Στις γιγαντιαίες υπόσκαφες δεξαμενές της Αρχαίας Ελεύθερνας-Χωρούσαν 5.500 κυβικά μέτρα νερού

  

Εντυπωσιάζουν με το μέγεθος τους, κι όχι άδικα. Οι δύο υπόσκαφες τεράστιες δεξαμενές στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ελεύθερνας, για τις οποίες ο λόγος, δεν περνούν απαρατήρητες.

Βρίσκονται στη δυτική πλαγιά του λόφου Πυργί, κοντά στη θέση Πηγαδάκι.

Ο Φλωρεντίνος περιηγητής Cristoforo Buondelmonti, o οποίος επισκέφτηκε την Κρήτη στις αρχές του 15ου αιώνα τις περιγράφει ως εξής: «…Φτάνει κανείς εκεί με κίνδυνο, ανηφορίζοντας από ένα είδος σκάλας. Yπάρχουν δύο δεξαμενές σκαμμένες μέσα στον βράχο, από τις οποίες η μία είναι όπως η εκκλησία μου Santa Maria στον Άρνο της Φλωρεντίας. Η άλλη είναι όπως ο Άγιος Στέφανος».

Πρόκειται για μια από τις πρώτες γραπτές αναφορές στις υπόσκαφες δεξαμενές της Ελεύθερνας, ένα από τα σημαντικότερα έργα υποδομής της αρχαίας πόλης, και μετέπειτα αξιοθέατο της περιοχής.

Σε ότι αφορά στη χρονολόγηση τους πλήρης ομοφωνία μεταξύ των ερευνητών δεν υπάρχει. 

Το επικρατέστερο σενάριο μας λέει πως οι δεξαμενές υπήρξαν αρχικά λατομεία εξαγωγής ασβεστόλιθου, άρα η χρονολόγησή τους θα πρέπει να συνδεθεί με μια περίοδο μεγάλης ακμής της πόλης, οπότε υπήρχε αυξημένη ανάγκη για οικοδομικό υλικό.

Η ελληνιστική και η ρωμαϊκή περίοδος υπήρξαν περίοδοι ακμής για την Ελεύθερνα, άρα και οι δεξαμενές θα μπορούσαν να έχουν κατασκευαστεί σε μία από αυτές τις περιόδους. 

Η μόνη που έχει προτείνει συγκεκριμένη χρονολόγηση των δεξαμενών είναι η Amanda Kelly, η οποία με βάση κατασκευαστικά στοιχεία τοποθετεί την κατασκευή τους στον 2^ο αιώνα  μ.Χ.

Και οι  δύο δεξαμενές, είναι εξ ολοκλήρου υπόσκαφες, έχουν περίπου τις ίδιες διαστάσεις και μια σχετική ομοιομορφία στην κάτοψη τους. Ισχυροί πεσσοί αντιστήριξης, λαξευμένοι στον βράχο που δεν αφαιρέθηκε, συγκρατούν την οροφή και διαρθρώνουν εσωτερικά τον χώρο σε τρία κλίτη.

Η πρώτη δεξαμενή έχει μήκος στο κεντρικό κλίτος της 33,40 μέτρα και πλάτος 19 μέτρα, η δεύτερη έχει μήκος στο κεντρικό κλίτος 36 μέτρα  και πλάτος 20,15 μέτρα. Το ύψος τους κυμαίνεται από 4,10 μέτρα έως 4,60 μέτρα στο ψηλότερο σημείο. Παρουσιάζουν ωστόσο μία σημαντική κατασκευαστική διαφορά.Στην πρώτη υπάρχουν 4 ζεύγη πεσσών αντιστήριξης ενώ στη δεύτερη 3 ζεύγη με διαστάσεις σχεδόν διπλάσιες σε σχέση μ' εκείνους της πρώτης δεξαμενής.

Αν υπολογιστεί το γεγονός ότι υπήρξαν καταρρεύσεις των τοιχωμάτων της πρώτη δεξαμενής τότε αυτό ίσως συνιστούσε κατασκευαστική λύση που επιλέχθηκε για τη δεύτερη δεξαμενή δείχνοντας μας παράλληλα, ότι δεν αποκλείεται, να έγινε σε μεταγενέστερο χρόνο.

Η μέγιστη χωρητικότητα και των δύο μαζί υπολογίζεται σε 5.500 κυβικά μέτρα νερού. Το δάπεδο των δεξαμενών, οι πεσσοί και οι πλαϊνοί τοίχοι μάλιστα ήταν επιχρισμένοι με καλής ποιότητας υδραυλικό κονίαμα.

Η υγρασία πάντως είναι  εμφανής ακόμα και σήμερα στο εσωτερικό τους ενώ το μέγεθος τους μαρτυρά και το μέγεθος της ίδιας της πόλης, της οποίας τις ανάγκες κάλυπταν

(Με πληροφορίες από Χριστίνα Τσιγωνάκη και Αναστασία Γιαγκάκη, στο Αρχαιολογικό Έργο Κρήτης 3-Πρακτικά της 3ης Συνάντησης Ρέθυμνο, 5-8 Δεκεμβρίου 2013)