Όσα δεν ξέρατε για τις επαναπατρισμένες αρχαιότητες στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου

Μπορεί η πραγματική τους αξία να μην είναι μεγάλη όμως η συμβολική σημασία της επιστροφής τους στο Ηράκλειο, είναι τεράστια. 

Τα αντικείμενα που επιστράφηκαν πρόσφατα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, και παρουσιάζονται αυτό το διάστημα σε περιοδική έκθεση, πλέον έχουν αρχαιολογική ταυτότητα και είναι φορείς ιστορικής πληροφορίας στον τόπο τους.

Η προισταμένη του Μουσείου Στέλλα Μανδαλάκη ξενάγησε χθες ομάδα Ηρακλειωτών,στο πλαίσιο δωρεάν ξεναγήσεων που θα πραγματοποιούνται ως τα τέλη Απριλίου, στην περιοδική έκθεση με τις κλεμμένες από τους Ναζί αρχαιότητες, παρουσιάζοντας τους επίσης επιλεγμένα εκθέματα της μόνιμης συλλογής, που δείχνουν έντονα τι δίνει ταυτότητα σε ένα αρχαιολογικό αντικείμενο.

Η κ Μανδαλάκη την ώρα της ξενάγησης

Όπως είπε η κ Μανδαλάκη, αυτό που είναι πολύ σημαντικό στην περίπτωση των αρχαίων αντικειμένων που επέστρεψαν από την Αυστρία στην Κρήτη, πρόσφατα, είναι πως την πρωτοβουλία επιστροφής τους δεν είχε η χώρα μας αλλά το ίδιο το Πανεπιστήμιο του Γκράτς, όπου φιλοξενούνταν μέχρι πρότινος.

Πρόκειται για συνολικά 26 αντικείμενα, όλα προερχόμενα από την Κνωσό, και συγκεκριμένα το στρωματογραφικό της μουσείο και τη Βίλα Αριάδνη, τα οποία είχαν βρεθεί σε ανασκαφές της Βρετανικής Σχολής και είχαν κλαπεί από τον αυστριακό Στρατηγό Ρίγκελ.

Τα αντικείμενα αυτά χρονολογούνται από τη μινωική περίοδο και τους ελληνιστικούς χρόνους και η επιστροφή τους αποκαθιστά ένα κομμάτι της ιστορίας μας, παρότι βέβαια μετά την ολοκλήρωση της περιοδικής έκθεσης τους θα επιστρέψουν στις αποθήκες του Μουσείου.

Η προθήκη με τις επαναπατρισμένες αρχαιότητες σε προηγούμενες χρονικές περιόδους

Μαζί με αυτά τα 26 αντικείμενα η περιοδική έκθεση με τις επαναπατρισμένες αρχαιότητες, που μπορεί να δει κανείς αυτό το διάστημα στο Μουσείο, περιλαμβάνει και μια δεύτερη προθήκη, με άκρως ενδιαφέροντα αντικείμενα, που επίσης είχαν κλαπεί και επέστρεψαν στην Κρήτη σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. 

Όμως εδώ η κλοπή δεν έγινε, στα περισσότερα τουλάχιστον,από τον εχθρό αλλά από συμμάχους μας. Είναι επίσης ενδιαφέρον το γεγονός πως αυτά τα αντικείμενα όταν επέστρεψαν στην Κρήτη δεν φυλάχθηκαν χωριστά αλλά μπήκαν, ανάλογα με το είδος τους, στις κατηγορίες που υπάρχουν στις αποθήκες με αποτέλεσμα στη συνέχεια όταν χρειάστηκε να γίνει ταυτοποίηση τους να καταφέρουν οι αρχαιολόγοι να ταυτίσουν μόνο δύο απο αυτά τα αντικείμενα, με βάση τις περιγραφές που υπήρχαν.

Έτσι από τις περιγραφές του Σπύρου Μαρινάτου ταυτίστηκαν το μεγάλου μεγέθους ειδώλιο ενός ταύρου και ένας επίσης μεγάλος λίθινος λύχνος τα οποία επίσης είχε κλέψει ο Ρίγκελ, αλλά είχαν επιστρέψει παλιότερα στην Κρήτη.

Από τη προθήκη αυτή ένα θραύσμα από πιθάρι με μορφή καθιστής σφίγγας και ένα πήλινο θραύσμα κτιρίου, είχαν κλαπεί από την Κνωσό από στρατιώτη της Βερμαχτ και επέστρεψαν στην Ελλάδα το 1988.

Τα δύο συγκολλημένα θραύσματα με τη σπάνια παρτάσταση

Η απίστευτη ιστορία δύο θραυσμάτων

Στην προθήκη αυτή παρουσιάζεται κι ένα πολύ σπάνιο, λόγω της παράστασης του, τμήμα δύο θραυσμάτων από δοχείο, που έχουν συγκολληθεί.

Το πρώτο, που εμφανίζει ένα βραχώδες τοπίο, το αγόρασε ο Ρίγκελ όταν ήταν στην Κρήτη από άγνωστο άτομο αλλά έπεσε η αγορά στην αντίληψη του τότε εφόρου του Μουσείου που του το ζήτησε κι εκείνος, ως εκ θαύματος, το δώρισε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου. 

Το δεύτερο κομμάτι που εμφανίζει έναν προσκυνητή να ανεβαίνει σε ιερό κορυφής, παραδόθηκε εντελώς τυχαία στο Στυλιανό Αλεξίου, που είχε την οξυδέρκεια να καταλάβει πως ταίριαζε με το πρώτο κι έτσι έγινε η συγκόλληση τους.

Οι δύο επιγραφές που εκλάπησαν από Αυστραλό στρατιώτη από την Κνωσό. Η πρώτη (2ου αιώνα π.Χ) αφορά συνθήκη της αρχαίας Λατούς με Καμάρα και Ελεύθερνα και η δεύτερη συνθήκη Ίτανου και Ιεράπετρας (3ος αιώνας π. Χ)

Οι 3 λίθινες επιγραφές, στην ίδια προθήκη, είχαν κλαπεί από Αυστραλούς συμμάχους. Οι δύο, που είναι τοποθετημένες δίπλα δίπλα, αφαιρέθηκαν από αυστραλό στρατιώτη. Όταν εκείνος πέθανε και ο γιός του τις κληρονόμησε, βοήθησε ώστε να επαναπατριστούν και να επιστρέψουν στην Κρήτη. 

Η μια είναι τμήμα συνθήκης των κατοίκων της Λατούς με την Ελεύθερνα και Καμάρα και η δεύτερη προέρχεται από την Ίτανο και αφορά συνθήκη τους με την Ιεράπυτνα.

Η βυζαντινή επιγραφή από τη Θεσσαλονίκη

Η τρίτη επιγραφή, που είναι των βυζαντινών χρόνων και αναφέρεται σε οικογένεια Εβραίων (τιμητική), δεν είναι καν από την Κρήτη, αλλά από τη Θεσσαλονίκη. Επέστρεψε κι αυτή από την Αυστραλία και τελικά έμεινε στο Μουσείο μας.

Οι καθοριστικοι παράμετροι για την ξεχωριστή ταυτότητα ενός αρχαιολογικού ευρήματος 

Πριν την ξενάγηση στις επαναπατρισμένες αρχαιότητες,  η κ Μανδαλάκη για να γίνει κατανοητό το οτι ο χώρος που θα βρεθεί ένα αρχαίο αντικείμενο είναι πολύ σημαντικός για την ταυτότητα του, κι είναι αυτός που ουσιαστικά μας "μιλά" για τη χρήση του, παρουσίασε κάποια επιλεγμένα εκθέματα τα οποία αν δεν ξέραμε που βρέθηκαν και πως βρέθηκαν δεν θα μας έδιναν τις πλούσιες πληροφορίες που γνωρίζουμε σήμερα.

Το ειδώλιο από την Ιεράπετρα και εκείνο από την Κνωσό

Πρώτο στη σειρά ένα μινωικό ειδώλιο από την Ιεράπετρα (χρονολογείται από το 5.300-3.000 π. Χ), το μεγαλύτερο του είδους του, το οποίο παρουσιάζει μια γυναικεία μορφή, ίσως θεά της γονιμότητας, το οποίο δε βρέθηκε σε ανασκαφή αλλά προήλθε από την πρώην συλλογή Γιαμαλάκη και γι αυτό δε γνωρίζουμε παραπάνω πληροφορίες.

Ακριβώς δίπλα του ένα μαρμάρινο ειδώλιο άνδρα, πολύ σπάνιο (χρονολογείται από το 6.500-5.900 π. Χ). Η κ Μανδαλάκη εξήγησε πως αν αυτό δεν το έβρισκαν σε ανασκαφή στην Κνωσό, δεν θα πίστευαν πως είναι αρχαίο και αυθεντικό. Είναι τόσο μοναδικό, στο υλικό του αλλά και στη φυσιοκρατική απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών του,  που θα γεννούσε πολλά ερωτηματικά. Όμως επειδή βρέθηκε σε ανασκαφή ξέρουμε πως είναι νεολιθικό και αυθεντικό. 

Σε άλλη προθήκη τμήματα οψιανού προερχόμενα από τον Πόρο Ηρακλείου (3.000-2.300 π.Χ) και τον Πλάτανο (2.600-2.300 π.Χ). Κι αυτά προιόντα ανασκαφής μας δείχνουν πως αυτό το υλικό μας ήλθε από τις Κυκλάδες και αποτελούσε πρώτη ύλη για διάφορα αντικείμενα.

 Μάλιστα αυτά που βρέθηκαν στον Πόρο, σε χώρο εργαστηρίου, λόγω των ποσοτήτων τους μας έδειξαν πως τα αντικείμενα που κατασκευάζονταν εκεί προωθούνταν στην ενδοχώρα. 

Αν μεμονωμένα όλα είχαν καταλήξει αυτά τα υλικά στο Μουσείο θα αγνοούσαμε αυτές τις πληροφορίες και ίσως δεν τους δίναμε καν σημασία.

Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει κι αλλη μια προθήκη στο ισόγειο του Μουσείου όπου εμφανίζονται ειδώλια κυκλαδικής τεχνοτροπίας. 

Αν κι αυτά δεν είχαν βρεθεί σε ανασκαφή στην Κρήτη δεν θα ξέραμε την ταφική χρήση τους, ούτε το οτι οι Κρήτες είχαν υιοθετήσει κυκλαδικές δοξασίες, κάπου στο 3000 π.Χ. Είναι πιθανότερο να υποθέταμε πως κατασκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στις Κυκλάδες.

Επάνω ο χορός των ανδρών και κάτω οι 4 μορφές που δέχονται προσφορές πάνω σε βωμούς

Στην προθήκη με τα ευρηματα από το Καμηλάρι στη Μεσαρά ο τόπος ανασκαφής έδωσε ουσιαστική ταυτότητα και στα αντικείμενα.

 Οι 4 ανδρικές μορφές που χορεύουν, μέσα σε περίβολο, έχοντας δίπλα τους τα ιερά κέρατα (1500-1450 π.Χ)  βρέθηκαν σε τάφο. Εξετάζοντας καλύτερα το αντικείμενο οι αρχαιολόγοι και έχοντας εικόνα του ταφικού χώρου διαπίστωσαν πως ουσιαστικά εικονογραφεί αυτό το αντικείμενο τον ίδιο τον τάφο. Μας λέει λοιπόν αυτό το εύρημα πως ίσως στα μνημόσυνα ή στις κηδείες  τους, σε αυτό τον τόπο να χόρευαν προς τιμήν του νεκρού.

Το αντικείμενο ακριβώς κάτω από το χορό,  φέρει παράσταση με μορφές που κάθονται σε ένα κτίριο του οποίου βλέπουμε την πρόσοψη και δέχονται προσφορές πάνω σε βωμούς (1500-1450 π.Χ) . Βρέθηκε κι αυτό σε τάφο στο Καμηλάρι και ενδεχομένως αναπαριστά τους ίδιους τους νεκρούς που δέχονται προσφορές, αποκαλύπτοντας έτσι ένα ακόμα επεισόδιο των τελετουργικών δρώμενων που συνδέονται με τις ταφές στη Μεσαρά.  

Οι επόμενες δωρεάν ξεναγήσεις στην περιοδική έκθεση του Μουσείου με τις επαναπατρισμένες αρχαιότητες είναι προγραμματισμένες για την Τετάρτη 11 Απριλίου, την Παρασκευή 20 Απριλίου και την Παρασκευή 27 Απριλίου  

Σε όλες ώρα έναρξης της ξενάγησης είναι 12.30 το μεσημέρι και σημείο συνάντησης το φουαγέ στην είσοδο του εκθεσιακού χώρου του Μουσείου.