"Οπου 'χει κόρη ακριβή του Μάρτη ο ήλιος μην τη δει" μας έλεγαν παλιά οι μαμάδες και μας φορούσαν στο χέρι, την πρώτη μέρα του Μάρτη, ένα αυτοσχέδιο βραχιολάκι φτιαγμένο από λευκή και κόκκινη κλωστή.
Βλέπετε παλιά το λευκό χρώμα στο αφράτο γυναικείο δέρμα ήταν αυτό που σήμερα θα λέγαμε της μόδας, σε αντίθεση με ότι ισχύει στις μέρες μας, που το ηλιοκαμένο δέρμα είναι ένδειξη ομορφιάς και υγείας.
Με το βραχιολάκι αυτό η παράδοση ήθελε να ξορκίζουν τη δύναμη του ήλιου του Μαρτίου έτσι ώστε να μην αφήσει τα ίχνη του πάνω στο δέρμα, τόσο στο χρώμα όσο και σε σημάδια, όπως οι φακίδες.
Το "μαρτάκι" ή "μάρτης", όπως αποκαλούσαν αυτό το βραχιολάκι, το φορούσαν όλα τα ανήλικα κορίτσια αλλά και οι ανύπαντρες νέες κοπέλες που έπρεπε να μην υποστούν τις συνέπειες την έντονης ηλιοφάνειας της άνοιξης, την οποία σηματοδοτούσε ο μήνας Μάρτιος.
Αν θελήσουμε να αναζητήσουμε τις ρίζες αυτής της παράδοσης τότε μάλλον πρέπει να ανατρέξουμε στην αρχαιότητα. Στα Ελευσίνια Μυστήρια οι συμμετέχοντες έδεναν μια κλωστή, που ονόμαζαν «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι ή στο αριστερό τους πόδι.
Η παράδοση διατηρήθηκε και στο Βυζάντιο και σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλη τη Βαλκανική, όπου επιβιώνει με διάφορες παραλλαγές.
Έτσι για παράδειγμα στη Βουλγαρία μέρα σαν τη σημερινή φορούν στο πέτο τους στολίδια-φυλακτά από κόκκινες και λευκές κλωστές που τα λένε «Μαρτενίτσα».
Στη Ρουμανία φορούν επίσης ένα αντίστοιχων χρωμάτων στολίδι, που λέγεται «Μαρτιζόρ». Εκεί το κόκκινο συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και το άσπρο την αγνότητα ενός φυτού που ανθίζει το Μάρτιο και συνδέεται με έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας.
Στα Σκόπια, φορούν, όπως κι εμείς, βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι.
Στην Αλβανία το βραχιόλι του Μάρτη λέγεται «Βερόρε» και το φορούν είτε για να μην τους πιάσει ο ήλιος είτε το κρεμούν σε κάποιο δέντρο, ώστε να του χαρίσει ανθοφορία και καρποφορία.
Σε ότι αφορά πάντως την κατάληξη που έχει το "μαρτάκι" στη χώρα μας, να πούμε, πως υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Άλλα κορίτσια το κρεμούσαν με το που τέλειωνε ο Μάρτης σε κάποιο δέντρο για να το βρουν τα χελιδόνια και να φτιάξουν με αυτό τη φωλιά τους ενώ άλλα το κρατούσαν ως την Ανάσταση και το έκαιγαν στην λαμπάδα της Λαμπρής.
Στις μέρες μας τα μαρτάκια έχουν επανέλθει στη μόδα, όχι τόσο ως παράδοση για να μην κάψει τις νέες κοπέλες ο ήλιος, αλλά επειδή είναι όμορφο το να φορούν ένα ασπροκόκκινο βραχιόλι στο χέρι, το οποίο στο τέλος ούτε καίνε στη λαμπάδα ούτε προσφέρουν στα χελιδόνια.
Ίσως σήμερα να υιοθετείται το "μαρτάκι" περισσότερο ως συμβολική κίνηση καλωσορίσματος της Άνοιξης, που φέρνει ήλιο, ανθοφορία και προσδοκίες για αναγέννηση σε κάθε επίπεδο.
Η Ελένη Βασιλάκη είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί από το 1995 μέχρι σήμερα σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς του Ηρακλείου συνεργαζόμενη παράλληλα με ΜΜΕ στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης με master στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων ενώ μιλά Αγγλικά και Ιταλικά. Λατρεύει τα ταξίδια και τις εκδρομές, τις πεζοπορίες στη φύση και τη γνωριμία με τον τόπο της και τους ανθρώπους του.