί του Θείου, από τη χριστιανική θρησκεία πλέον, με έντονα στοιχεία δεντρολατρείας.

Η κορφή του Κόφινα από τα Καπετανιανά

Η κορυφή αυτή δεν βρίσκεται σε ένα τυχαίο σημείο. Λέγεται πως τον Ιανουάριο αν κάποιος σταθεί στη μεγάλη αυλή του ανακτόρου της Φαιστού θα δει τον ήλιο να ανατέλλει ακριβώς πάνω της.

Μάλιστα σαν τον Ιανό, έτσι κι εκείνη, έχει άλλη όψη ανάλογα με την πλευρά που θα την κοιτάξεις.

Σήμερα σε αυτή την κορφή δεσπόζει το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, που οι ντόπιοι τιμούν στις 14 του Σεπτέμβρη, αναβιώνοντας ένα πανάρχαιο έθιμο δεντρολατρείας, με επίκεντρο τρία μικρά δέντρα, σχεδόν θάμνους, που τις αποκαλούν "Μηλίτσες".

Με δυσκολία στο βάθος , ψηλά πάνω στο γκρεμό ξεχωρίζουν οι "Μηλίτσες", ξερές αυτή την εποχή

Στην πραγματικότητα είναι το είδος Sorbus umbellata var. Cretica, που βγάζει μικρούς κόκκινους καρπούς σε μέγεθος ρεβιθιού.

Τα τρία αυτά δεντράκια φύονται σε απόκρημνο σημείο του Κόφινα και την περίοδο της γιορτής του Τιμίου Σταυρού οι πιστοί κόβουν τους καρπούς τους, τους βάζουν αποβραδίς στο νερό και ανήμερα της γιορτής τους ευλογεί ο ιερέας και τους μοιράζει αντί για αντίδωρο.

Η ανάβαση στην κορφή του Κόφινα παίρνει κάτι λιγότερο από μισή ώρα και γίνεται από το ύψος της Παναγίας της Κεράς, στη ρίζα του βουνού.

Μεγάλα φυσικά σκαλοπάτια στους βράχους, με ανθρώπινη παρέμβαση σε σημεία (σιδερένια σκαλάκια) και ένα προστατευτικό πλαίσιο, από χοντρούς κορμούς δέντρου, οδηγούν προς την κορφή σε μια διαδρομή απότομη ,όχι όμως και απαγορευτική για εκείνον που θέλει να φτάσει εκεί όπου τα σύννεφα ακουμπούν τους βράχους.

Το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού

Το πρώτο που θα αντικρύσετε στο τέρμα της διαδρομής σας είναι το μικρό ξωκκλήσι του Τιμίου Σταυρού. Τόσο μικρό ώστε με βία χωρά 2-3 ανθρώπους, παρέμενε επί χρόνια χωρίς στέγη φέροντας έτσι τους πιστούς εγγύτερα στο Θεό.

Μικρά κυπαρίσσια χαμηλού ύψους, λόγω των ανέμων, συντροφεύουν το μικρό εκκλησάκι εκεί ψηλά περιμένοντας κάθε χρόνο, στις 14 του Σεπτέμβρη, ο τόπος να αποκτήσει ξανά ζωή.

Το εσωτερικό του Τιμίου Σταυρού

Η τοπική παράδοση λέει πως οι καρποί από τις "μηλίτσες" του Κόφινα είναι καθαγιασμένοι από το αίμα μιας γυναίκας που σκοτώθηκε στο βουνό αυτό όταν λοξοδρόμησε από το να φτάσει στην κορφή, είτε για να μαζέψει δίκταμο είτε γιατί υπάκουσε στα κελεύσματα της σάρκας της, όπως περιγράφει σε σχετική δημοσίευση του ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης.

Ο ίδιος, αναφέρει πως το όνομα της ήταν Μηλιά κι έτσι και τα δεντράκια Sorbus umbellata var. Cretica, που φύονται εκεί και μας δίνουν τους μικρούς κόκκινους καρπούς τους, πήραν το όνομα της.

Οι καρποί αυτοί κόβονται την παραμονή της γιορτής από νεαρά άτομα, που με δυσκολία σκαρφαλώνουν στο γκρεμό, όπου βρίσκονται τα δέντρα. Μάλιστα θεωρείται πως γι αυτή τους την πράξη έχουν ξεχωριστή ευλογία και χάρη.

Όλο τα βράδυ οι καρποί μένουν μέσα στο νερό για να φουσκώσουν και ανήμερα της γιορτής, τους βάζουν σ ένα πανέρι με ένα σταυρό και βασιλικό.

Η τελετή ευλόγησης του καρπού από τις "μηλίτσες στον Κόφινα, φώτο από Εκδόσεις Καρμάνωρ

Η περιγραφή του τρόπου ευλόγησης τους από το λαογράφο Γιώργο Σταματάκη, την οποία μας μεταφέρει ο Νίκος Ψιλάκης, είναι χαρακτηριστική: «Στο τέλος της δοξολογίας ο ιερέας τοποθετεί το πανέρι με τα μηλάκια πάνω στο κεφάλι του και το περιφέρει τρεις φορές στην κορυφή του Κοφίνου συνοδευόμενος απ' όλο το εκκλησίασμα. Ταυτόχρονα οι ψάλτες ψάλλουν το «Άγιος ο Θεός» και το απολυτίκιο του Τίμιου Σταυρού, το οποίο επαναλαμβάνουν έως ότου ολοκληρωθεί η περιφορά.

Έπειτα ο ιερέας σταματά στη μέση της κορυφής και παίρνει στα χέρια του τον Τίμιο Σταυρό μαζί με ένα μάτσο κλαδάκια της μηλιάς φορτωμένα με μηλάκια και αφού ευλογήσει μ' αυτά και τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα αρχίζει την καθορισμένη από το τυπικό της Εκκλησίας τελετή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Καθ' όλη τη διάρκεια της τελετής οι ψάλτες και ο συγκεντρωμένος λαός επαναλαμβάνουν σε πολύ γρήγορο ρυθμό τη φράση «Κύριε Ελέησον» που αποτελεί τη βάση της νοερής καρδιακής προσευχής και οδηγεί στη νίψη και την κατάνυξη.

Στο τέλος της τελετής ο κόσμος περνά, προσκυνά το σταυρό και παίρνει το "μηλαράκι" του, που διανέμει ο παπάς ως αντίδωρο. Όσοι έχουν νηστέψει την προηγούμενη, τρώνε αμέσως τα "μηλάκια" σα να πρόκειται για Θεία Κοινωνία. Οι υπόλοιποι τα μεταφέρουν στο σπίτι και τα τοποθετούν για «ώρα ανάγκης» στα εικονίσματα.

Τα "μηλάκια" αποξηραίνονται και όποτε κάποιος από το σπίτι αρρωστήσει, τρώει μέρος απ' αυτά, αφού προηγουμένως νηστέψει. Χρησιμοποιούνται επίσης στην «βυστηριά» (φταρμό, δαιμονισμό, μάτιασμα κλπ.) Τότε καίγονται και ο άρρωστος θυμιάζεται με τον καπνό τους».

Είναι δε ενδεικτικό των ιδιοτήτων, που αποδίδουν σε αυτό το φυτό οι πιστοί στον Κόφινα, πως ανήμερα της γιορτής του Σταυρού παίρνουν και κλαδάκια από τις "μηλίτσες" και τα μεταφέρουν σε όλα τα ξωκλήσια της περιοχής τους να πάρουν κι εκείνα κάτι από τη χάρη κα τη δύναμη τους.