Φλωρεντίνη Καλούτση- Η Κρητικιά που πρώτη έκανε υφαντά και έπιπλα με μινωικά σχέδια

Η γυναίκα που σχεδίασε πρώτη πάνω στο χαρτί, στις αρχές του 20^ου αιώνα, και στη συνέχεια μετέφερε σε υφαντά και έπιπλα, τα σημαντικότερα σχέδια του μινωικού πολιτισμού και μάλιστα τον καιρό που αποκαλύπτονταν το ανάκτορο της Κνωσού ήταν η Φλωρεντίνη Σκουλούδη Καλούτση.

Ξεκίνησε ως ζωγράφος και έφτασε να θεμελιώσει στην Κρήτη μια από τις πρώτες οικοτεχνίες στη χώρα μας αφήνοντας πίσω της ένα έργο ανεκτίμητης πολιτισμικής αξίας.

Την ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα τη δουλειά της αλλά και τη ζωή της μας έδωσε η Ζωή Μητσοτάκη το 1999 μέσα από την πολυτελή έκδοση "Φλωρεντίνη Καλούτση και η Τέχνη της Κρήτης-Από τη Μινωική ως τη σύγχρονη Εποχή".

Η Φλωρεντίνη Σκουλούδη-Καλούτση γεννήθηκε το 1890 στο Ρέθυμνο και πέθανε το 1971. Σπούδασε στο Λονδίνο ζωγραφική ενώ από το 1911 εγκαταστάθηκε στα Χανιά.

Ήταν μια γυναίκα που ανήκε σε μια εποχή κατά την οποία οι αισθητικές αξίες του παρελθόντος εξακολουθούσαν να αναμεταδίδουν τα παρηγορητικά του μηνύματα, ευφραίνοντας την όραση και την ψυχή.

Ανήκε σε μια εποχή αλλά και σε μια γενιά που μόχθησε για να διαμορφώσει το νεοελληνικό αισθητήριο, εμπνευσμένη από τις εικαστικές ιδέες και τα θεματικά ευρήματα που ήταν διαφυλαγμένα στο ανεξάντλητο απόθεμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Η Φλωρεντίνη Καλούτση ευτύχισε να ζήσει την εποχή που ο Άρθουρ Έβανς αποκάλυψε το μινωικό θαύμα και ήταν εκείνη που ένιωσε έντονα τη δύναμη της γυναικείας παρουσίας που κυριαρχούσε στη μητριαρχική κοινωνία των Μινωιτών, από τη θρησκευτική λατρεία ως την καθημερινή ζωή.

Επηρεάστηκε λοιπόν και εμπνεύστηκε από αυτήν συλλαμβάνοντας την πρωτοποριακή για την εποχή ιδέα να σχεδιάσει μινωικά θέματα για να τα χρησιμοποιήσει σε μια σύγχρονη κρητική χειροτεχνία.

Στο εργαστήριο της στο Λονδίνο

Έφερε από το Λονδίνο τετραγωνισμένο χαρτί, ήταν η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο εισαγόταν στην Ελλάδα, και πάνω σε αυτό αποτύπωσε σχέδια με θαυμαστή δεξιοτεχνία.

Ο διπλός πέλεκυς, ο Πρίγκιπας, τα κρίνα, οι πέρδικες, τα δελφίνια, τα χταπόδια, τα χελιδονόψαρα, καθώς και οι πολύχρωμες διακοσμήσεις του καμαραϊκού ρυθμού αποτελούν τα πρώτα σχέδια της Φλωρεντίνης.

Ο διπλός πέλεκυς πάνω σε ξύλο

Πως όμως σχεδιάζει τα θέματα της; Που είδε αυτές τις μορφές και τις αποτύπωσε; Το σίγουρο είναι πως υπήρχε επικοινωνία της με την ομάδα του Έβανς καθώς την εποχή που η Φλωρεντίνη Καλούτση ξεκινά αυτή την δουλειά ακόμα ο αρχαιολόγος δεν είχε παρουσιάσει την εργασία του ολοκληρωμένη.

Τα καλλιτεχνικά της ενδιαφέροντα πάντως δεν περιορίστηκαν στα ευρήματα της Κνωσού. Ανάμεσα στα σχέδια της υπάρχουν θέματα ευρημάτων από ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο: Δελφοί, Μυκήνες, Θήρα, Κύπρος κ.α

Και η υφαντική παράδοση της Κρήτης ήταν επίσης πηγή έμπνευσης της, όπως και τα κεντητά του 17^ου αιώνα.

Για την εφαρμογή των σχεδίων της στην πράξη αρχικά επέλεξε την υφαντική τέχνη. Το ατελιέ ζωγραφικής της γίνεται εργαστήρι υφαντικής όπου αναβιώνει η πανάρχαια τέχνη του αργαλειού. Το όνομα του εργαστηρίου από το 1922 γίνεται «Διπλούς Πέλεκυς» και γνωρίζει μεγάλη άνθιση και ακμή πριν από τον πόλεμο.

Η ίδια μέσα από την κίνηση της αυτή στόχευε να διαφυλάξει την παραδοσιακή κληρονομιά της Κρήτης και όπως είχε γράψει στη λαογράφο Αγγελική Χατζημιχάλη: «Όταν επέστρεψα από το Λονδίνο, όπου εσπούδασα ζωγραφική, με λύπην μου είδον ότι ο Κρητικός αργαλειός είχε τελείως νεκρωθεί και ότι οι γυναίκες που άλλοτε ύφαιναν , έπλεκαν δαντέλες και τους περισσότερους αργαλειούς τους είχον χρησιμοποιήσει ως καυσόξυλα…».

Στα μινωικά της θέματα ποτέ δεν απομακρύνθηκε χρωματικά από τα βασικά χρώματα, το κόκκινο, το πράσινο, το κίτρινο, το γαλάζιο μαζί με το λευκό και το μαύρο. Υλικά της ήταν το βαμβάκι, το λινάρι αλλά και το φυσικό μετάξι.

Από το 1926 αρχίζει να διοργανώνει εκθέσεις στην Αθήνα, όπου τα έργα της γίνονται δεκτά με ενθουσιασμό.

Το εργαστήρι της δουλεύει ασταμάτητα και πλέον απασχολεί 200 γυναίκες αποτελώντας έτσι μια από τις πρώτες ελληνικές οικοτεχνίες στην Ελλάδα.

Η Καλούτση επίσης εφαρμόζει τα σχέδια της σε ξυλόγλυπτα και δημιουργεί ένα νέο είδος κρητικού επίπλου. Σχεδιάζει, για κασέλες, καρέκλες, ντουλάπες, τραπέζια και άλλα αντικείμενα, μινωικά σχέδια και με αυτά τα σχέδια και οδηγίες βάζει να δουλέψουν φιλότιμοι ξυλογλύπτες, δημιουργώντας μικρούς θησαυρούς.

Το 1930 η εφημερίδα Ελληνική έγραψε για τη δουλειά της: « Ότι μόνον ο Ξανθουδίδης στην Κνωσό μας έκανε να δούμε κι ότι δεν ελπίζαμε να ξαναδούμε ποτέ, μας το δειξε προχθές η επίσκεψις μας στην έκθεση του Διπλού Πελέκεως, την οποίαν κατ΄ έτος η κρήσσα ζωγράφος κυρία Καλούτση διοργανώνει…

Η κ Καλούτση έχει εκθέσει τα καλλιτεχνήματα της μεγάλης πατρίδος της. Υφαντά, κουρτίνες, φορέματα, τραπεζομάντηλα, πετσετάκια, παιδικές φορεσιές, τσάντες, μαντήλια, και χίλια δυο άλλα κομψοτεχνήματα αληθινά…

Στα άψυχα εκείνα υφάσματα ξαναγεννιέται και ζει και κινείται όλη η μινωική Κρήτη. Ζει και κινείται. Υπάρχει τόση ζωή, τόση κίνησις στις πολύχρωμες εκείνες κλωστές, πλεγμένες με προσοχή, και με τέχνη, που προδίδουν την ιστορική γνώσιν. Τόση επιτυχής εκλογή και αρμονία στα χρώματα, που προδίδουν τη συνέχειαν της φυλής…

Η Ελλάδα η σημερινή παρουσιάζεται στα μάτια μας με την κυρίαν Καλούτση. Η κυρία αυτή κάθεται όλο το χρόνο στα Χανιά. Στο μυαλό της μέσα στριφογυρίζουν τα μινωικά σχέδια. Τα δουλεύει, τα στρογυλλεύει, τα κάνει ήρεμα, απαλά, χαϊδευτικά στην όραση, τα χαράσσει σ ένα χαρτί και τότε καλεί τις Χανιωτοπούλες, τους δίνει τα σχέδια και τις στέλνει σπίτια τους να τα εκτελέσουν στον αργαλειό επάνω…»

Αντί επιλόγου στο βιβλίο για τη Φλωρεντίνη Καλούτση διαβάζουμε: "Τη δύναμη της παράδοσης, τότε που το λυκαυγές της ελευθερίας μόλις φώτιζε τον Κρητικό ουρανό, η Φλωρεντίνη, με το καλλιτεχνικό και πρωτοπόρο πνεύμα της, την έκανε ζωγραφική, κέντημα, ύφασμα, τη χάραξε στο ξύλο, την έκανε πηγή αναδημιουργίας. Μίλησε για την τέχνη και τον πολιτισμό των προγόνων μας μέσα στο σπίτι μας, «χωρίς λόγια». Με το μαξιλαράκι, το τραπεζομάντηλο, και την κουρτίνα της…

Σήμερα αντί όλοι να εκφράζουμε τη λύπη μας για το χαμένο παρελθόν, θα μπορούσαν στα τουριστικά σοκάκια του νησιού μας οι προχειρότητες να αντικατασταθούν με τα γνήσια κρητικά σχέδια, επιμελημένα και σωστά. Θα μπορούσαν ακόμη, τα ξενοδοχεία μας να ντυθούν με κρητικά υφαντά. Αυτό θα αποτελούσε μια πειστική μαρτυρία για όλους εμάς, για τα παιδιά μας, αλλά και για τους ξένους μας, ότι γνωρίζουμε και εκτιμούμε αυτό που είμαστε"

(Το υλικό για το δημοσίευμα προέρχεται από το βιβλίο της Ζωής Μητσοτάκη "Φλωρεντίνη Καλούτση και η Τέχνη της Κρήτης-Από τη Μινωική ως τη σύγχρονη Εποχή", Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 1999, το οποίο μας διέθεσε το Παλαιοπωλείο Βαγγέλη Κρασαγάκη, επί της οδού Αγίου Τίτου)

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε ιστότοπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)