Η έκκληση των κομμουνιστών της Γαύδου για κατάργηση του νησιού ως τόπου εξορίας

Ήταν 30 του Μάη του 1933, όταν είδε το φως της δημοσιότητας η δραματική έκκληση των 30 εξόριστων κομμουνιστών της Γαύδου, με την οποία ζητούσαν από τους εργαζόμενους –πέρα από την άμεση οικονομική ενίσχυση τους, για να μην πεθάνουν από τις αρρώστιες και την πείνα– ν’ αγωνιστούν μαζί τους για την κατάργηση της Γαύδου ως τόπου εξορίας και για γενική αμνηστία στους φυλακισμένους.

Το Κράτος ανακάλυψε το νησάκι της Γαύδου όταν αποφάσισε να το χρησιμοποιήσει ως τόπο εξόντωσης των κομμουνιστών. 
Κι είναι αλήθεια ότι σε κανένα άλλο νησί, απ' αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό η απομόνωση, απ' τον έξω κόσμο, δεν ήταν τόσο ολοκληρωτική.

Είκοσι τέσσερα ναυτικά μίλια μακριά από τα Σφακιά η Γαύδος οριοθετεί τα σύνορα της Ευρώπης με την Αφρικανική Ήπειρο.

Στα χρόνια που το κομμουνιστικό φρόνημα ήταν " έγκλημα" μετέφεραν εκεί τους εξόριστους, τους εγκατέλειπαν στο έρημο, άνυδρο και φαλακρό νησί, με σκοπό το φυσικό τους θάνατο.

Τα χόρτα ήταν η κύρια τροφή των εξόριστων. Πέντε φορές τη βδομάδα με τρία δράμια λάδι, δύο φορές 18 δράμια όσπρια και κριθαρόψωμο, που συμπληρωνόταν με κεδρόκουκα, που 'χουν μια ξυλώδη ουσία ξινή και μυρουδιά ρετσινιού.

Αργότερα, η τροφή βελτιώθηκε κάπως, όταν ο παπάς του νησιού ενοικίασε στους εξόριστους μια ιδιόκτητη ρεματιά, όλο γρανίτη, με την υποχρέωση να βγάλουν οι εξόριστοι τα βράχια, να την καθαρίσουν, να μεταφέρουν χώμα και να φυτέψουν ντομάτες, ανοίγοντας και πηγάδι για να τις ποτίζουν.

Ο παπάς πουλούσε στην αγορά στα Σφακιά την παραγωγή κι έδινε και στους εξόριστους λίγες ντομάτες για τις καθημερινές τους ανάγκες. 

Στο τμήμα του εγγράφου της φωτογραφίας, που αποτελεί κομμάτι ιδιωτικού συμφωνητικού, μάλλον για τη ρεματιά όπου καλλιεργούσαν οι εξόριστοι για λογαριασμό του παπά του νησιού αναγράφονται τα εξής:

Ιδιωτικόν Συμφωνητικόν

 Εν Γαύδω σήμερον την 14ην του μηνός Μαρτίου του έτους χίλια εννιακόσια τριάντα τρία (1933), ημέρα Τρίτην και ώραν 11ην πρωϊνήν, συνελθόντες, εν τω καταστήματι της κοινότητος, παρουσία του προέδρου της κοινότητος Γαύδου

εν τω καταστήματι

κ. Νικολάου Ζανουδάκη και του Αστυνομικού Σταθμάρχου ενομοτάρχου κ. Ν. Βλαζάκη

παρισταμένων ως μαρτύρων οι κάτωθι υπογεγραμμένοι Κωνσταντίνος Γ. Καρυδάκης και Ευτυχία Κ Καρυδάκη το γένος Χρ. Κατσουλάκη εδικαιούνται (;) ακαλ... μετά είναι σχισμένο.

Και το έγγραφο καταλήγει: Τα συμβαλόμενα μέρη οι αναλαμβάνοντες την αγγαρίαν 

Ακολουθούν οι υπογραφές και μονογραφές.

Επίσης, οι εξόριστοι, εάν τους έδινε την άδεια η χωροφυλακή, δούλευαν στα λιγοστά κτήματα των ντόπιων και η αμοιβή τους ήταν λίγο κριθάρι, που άλεθαν στο χειρόμυλο που οι ίδιοι είχαν φτιάξει.

Τη Γαύδο την είπαν «νησί του Θανάτου», αυτοί που είχαν δοκιμάσει το τροπικό της κλίμα και τις συνεπακόλουθες τροπικές αρρώστιες.

Όσοι εξόριστοι πέρασαν απ' το νησί, «πήραν» υποχρεωτικά και κάτι. Κάποιο κουσούρι, κύρια τη γαυδιώτικη ελονοσία, μια αρρώστια που βασάνισε όσους «πέρασαν» από εκεί, αφού ο οργανισμός τους πάλευε νηστικός, χωρίς φάρμακα, χωρίς γιατρό. 

Η επαφή με τον έξω κόσμο γινόταν μία φορά το μήνα, κι αν οι καιροί επέτρεπαν στον «πολιτισμό» να ταξιδέψει. Με το όνομα αυτό, οι εξόριστοι είχαν βαφτίσει το καΐκι, που συνέδεε τη Γαύδο με τα Σφακιά.

Η αυστηρή επιτήρηση δεν εμπόδισε την ομαδική απόδραση, στις 30 Μάη 1941, επτά στελεχών του ΚΚΕ. Ήταν οι Λεων. Στρίγκος, Μ. Βαφειάδης, Μήτσος Βλαντάς, Πολύδ. Δανιηλίδης, Β. Δούκας, Μιχ. Λαθούλης και Μιχ. Κλεάνης.

Στη Γαύδο, με την κήρυξη του πολέμου το 1940, βρίσκονταν 32 εξόριστοι, ενώ 13 μεταφέρθηκαν στην Κίμωλο. Να σημειώσουμε ότι το σύστημα της δικτατορίας ήταν να σκορπίζει στα διάφορα ξερονήσια τους κομμουνιστές, για να δυσκολεύει τη ζωή τους και για να μην μπορούν να οργανώσουν τη συμβίωσή τους.

Τους επτά εξόριστους, μετά από δραματική πάλη με τα κύματα, ο καιρός τούς έβγαλε στη Γαυδοπούλα και μετά δύο μέρες αποβιβάστηκαν στην Κρήτη. 

Ύστερα από πολλές καθυστερήσεις, έφτασαν, το φθινόπωρο, στην Αθήνα για να αναλάβουν υπεύθυνα καθήκοντα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Πιο γρήγορα έφτασαν στον προορισμό τους οι υπόλοιποι εξόριστοι της Γαύδου, που δραπέτευσαν ύστερα από μερικές μέρες. Ορισμένοι πιάστηκαν κι εκτελέστηκαν απ' τους Γερμανούς, όπως ο Γρηγόρης Γρηγοριάδης, στέλεχος της ΟΚΝΕ.

(Με πληροφορίες από το Ριζοσπάστη. Το φωτογραφικό υλικό μας διέθεσε ο νομικός και συγγραφέας Ευθύμης Γ. Λεκάκης )