Τα σπάνιας εκφραστικής ομορφιάς «νεκρώσιμα ιδιόμελα» του Ιωάννη Δαμασκηνού στη δημοτική

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η ημέρα του απόλυτου πένθους , η ημέρα της υπέρτατης θυσίας και της άκρας ταπείνωσης του Χριστού.

Ο Ιησούς πεθαίνει πάνω στο σταυρό για να σώσει εμάς.Βιώνει το θάνατο και όλοι όσοι πίστεψαν σε αυτόν και τον αγάπησαν βιώνουν το πένθος.

Κι άραγε υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει βιώσει πένθος για την απώλεια προσφιλούς του προσώπου;

Εντελώς τυχαία άκουσα τη Μεγάλη Εβδομάδα απόσπασμα από τα Νεκρώσιμα Ιδιόμελα του Ιωάννη Δαμασκηνού, δηλαδή τα κείμενα  που χρησιμοποιούνται στη νεκρώσιμη ακολουθία, μεταφρασμένα στη δημοτική.

Πρόκειται πραγματικά για θαυμάσια κείμενα που δυστυχώς η φόρτιση των στιγμών, κάθε φορά που τα ακούμε, δεν επιτρέπει να τα κατανοήσουμε σε βάθος και να δώσουμε τη σημασία που αξίζει στα νοήματα τους, εξάλλου σε αυτό δεν βοηθά και η γλώσσα τους.

 Η έκφραση του συγγραφέα, που μιλά για τον θάνατο με ένα ύφος απλό κι όχι συγκινησιακό και οι μεγάλες αλήθειες που λέει σαν να είναι αυτονόητα πράγματα δίνουν στο κείμενο αυτό μία σπάνια ομορφιά .

Λόγω της ημέρας αναζητήσαμε το κείμενο, που ακούμε στις νεκρώσιμες ακολουθίες και σας παραθέτουμε στη δημοτική, αλλά με πολυτονικό, ένα μεγάλο μέρος του, για να διαπιστώσετε και οι ίδιοι τη μοναδικότητα του. 

Ο Ιωάννης Δαμασκηνός, που το έγραψε, να σημειώσουμε πως ήταν διαπρεπής θεολόγος και ποιητής του 8ου αιώνα μ.Χ. Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους μελωδούς της Εκκλησίας και το έργο του από τα σημαντικότερα στην ορθόδοξη υμνογραφική παράδοση. 

«Τὰ χέρια Σου μὲ δημιούργησαν καὶ μὲ ἔπλασαν, δῶσε μου σύνεση καὶ θὰ μάθω τὶς ἐντολές σου. Ἐλέησέ με Κύριε.

Διότι γεννήθηκα σὰν ἀσκὶ στὴν παγωνιά, ἀλλὰ  τὰ δικαιώματά Σου δὲν λησμόνησα. Ἐλέησέ με Κύριε.

Δικός σου εἶμαι Κύριε σῶσε με, τὰ δικαιώματά σου ζήτησα. Ἐλέησέ με Κύριε.

Ἀπὸ τὰ κρίματά σου δὲν παρεξέκλινα, διότι Σὺ ἔκαμες νόμο γιὰ μένα. Ἐλέησέ με Κύριε.

Στράφηκα μὲ τὴν καρδιά μου στὸ νὰ πράττω τὶς ἐντολές Σου μὲ σκοπὸ νὰ πάρω τὴν ἀνταμοιβή. Ἐλέησέ με Κύριε.

Εἶναι καιρὸς Κύριε νὰ σώσεις τοὺς δούλους Σου ἐπειδὴ οἱ ἀσεβεῖς παραβίασαν τὸν νόμο Σου. Ἐλέησέ με Κύριε.

Κοίτα με καὶ ἐλέησέ με μὲ τὴν κρίση Σου, νὰ προστατεύεις αὐτοὺς ποὺ ἀγαποῦν τὸ ὄνομά Σου. Ὑμνεῖτε τὸν Κύριο.

Διότι εἶμαι νέος καὶ περιφρονημένος, ἀλλὰ δὲν ξέχασα τὰ δικαιώματά Σου. Ὑμνεῖτε τὸν Κύριο.

Ἄκουσε τὴ φωνή μου σύμφωνα μὲ τὸ ἔλεός Σου καὶ μὲ τὴν κρίση Σου δῶσε μου ζωή. Ὑμνεῖτε τὸν Κύριο.

Ἄρχοντες μὲ ἐκδίωξαν ἄδικα καὶ ἐγὼ δειλίασα ἐξαιτίας τῶν λόγων Σου. Ὑμνεῖτε τὸν Κύριο.

Θὰ ζήσει ἡ ψυχή μου καὶ θὰ σὲ ὑμνήσει καὶ οἱ κρίσεις Σου θὰ μὲ βοηθήσουν. Ὑμνεῖτε τὸν Κύριο.

Πλανήθηκα σὰν τὸ χαμένο πρόβατο, ζήτησε νὰ μὲ βρεῖς διότι τὶς ἐντολές Σου δὲν λησμόνησα. Ὑμνεῖτε τὸν Κύριο.

Εὐλογητὸς εἶσαι Κύριε, δίδαξέ με τὰ δικαιώματά σου.

Ὁ χορὸς τῶν Ἁγίων βρῆκε τὴν πηγὴ τῆς ζωῆς καὶ τὴν πόρτα τοῦ Παραδείσου, θὰ βρῶ καὶ ἐγὼ αὐτὴ τὴν ὁδὸ μὲ τὴν μετάνοια, διότι εἶμαι τὸ χαμένο πρόβατο, ξανακάλεσέ με καὶ σῶσε με.

Εὐλογητὸς εἶσαι Κύριε, δίδαξέ με τὰ δικαιώματά σου.

Ἐσὺ ποὺ τὸν παλιὸ καιρὸ μὲ ἔπλασες ἀπὸ τὸ μηδὲν καὶ μὲ τίμησες μὲ τὴν θεία σου εἰκόνα, ἀφοῦ παρέβηκα τὴν ἐντολή Σου μὲ γύρισες πάλι στὴν γῆ ἀπὸ τὴν ὁποία προέρχομαι, ἐπανάφερέ με στὸ καθ᾿ ὁμοίωσιν γιὰ νὰ ξαναβρῶ τὴν παλαιὰ ὀμορφιά.

Εὐλογητὸς εἶσαι Κύριε, δίδαξέ με τὰ δικαιώματά σου.

Εἶμαι εἰκόνα τῆς ἀνείπωτης δόξας Σου ἂν καὶ φέρω σημάδια τῆς ἁμαρτίας. Λυπήσου τὸ πλάσμα Σου Δέσποτα καὶ καθάρισέ το μὲ τὴν εὐσπλαχνία Σου. Δῶσε μου τὴν πατρίδα ποὺ ποθῶ κάνοντάς με ξανὰ πολίτη τοῦ Παραδείσου.

Εὐλογητὸς εἶσαι Κύριε, δίδαξέ με τὰ δικαιώματά σου.

Ἀνάπαυσε ὁ Θεὸς τὸν δοῦλο Σου καὶ τοποθέτησέ τον στὸν Παράδεισο ὅπου βρίσκονται χοροὶ τῶν Ἁγίων καὶ οἱ δίκαιοι θὰ λάμψουν ὡς φωστῆρες. Ἀνάπαυσε τὸν δοῦλον Σου ποὺ κοιμήθηκε, παραβλέποντας ὅλα τὰ ἁμαρτήματα.

Δόξα στὸν Πατέρα, τὸν Υἱό, καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.

Τὸ τριλαμπὲς τῆς μιᾶς Θεότητας ἂς ὑμνήσουμε μὲ εὐσέβεια λέγοντες. Ἅγιος εἶσαι ὁ Πατέρας ὁ ἄναρχος, ὁ συνάναρχος Υἱὸς καὶ τὸ Θεῖο Πνεῦμα. Φώτισε ἐμᾶς ποὺ σὲ λατρεύουμε μὲ πίστη καὶ ἀπὸ τὸ αἰώνιο πῦρ γλίτωσέ μας.

Καὶ τώρα καὶ πάντα καὶ στοὺς ἀτελείωτους αἰῶνες. Ναί, πράγματι.

Χαῖρε σεμνὴ Σὺ ποὺ γέννησες κατὰ σάρκα τὸν Θεὸ γιὰ τὴν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, διὰ τῆς ὁποίας τὸ γένος μας βρῆκε τὴν σωτηρία, μὲ Σένα θὰ βροῦμε τὸν Παράδεισο, Θεοτόκε, ἁγνή, εὐλογημένη.

Μαζὶ μὲ τοὺς Ἁγίους ἀνάπαυσε Χριστὲ τὴν ψυχὴ τοῦ δούλου Σου, ἐκεῖ ποὺ δὲν ὑπάρχει πόνος, ἢ λύπη, ἢ στεναγμός, ἀλλὰ μόνο ζωὴ ἀτελείωτη.

Ποιὰ ἀπόλαυση τῆς ζωῆς βρίσκεται ἀμέτοχη λύπης; Ποιὰ δόξα γήινη μένει σταθερὴ καὶ ἀμετάθετη; Ὅλα εἶναι ἀσθενέστερα ἀπὸ τὴν σκιὰ καὶ ἀπατηλότερα ἀπὸ τὸ ὄνειρο, μία στιγμὴ καὶ ὅλα τὰ διαδέχεται ὁ θάνατος. Ἀλλὰ ἀνάπαυσε Χριστὲ στὸ φῶς τοῦ προσώπου Σου καὶ στὴ γλυκύτητα τῆς ὀμορφιᾶς Σου αὐτὸν ποὺ ἐξέλεξες σήμερα ὡς φιλάνθρωπος.

Σὰν τὸ λουλούδι μαραίνεται καὶ σὰν ὄνειρο φεύγει καὶ διαλύεται κάθε ἄνθρωπος. Ὅταν (στὴν δευτέρα Παρουσία) ἠχήσει ἡ σάλπιγγα ὅλοι οἱ νεκροὶ σὰν νὰ γίνεται σεισμός, θὰ ἀναστηθοῦν ἀπὸ τὰ μνήματα γιὰ νὰ Σὲ συναντήσουν Χριστέ. Τότε Δέσποτα αὐτὸν ποὺ πῆρες ἀπὸ ἐμᾶς νὰ κατατάξεις στὶς σκηνὲς τῶν Ἁγίων Σου, ἀναπαύων ἐκεῖ τὸ πνεῦμα τοῦ δούλου Σου.

Ἀλίμονο πόσο ἀγώνα ἔχει ἡ ψυχὴ ὅταν παλεύει νὰ βγεῖ ἀπὸ τὸ σῶμα, πόσα δάκρυα χύνει τότε καὶ δὲν ὑπάρχει κανεὶς νὰ τὴν ἐλεήσει. Βλέπει πρὸς τοὺς Ἀγγέλους, χωρὶς ὅμως ἀνταπόκριση.

Πρὸς τοὺς ἀνθρώπους τείνει τὰ χέρια χωρὶς νὰ τὴν βοηθήσει κάποιος. Γι᾿ αὐτὸ ἀγαπητοί μου ἀδελφοὶ ἀφοῦ κατανοήσουμε τὸ μικρὸ διάστημα τῆς ζωῆς μας, ἂς παρακαλέσουμε τὸν Χριστὸ νὰ χαρίσει ἀνάπαυση στὴν ψυχὴ τοῦ μεταστάντος καὶ στὶς ψυχές μας τὸ μεγάλο Του ἔλεος.

Ὅλα τὰ ἀνθρώπινα πράγματα εἶναι παροδικὰ καὶ δὲν ὑπάρχουν μετὰ τὸν θάνατο, οὔτε τὰ πλούτη παραμένουν, οὔτε ἡ δόξα μᾶς συνοδεύει. Διότι ὅταν ἔρχεται ὁ θάνατος ὅλα αὐτὰ θὰ ἐξαφανιστοῦν. Γι᾿ αὐτὸ ἂς φωνάξουμε στὸν ἀθάνατο βασιλιὰ καὶ Χριστό μας, αὐτὸν ποὺ πῆρε ἀπὸ ἐμᾶς ἂς ἀναπαύσει ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ἡ κατοικία ὅλων αὐτῶν ποὺ γεύονται τὴν εὐφροσύνη τῆς βασιλείας Του.

Εἶναι πράγματι φοβερὸ τὸ μυστήριο τοῦ θανάτου, τὸ πῶς ἡ ψυχὴ βίαια χωρίζεται ἀπὸ τὴν ἁρμονική της σχέση μὲ τὸ σῶμα καὶ κόβεται ὁ φυσικός της δεσμὸς μὲ αὐτὸ μὲ τὴν ἀπόφαση τοῦ Θεοῦ. Γι᾿ αὐτὸ Σὲ παρακαλοῦμε τὸν δοτήρα τῆς ζωῆς καὶ φιλάνθρωπο ,τὸν μεταστάντα ἀνάπαυσε στὶς σκηνὲς τῶν δικαίων Σου.

Ποῦ εἶναι πλέον ἡ προσπάθεια γιὰ τὰ ὑλικά; Ποῦ εἶναι πιὰ οἱ ἰδέες γιὰ τὰ πρόσκαιρα; Ποῦ εἶναι ὁ χρυσὸς καὶ ὁ ἄργυρος; Ποῦ εἶναι τῶν ὑπηρετῶν τὸ πλῆθος καὶ ὁ θόρυβος; Ὅλα σκόνη, ὅλα τέφρα, ὅλα σκιά. Ἀλλὰ ἐλᾶτε νὰ φωνάξουμε στὸν ἀθάνατο Βασιλέα· 

Κύριε, ἀξίωσε τῶν αἰωνίων σου ἀγαθῶν τὸν ποὺ ἔφυγε ἀπὸ ἀνάμεσά μας πρὸς τὴν ἀγέραστη εὐτυχία.

Θυμήθηκα τὰ λόγια τοῦ Προφήτη ποὺ ἔλεγε ὅτι ἐγὼ εἶμαι χῶμα καὶ στάχτη καὶ εἶδα μὲ τὸ νοῦ μου τὰ μνήματα καὶ εἶδα τὰ ἄσαρκα ὀστᾶ καὶ εἶπα. Ἄρα ποιὸς εἶναι (ὁ νεκρὸς) βασιλιὰς ἢ στρατιώτης; πλούσιος ἢ πτωχός; δίκαιος ἢ ἁμαρτωλός; Ἀλλὰ ἀνάπαυσε Κύριε μὲ τοὺς δικαίους τὸν δοῦλο Σου, ὡς φιλάνθρωπος.

Ἀρχὴ γιὰ τὴν ὕπαρξή μου ἔγινε τὸ δημιουργικό Σου πρόσταγμα, διότι γιὰ νὰ μὲ πλάσεις ζῶο ἀνάμικτο ἀπὸ ὁρατὴ καὶ ἀόρατη φύση, τὸ μὲν σῶμα μου τὸ πῆρες ἀπὸ τὴν γῆ, μοῦ ἔδωσες δὲ ψυχὴ μὲ τὴν θεία καὶ ζωαρχική Σου ἔμπνευση. Γι᾿ αὐτὸ Χριστὲ ἀνάπαυσε τὸν δοῦλο Σου στὴ χώρα τῶν ζώντων καὶ στὶς σκηνὲς τῶν δικαίων.

Ἀνάπαυσε Σωτήρα μας ποὺ δίνεις τὴν ζωή, τὸν ἀδελφό μας ποὺ μετέστησες ἀπὸ τὰ πρόσκαιρα, ὁ ὁποῖος βοᾶ δόξα σὲ Σένα.

Ἀφοῦ ἀρχικὰ ἔπλασες τὸν ἄνθρωπο κατὰ τὴν εἰκόνα σου καὶ πρὸς ὁμοίωσή Σου, τὸν ἔθεσες στὸν Παράδεισο, γιὰ νὰ ἄρχει στὰ κτίσματά Σου. Ὅμως ἐπειδὴ ἐξαπατήθηκε ἐξ αἰτίας τοῦ φθόνου ἀπὸ τὸν διάβολο, ἔφαγε (τὸν καρπό), κι ἔτσι ἔγινε παραβάτης τῶν ἐντολῶν σου. Γι᾿ αὐτὸ πάλι στὴν γῆ ἀπ᾿ ὅπου προῆλθε (ἡ ὕλη του), ἀναγκαστικὰ ἐπιστρέφει, Κύριε, ζητώντας σου τὴν ἀνάπαυση.

Θρηνῶ καὶ κλαίω ὅταν ἐννοήσω τὸν θάνατο καὶ δῶ στοὺς τάφους τὴν δική μας ὡραιότητα ποὺ πλάστηκε κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ, χωρὶς μορφή, χωρὶς δόξα, χωρὶς εἶδος. Πόσο μεγάλο θαῦμα. Διότι ἔγινε γιὰ ἐμᾶς αὐτὸ τὸ μυστήριο; Πῶς παραδοθήκαμε στὴν φθορὰ καὶ συζευχθήκαμε μὲ τὸν θάνατο. Ἀλήθεια αὐτὸ ἔγινε μὲ πρόσταγμα Θεοῦ, ὅπως λέγει ἡ Γραφή, ὁ ὁποῖος παρέχει στοὺς μεταστάντας τὴν ἀνάπαυση.

Δόξα στὸν Πατέρα, τὸν Υἱό, καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.

Ὁ θάνατός Σου Κύριε ἔγινε πρόξενος ἀθανασίας, διότι ἂν δὲν ἐνταφιαζόσουν στὸ μνῆμα, ὁ παράδεισος δὲν θὰ ἀνοιγόταν. Ἔτσι τὸν μεταστάντα ἀνάπαυσε ὡς φιλάνθρωπος.

Καὶ τώρα καὶ πάντα καὶ στοὺς ἀτελείωτους αἰῶνες. Ναί, πράγματι.

Ἁγνὴ Παρθένε, ἡ πύλη ἀπὸ τὴν ὁποία πέρασε ὁ Θεὸς Λόγος στὸν κόσμο, ἡ μητέρα τοῦ Θεοῦ, ἱκέτευε νὰ ἐλεηθεῖ ἡ ψυχὴ τοῦ κοιμηθέντος.

Θυμήσου μας Κύριε στὴ βασιλεία Σου.

Εὐτυχισμένοι οἱ ταπεινόφρονες, διότι σὲ αὐτοὺς ἀνήκει ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

Εὐτυχισμένοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ πενθοῦν, διότι θὰ παρηγορηθοῦν.

Εὐτυχισμένοι εἶναι οἱ πρᾶοι, διότι θὰ κληρονομήσουν τὴν γῆ.

Εὐτυχισμένοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ πεινοῦν καὶ διψοῦν τὴν δικαιοσύνη/, διότι θὰ χορτάσουν.

Εὐτυχισμένοι οἱ ἐλεήμονες, διότι αὐτοὶ θὰ ἐλεηθοῦν.

Τὸν ληστὴ πάνω στὸ Σταυρὸ πού σοῦ φώναξε τὸ θυμήσου με, τὸν ἔκαμες πρῶτο πολίτη τοῦ Παραδείσου, τὴν μετάνοιά του αὐτὴ ἀξίωσε καὶ μένα νὰ τὴν βρῶ.

Εὐτυχισμένοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἔχουν καθαρὴ καρδιά, διότι αὐτοὶ θὰ δοῦν τὸν Θεό.

Σὺ Θεὲ ποὺ κυριεύεις τὴν ζωὴ καὶ τὸν θάνατο, ἀνάπαυσε στὶς αὐλὲς τῶν Ἁγίων Σου, αὐτὸν ποὺ διάλεξες ἀπὸ τὰ πρόσκαιρα, ὁ ὁποῖος βοᾶ· θυμήσου με στὴν βασιλεία Σου.

Εὐτυχισμένοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ πράττουν ὑπὲρ τὴς εἰρήνης, διότι θὰ ὀνομαστοῦν παιδιὰ τοῦ Θεοῦ.

Σὺ Κύριε, ποὺ δεσπόζεις στὶς ψυχὲς καὶ τὰ σώματα καὶ ποὺ κρατᾶς στὰ χέρια Σου τὴν πνοή μας καὶ εἶσαι ἡ παρηγοριὰ τῶν θλιβομένων, ἀνάπαυσε στὴν χώρα τῶν δικαίων τὸν μεταστάντα δοῦλο Σου.

Εὐτυχισμένοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ διώκονται ἐξαιτίας τῆς δικαιοσύνης, διότι σὲ αὐτοὺς ἀνήκει ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

Ὁ Χριστὸς ἂς σὲ ἀναπαύσει στὴν χώρα τῶν δικαίων καὶ νὰ σοῦ ἀνοίξει τὶς πύλες τοῦ Παραδείσου καὶ νὰ σὲ ἀναδείξει πολίτη τῆς βασιλείας Του καὶ νὰ σοῦ δώσει ἄφεση ἁμαρτιῶν ποὺ ἔπραξες στὴ ζωή σου, φιλόχριστε.

Εὐτυχισμένοι εἶστε ὅταν σᾶς κατηγορήσουν οἱ ἄνθρωποι καὶ σᾶς διώξουν καὶ σᾶς συκοφαντήσουν μὲ ψεύδη ἐξαιτίας Μου.

Ἂς βγοῦμε καὶ νὰ δοῦμε στοὺς τάφους ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι γυμνὰ ὀστᾶ, τροφὴ γιὰ τὰ σκουλήκια καὶ δυσοσμία καὶ νὰ σκεφτοῦμε ποιὰ ἀξία ἔχει ὁ πλοῦτος, ἡ ὀμορφιά, ἡ δύναμη καὶ ἡ εὐπρέπεια.

Νὰ εἶστε χαρούμενοι, διότι ὁ μισθός σας εἶναι μεγάλος στὸν οὐρανό.

Ἂς ἀκούσουμε τί λέγει ὁ Παντοκράτορας Θεός, ἀλίμονο σὲ σᾶς ποὺ ζητᾶτε νὰ δεῖτε τὴν φοβερὴ ἡμέρα τῆς κρίσεως. Αὐτὴ εἶναι σκοτάδι καὶ ἡ φωτιὰ θὰ δοκιμάσει τὰ σύμπαντα.

Δόξα στὸν Πατέρα, τὸν Υἱό, καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.

Στὴν ἄναρχη γέννηση τῆς Τριάδας, Πατέρα προσκυνῶ ποὺ γέννησε τὸν Υἱό, τὸν Υἱὸ δοξάζω ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὸν Πατέρα καὶ ἀνυμνῶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ συνεκλάμπει μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱό.

Καὶ τώρα καὶ πάντα καὶ στοὺς ἀτελείωτους αἰῶνες. Ναί, πράγματι.

Πῶς ἀπὸ τοὺς μαστούς Σου πηγάζεις γάλα Παρθένε; Πῶς τρέφεις Αὐτὸν ποὺ τρέφει τὴν κτίση; Ἀσφαλῶς ὅπως γνωρίζει αὐτὸς ποὺ πήγασε νερὸ ἀπὸ τὴν πέτρα καὶ ἄνοιξε τὶς φλέβες τῶν νερῶν γιὰ νὰ ξεδιψάσει τὸν λαό, ὅπως λέει ἡ Γραφή.

(Το μεταφρασμένο κείμενο προέρχεται από http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/funeral_translation.htm)