Το βενετσιάνικο παρελθόν των εκκλησιών στις Σαϊτούρες με τα μοναδικά κειμήλια και τοιχογραφίες

    

Στις Σαϊτούρες, στο όμορφο αυτό χωριό του Ρεθύμνου, με την πλούσια ιστορία, φυσικό κάλλος και μνημεία, θα συναντήσει κανείς  πολλές εκκλησίες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία της περιόδου την Ενετοκρατίας.

Της Ελένης Βασιλάκη

Οι ντόπιοι μιλούν για 12 ενώ στο κοντινό φαράγγι, στο ποτάμι και σ’ ένα ακόμα σημείο βρίσκουμε τα ερείπια άλλων τριών ακόμα.

Δυστυχώς ούτε κι εδώ η τοιχογράφηση στους ναούς, όπου υπήρχε, διασώθηκε, καλυπτόμενη αλλού με ασβέστη κι αλλού με σοβά, όταν τα κτίρια τους υπέστησαν ζημιές κι έπρεπε να συντηρηθούν.

Άποψη του ναού του Ευαγγελισμού  στην πλατεία του χωριού

Σήμερα στην κεντρική πλατεία του χωριού δεσπόζει ο μεγάλος ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που λέγεται πως έφερε όμορφες τοιχογραφίες, οι οποίες δεν διατηρήθηκαν.

Ο εν λόγω ναός άλλωστε μετατράπηκε σε τζαμί, επί Τουρκοκρατίας,και μετά την απομάκρυνση των Τούρκων από το νησί ανακατασκευάστηκε για να πάρει και πάλι την μορφή χριστιανικής εκκλησίας, οπότε λίγα στοιχεία του μακρινού βυζαντινού παρελθόντος του κρατήθηκαν ζωντανά.

Ο σταυρός για τους εξορκισμούς δαιμονισμένων και φρενοβλαβών 

Στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου ωστόσο βρίσκουμε δύο πολύ σημαντικά ιερά κειμήλια, που οι λιγοστοί κάτοικοι του χωριού διατηρούν ως κόρη οφθαλμού. Πρόκειται για έναν αρκετά μεγάλου μεγέθους σταυρό, με τον οποίον θεράπευαν κατά το παρελθόν τους δαιμονισμένους.

Σε αυτό το σταυρό αναφέρεται ο Βασιλικάτα γράφοντας πως το 1630 στη μέση του χωριού υπήρχε μια παλαιά Ορθόδοξη εκκλησία, η Παναγία, όπου διατηρούνταν έναν σιδερένιος, σταυρός, καλυμμένος με ασήμι, δεμένος με μια σιδερένια αλυσίδα, ο οποίος είχε τέτοια δύναμη ώστε να θεραπεύει φρενοβλαβείς και δαιμονισμένους.

Στον ναό του Ευαγγελισμού υπάρχει κι ένα Ιερό Ευαγγέλιο του 1865, δώρο, όπως μας είπαν κάτοικοι, ενός ηγουμένου από το Φανάρι, με το επώνυμο Φρισουλάκης, ο οποίος παρήγγειλε να του το φτιάξουν στη Βενετία και μετά το δώρισε στις Σαϊτούρες.

Οι εικόνες στο τέμπλο του ναού του  Ευαγγελισμού, δωρεές κατοίκων της περιοχής διαφόρων περιόδων, από το 1914, 1923, 1934, μαρτυρούν την ευσέβεια των ανθρώπων που ζούσαν εκεί .

Ο ναός της Παναγίας

Ο Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου

Λίγο μετά την είσοδο στο χωριό βλέπουμε τον αφιερωμένο στην Γέννηση της Παναγιάς ναό, που αποτελούσε μάλλον μετόχι της Ιεράς Μονής του Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα. 

Εικονογραφήθηκε από ντόπιο καλλιτέχνη, στις αρχές του 14^ου αιώνα, κατ’ άλλους το 12^ο αιώνα, αλλά δυστυχώς ο πλούσιος εικονογραφικός του διάκοσμος διασώζεται σε κακή κατάσταση.

Το εσωτερικό του ναού της Παναγίας

Μετά την Κατοχή γυναίκες, έχοντας άγνοια της σημασίας και της αξίας αυτού του θησαυρού, ασβέστωσαν όλο το εσωτερικό του κι έτσι, με το πέρασμα των χρόνων, οι τοιχογραφίες υπέστησαν σημαντική ζημιά.

 Μικρή αχτίδα φωτός οι εργασίες συντήρησης του, πραγματοποιήθηκαν, έστω και με καθυστέρηση, σε μια προσπάθεια ότι απέμεινε να καθαριστεί και να αναδειχθεί.

Στο ναό αυτό και στο Ιερό του βλέπουμε, ανάμεσα σε άλλες, και μια σπάνια τοιχογραφία της Παναγίας η οποία φέρει ένα μικρό αστέρι πάνω στο σώμα της, έμπνευση του καλλιτέχνη που τη φιλοτέχνησε για να δείξει πως κυοφορούσε τον Ιησού Χριστό.

Η Παναγία που φέρει στο σώμα της αστεράκι 

Στον ίδιο ναό, στο βόρειο τοίχο,έχουμε και την τοιχογραφία του Αγίου Γεωργίου, που εμφανίζεται- κατά κόρον-ως θέμα σε αγιογραφίες στους κρητικούς ναούς στα μέσα του 13ου αιώνα. 

Στην παράσταση, που βλέπουμε στις Σαϊτούρες, ο Άγιος διακρίνεται ανάμεσα από ιππήλατους στρατιωτικούς Αγίους κι ένα αγόρι που κρατάει ένα δοχείο. Στο δεξί του χέρι, φέρει μία λόγχη με ένα μικρό έμβλημα.

Θεωρείται πως αυτό το μοτίβο, ως στοιχείο απεικόνισης καβαλάρηδων σε αγιογραφίες, παρουσιάζει αναμφίβολα επιρροές από το δυτικό πολιτισμό και τους ιππότες.

Στο σημείο αυτό, στο προαύλιο του ναού  υπήρχε ο μισάνοιχτος παιδικός τάφος 

Στο προαύλιο του ναού οι κάτοικοι του χωριού θυμούνται ακόμα πως υπήρχαν τάφοι συγχωριανών τους.Μάλιστα, μπροστά και προς τα δεξιά της εισόδου, είχαν ταφεί παιδιά και όταν εκείνοι ως ανήλικοι έπαιζαν στο σημείο έβλεπαν από τους μισάνοιχτους τάφους τα οστά των νεκρών συνομηλίκων τους.

Η χρήση του ναού αυτού ως νεκροταφειακού μαρτυρείται επί Ενετοκρατίας, και συγκεκριμένα το Μάιο του 1601, όταν στις  Σαϊτούρες, στο σπίτι του Μιχάλη Μουσούρου π. Κωνσταντή, η Αντωνία, που αρρώστησε βαριά, παρακάλεσε το νοτάριο να της γράψει τη διαθήκη. 

Εκεί μεταξύ άλλων ζητούσε να την θάψουν στην εκκλησία της υπεραγίας Θεοτόκου στο χωριό και η γυναίκα του Μιχάλη, στην οποία άφηνε μικροαντικείμενα, τους καρπούς και το λάδι, που της χρωστούσαν, να τη μνημονεύει.

Ο Άγιος Γεώργιος

Το εσωτερικό του Αγίου Γεωργίου 

Ενετικός είναι και ο ναός του Αγίου Γεωργίου, βγαίνοντας έξω από το χωριό προς την βόρεια πλευρά του φαραγγιού. Εντύπωση προκαλούν εκεί οι λιγοστοί και με ιδιαίτερα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά, για τα δεδομένα της Κρήτης, παλιοί τάφοι.

Κάθε χρόνο, μετά το Πάσχα, στον Άγιο Γεώργιο γιορτάζουν οι κτηνοτρόφοι της περιοχής τον προστάτη τους έχοντας μάλιστα κι ένα ξεχωριστό έθιμο. Παραδίδουν το γάλα τους στους τυροκόμους και παίρνουν τυρί το οποίο μοιράζουν στους πιστούς την παραμονή της γιορτής του Αγίου για να τον τιμήσουν.

Άλλοι σημαντικοί ναοί στις Σαϊτούρες είναι του Αγίου Νικολάου, που χτίστηκε το 1285, ο Άγιος Αντώνιος, ο δίκλιτος ναός των Αγίων Σαράντα και Αγίου Πνεύματος, λίγο πριν το τέρμα του Καρανταλιώτικου Φαραγιού,η Αγία Παρασκευή, ο παλιός ναός του Σωτήρος Χριστός, που έχει ανακαινισθεί , ο Άγιος Ευμένιος κ.α

Ο ναός των Αγίων Σαράντα και Αγίου Πνεύματος

Ο Κωστής Καψαλάκης 

Στις Σαϊτούρες γεννήθηκε ένας από τους σημαντικότερους μάστορες, που έφτιαχνε καμπαναριά και άλλα έργα σε εκκλησίες του νησιού μας, ο Κωστής Καψαλάκης. Έζησε τέλη του 1800 μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 1900.

Οι εργασίες του ήταν περιζήτητες μια και φεύγοντας οι Τούρκοι άφησαν πίσω τους μεγάλες καταστροφές στις εκκλησίες, που οι κάτοικοι χωριών και πόλεων είχαν ως προτεραιότητα να αποκαταστήσουν.

Έργα του σώζονται μέχρι και σήμερα σε ναούς ανά την Κρήτη (Αργυρούπολη, Σφακιά κ.α ) προκαλώντας τον θαυμασμό για την καλλιτεχνική τους λεπτότητα.

Αν και υπήρξε κορυφαίος καλλιτέχνης στο είδος του, η σωματική του εμφάνιση, φαίνεται ότι τον αδικούσε, αφού ήταν μικρόσωμος.

Ο Γιώργης Β. Παπαδάκης μετέφερε στους συγχωριανούς του μια διήγηση του ίδιου του Καψαλάκη για ένα περιστατικό που είχε συμβεί όταν είχε αναλάβει να κτίσει μια εκκλησία στο χωριό Καλλικράτης Σφακίων.

Μόλις, λοιπόν, κατέφθασε στο χωριό, μαζί με το συνεργείο του κι άρχισε να γωνιάζει την εκκλησία, παρουσιάζεται ένας γέρος Σφακιανός.

- Ήντα κάνετε, μωρέ ετά; Ρωτάει ο Σφακιανός.

- Μια εκκλησία, κουμπάρε, κτίζομε, απάντησε ο Κωστής.

- Και ποιος είναι ο Μα; Ξαναρωτά ο Σφακιανός (εννοώντας, προφανώς, ο μάστορας).

- Εγώ είμαι ο μα, ανταπαντάει ο Κωστής.

Μόλις ακούει την απάντηση ο Σφακιανός, κοιτάζει από πάνω μέχρι κάτω τον Κωστή και με μια γκριμάτσα απογοήτευσης, σκουπίζοντας συγχρόνως το μέτωπό του, λέει

- Εσύ σαι ο μα; Ηγού κι εγούγια μας! (εννοώντας, Αλλοίμονο μας!).

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος  με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)

Λεπτομέρεια από το καμπαναρίο στο ναό της Ευαγγελισμού στις Σαϊτούρες 

Η  ανατολική πλευρά του ναού του Ευαγγελισμού 

Έργο του αείμνηστου Καψαλάκη ήταν και το καμπαναριό στο ναό του Ευαγγελισμού, στην πλατεία του χωριού του. Δυστυχώς όμως χρειάστηκε τη δεκαετία του 1950 να γκρεμιστεί γιατί είχε υποστεί μεγάλες φθορές ενώ διασώθηκαν μόνο οι λεπτομέρειες γύρω από την κατασκευή του.

 Ο ίδιος ήταν εξάλλου εκείνος που είχε αναλάβει, όταν έφυγαν οι Τούρκοι από τις Σαϊτούρες, να μετατρέψει ξανά σε ναό το συγκεκριμένο χώρο, που οι Οθωμανοί λειτουργούσαν ως τζαμί . 

(Πληροφορίες για το ρεπορτάζ αντλήθηκαν από την σελίδα του χωριού στο διαδίκτυο saitoures.gr)