Ο εκπληκτικός ναός της Παναγίας στις Γωνιές-Το σπάνιο αιωνολόγιο και ο πλούσιος τοιχογραφικός του διάκοσμος

 Μπορεί να κάηκε δύο τουλάχιστον φορές από τους Τούρκους, να καλύφθηκε στη συνέχεια από σοβά αλλά τίποτα δε στάθηκε ικανό να στερήσει από τους πιστούς την ομορφιά που αντικρίζουν όταν διαβαίνουν τα σκαλοπάτια της.

Της Ελένης Βασιλάκη

Ο λόγος για την εκκλησία της Παναγίας στις Γωνιές Μαλεβιζίου, ένα πραγματικό κόσμημα, με υπέροχες αγιογραφίες, που πρόσφατα συντηρήθηκαν από την αρχαιολογία και πλέον έχουν δώσει στο ναό, παρά τις φθορές που φέρουν, κάτι από την παλιά του αίγλη.

Ο ναός μοιάζει να είναι μεσοβυζαντινός, που τοιχογραφήθηκε μεταγενέστερα από την ανέγερση του, ενώ εκείνο που πραγματικά τον κάνει ξεχωριστό είναι το αιωνολόγιο που κοσμεί τη δεξιά πλευρά του παραθυριού του, μετρώντας το χρόνο από το μηδέν και φθάνοντας μέχρι τον 9^ο αιώνα. Οι ντόπιοι αναφέρουν πως ο ναός ήταν ενταγμένος σε μοναστήρι που λειτουργούσε στο σημείο, το οποίο καταστράφηκε στην πορεία των ετών.

Το αιωνολόγιο

Εκείνος ή εκείνοι που αγιογράφησαν τη συγκεκριμένη εκκλησία δεν «τσιγκουνεύτηκαν» πάντως τις μορφές γεμίζοντας κάθε εκατοστό της με υπέροχες παραστάσεις, κάνοντας χρήση τόσο ζωντανών χρωμάτων.

 Αρκεί ν' αναφέρουμε πως το μπλε-λουλακί, που βλέπουμε στις συγκεκριμένες αγιογραφίες, προέρχεται από το Αφγανιστάν, τη μόνη χώρα που παρήγαγε το εν λόγω χρώμα, εφοδιάζοντας με αυτό τους καλλιτέχνες της Κωνσταντινούπολης, με την αξία του να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του χρυσού.

Το τέμπλο της Παναγίας Γωνιών κατασκευάστηκε από τεχνίτες εκτός Κρήτης, εικάζεται καλλιτέχνες της περίφημης σλάβικης σχολής, με πολύ χαρακτηριστικές, στα δύο άκρα του, τις μορφές που συμβολίζουν το καλό και το κακό, την κόλαση και τον παράδεισο, η μια μορφή σε ορθή θέση και η άλλη ανάποδα.

 Στο μέσο η μορφή της Παναγίας, την οποία οι Τούρκοι χαράκωσαν με μαχαίρι στο κέντρο του προσώπου της, όπως έκαναν στις περισσότερες εικόνες χριστιανικών ναών.

 Η παρουσία μεγάλης εικόνας, δεξιά στο τέμπλο, του Αγίου Χαραλάμπους, μαρτυρά το πέρασμα πανούκλας από τις Γωνιές.

Στην αγιογράφηση του Ιερού βλέπουμε επίσης κάτι σπάνιο, έχουμε μεν τον Άγιο Στέφανο αριστερά και τους συλλειτουργούντες ιεράρχες, όπως στους περισσότερους ναούς, όμως εδώ οι ιεράρχες είναι σε δύο σειρές, η μια πάνω στην άλλη, καθώς ο ναός είναι ψηλός και είχε χώρο για περισσότερους.

Στο κέντρο δεσπόζει η μορφή της Παναγίας ενώ διακρίνουμε ακόμα το Μιχαήλ Αρχάγγελο και την ανάληψη του Χριστού.

Στο εσωτερικό του Ναού έχουν αγιογραφηθεί οι καβαλάρηδες Άγιοι, στ’ αριστερά, και οι γυναικείες μορφές Αγίων, στα δεξιά. 

Είναι επίσης άξιο απορίας το γεγονός του ότι ενώ ο ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία σε όλες τις αγιογραφίες, στους κυρίως χώρους του, κυριαρχούν παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού.

Μεταξύ άλλων ξεχωρίζει ο χορός των Προφητών, η Ανάσταση του Λαζάρου, η παράσταση των Βαίων, η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, φυσικά η Ανάσταση, η ψηλάφηση από το Θωμά, το Δείπνο στους Εμαούς, τα Πάθη του Χριστού. 

Σε άλλο σημείο βλέπουμε τον Ιωνά πάνω στο κήτος, μια σπάνια παράσταση της Γής κι ακριβώς απέναντι από τον Ιερό, βλέποντας προς την έξοδο του ναού, οι παραστάσεις της κόλασης και της Δευτέρας Παρουσίας. 

Η λογική της ύπαρξης αυτών των αγιογραφιών στο συγκεκριμένο σημείο δεν ήταν άλλη από το να αποτρέψει τους πιστούς, έχοντας ολοκληρώσει τον εκκλησιασμό τους και φεύγοντας για τα σπίτια τους, από το να αμαρτήσουν, αφού οι τελευταίες εικόνες που έβλεπαν ήταν του βασανισμού των αμαρτωλών στην Κόλαση.

Σπάνια παράσταση της Γής, χωρίς φωτοστέφανο

Όπως όλοι οι ναοί αυτής της περιόδου, έτσι κι αυτός της Παναγίας στις Γωνιές λειτούργησε ως νεκροταφειακός.

 Μάλιστα σε εργασίες που έγιναν στον εξωτερικό χώρο του, στο πλαίσιο εκπόνησης μελέτης για την στήριξη του, από τον Αρχιτέκτονα Ηρακλή Πυργιανάκη, βρέθηκαν τάφοι με οστά, τα οποία περισυνελέγησαν και μεταφέρθηκαν μέσα στο ναό.

Παράσταση με τους πρωτόπλαστους στο τέμπλο 

Όπως ανέφερε στο e-storieskritis.gr ο κ Πυργιανάκης, κανονικά έπρεπε να γίνουν πρώτα οι εργασίες αντιστήριξης του κτίσματος του ναού και του χώρου που τον περιβάλλει και μετά η συντήρηση των τοιχογραφιών του.

 Έστω όμως κι έτσι,είναι αναγκαίο η τοπική αρχαιολογική υπηρεσία να δώσει το πράσινο φως, στην ήδη έτοιμη μελέτη, χρηματοδοτώντας τα έργα που θα αντιμετωπίσουν την υποθεμελίωση του ναού και τη γενικότερη στήριξη και επισκευή του με επικεράμωση κ.α εργασίες, απαραίτητες για την αποφυγή κάθε μελλοντικού κινδύνου.

Να σημειώσουμε πως έξω από το ναό υπήρχε ένα τεράστιο δέντρο του οποίου οι ρίζες είχαν περάσει κάτω από το δάπεδο της εκκλησίας και κινδύνευαν να τη σηκώσουν από τα θεμέλια της. 

Το δέντρο αυτό κόπηκε όμως ο κίνδυνος δεν εκλείπει καθώς τώρα που οι ρίζες του θα μαραθούν θα δημιουργηθούν κενά στο έδαφος που είχαν καταλάβει, πάνω στο οποίο πατά η εκκλησία. 

Κι αυτό δεν είναι ο μόνος κίνδυνος αφού ο ναός είναι χτισμένος πάνω σε ύψωμα του οποίου η δεξιά και μπροστινή πλευρά βλέπουν στο κενό με το έδαφος στα σημεία εκείνα να μην είναι σταθερό.

(Οι πληροφορίες για την αγιογράφηση του ναού προέρχονται από το Χριστόφορο Χειλαδάκη ενώ για το τέμπλο του από μέλη του εκκλησιαστικού συμβουλίου του ναού).

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος  σε οποιοδήποτε ιστότοπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)