Ο μικροσκοπικός κρόκος laevigatus, με το απαλό άρωμα και τη φίνα όψη

Είναι μικροσκοπικός αλλά πανέμορφος. Ο κρόκος laevigatus,  λείος όπως λέγεται, είναι ενδημικός της νότιας Ελλάδας κι ένα από τα πιο συνηθισμένα ειδη κρόκου που βρίσκουμε στην Κρήτη.

Το όνομα του σχετίζεται με τους χιτώνες του βολβού του που είναι λείοι.

Πρόκειται για εδώδιμο είδος που έχει γεύση κάστανου και γι αυτό στη Σαντορίνη το αποκαλούν  «καστανίδα».

Τον λείο κρόκο θα τον συναντήσουμε σε πετρώδη εδάφη, στις ρωγμές βράχων αλλά και σε δασωμένες εκτάσεις.

Αν και μικροσκοπικά τα άνθη του έχουν ελαφρύ ευχάριστο άρωμα ενώ τα χρώματα του ποικίλουν, στην Κρήτη πάντως συνήθως τα βρίσκουμε σε λευκό.

   

Παρότι στη μινωική Κρήτη γίνονται αναφορές για την ύπαρξη κρόκων σε ειδικά "ζαφοροκήπια", στις μέρες μας τους κρόκους τους συναντάμε μόνο ως αυτοφυή φυτά. 

Η χαρακτηριστικότερη αναφορά στον κρόκο, κατά την Μινωική εποχή, είναι η τοιχογραφία του κροκοσυλλέκτη πίθηκου του ανακτόρου της Κνωσού, που χρονολογείται στο 1500 π.Χ. περίπου. Εκεί βλέπουμε έναν πίθηκο, σκυμμένο να μαζεύει κρόκους. 

Η τοιχογραφία αυτή φαίνεται να κρύβει θρησκευτικό περιεχόμενο, καθώς στην αντίστοιχη μινωική τοιχογραφία της Θήρας βλέπουμε γυναίκες που συλλέγουν και προσφέρουν κρόκους στη θεότητα, δίπλα στην οποία εικονίζεται πάλι ένας πίθηκος.

Να πούμε πως στο βοτανικό λεξικό του Δημητρίου Καββάδα διαβάζουμε πως τα είδη κρόκου που υπάρχουν στην Κρήτη είναι:

-Crocus Sieberi (Κρόκος ο Σιβέρειος). Ενδημικό είδος ορεινών περιοχών με άνθη λευκά, ανθήρες πορτοκαλόχροους και  στίγματα πορτοκαλέρυθρα.

-Crocus Veneris (Κρόκος της Αφροδίτης). Κι εδώ τα άνθη είναι λευκά με ινώδεις, πολλές φορές, γραμμές και φάρυγγα κίτρινο.

-Crocus Boryi ποικιλία marathoniseus (Κρόκος ο Βορύειος, ποικιλία Μαραθώνειος). Δεν φύεται μόνο στην Κρήτη.

Crocus levigatus (Κρόκος ο λείος).

Crocus Cartwrightianus (Κρόκος ο Καρτβριτάνειος). Τον βλέπουμε σε άγονα και χέρσα εδάφη.Μοιάζει με τον crocus sativus, δηλαδή τον περίφημο κρόκο κοζάνης,  γι'αυτό θεωρείται από μερικούς σαν παραλλαγή του.

Στο νησί μας τον κρόκο τον αποκαλούμε ζαφορά. Μάλιστα σε έγγραφα του 17^ου αιώνα βλέπουμε τοπωνύμια να ονομάζονται "ζαφοροκήπια" και "ζαφορόκηπος".

  

Επι Ενετοκρατίας στην Κρήτη καταγράφεται χρήση της ζαφοράς ενώ οι γυναίκες στο νησί έβαφαν με αυτή το μαλλί με το οποίο ύφαιναν.

Στην Τουρκοκρατία επίσης βρίσκει χρήση στην κουζίνα.

Ο κρόκος είχε θεραπευτική χρήση, λόγω των αφροδισιακών και τονωτικών του ιδιοτήτων ,κατά την αρχαιότητα, παρότι στην πορεία οι Κρήτες έπαψαν να τον χρησιμοποιούν.

Πηγή φωτογραφίας: Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης