Η σημερινή ημέρα σηματοδοτεί τη μεγάλη μάχη που δόθηκε, στο πλαίσιο του απελευθερωτικού αγώνα στην Κρήτη, μεταξύ των δυνάμεων του τουρκαλβανού Μουσταφά Πασά και του ηπειρώτη οπλαρχηγού Χατζημιχάλη Νταλιάνη, γύρω από το ενετικό κάστρο στα Σφακιά, το περίφημο Φραγκοκάστελλο.
Τους τελευταίους μήνες του 1827 είχαν γίνει μεγάλες προσπάθειες να αναζωπυρωθεί η επανάσταση στην Κρήτη, ώστε να είναι δυνατή η προβολή επιχειρημάτων για την ένταξη της μεγαλονήσου στο νέο ελληνικό κράτος, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ιουλίου 1827.
Οι προσπάθειες, όμως, απέτυχαν, εξαιτίας τόσο της κυριαρχίας των Οθωμανών στην Κρήτη, όσο κυρίως των αντιζηλιών στο ελληνικό στρατόπεδο, που απέκλειαν συντονισμένες ενέργειες. Έτσι, επιλέχθηκε να αναλάβει την ηγεσία των ελληνικών δυνάμεων στην Κρήτη ο ηπειρώτης οπλαρχηγός Χατζημιχάλης Νταλιάνης, 52 ετών, με πλούσια δράση στον απελευθερωτικό αγώνα του '21.
Ο Νταλιάνης αποβιβάστηκε στις 5 Ιανουαρίου 1828 στη Γραμβούσα με σώμα πεζών και 100 ιππέων. Από τις πρώτες του επαφές διαφάνηκε ότι η σχέση του με τους ντόπιους θα περνούσε από χίλια κύματα. Λασιθιώτες, Ρεθυμνιώτες και Χανιώτες διαφωνούσαν για την περιοχή που θα έπρεπε να αποτελέσει το ορμητήριο του αγώνα. Τελικά, επικράτησε η γνώμη του Νταλιάνη, που επέλεξε τα Σφακιά, αλλά είχε χαθεί πολύτιμος χρόνος.
Στο μεταξύ, ο Πασάς της Κυδωνίας, Μουσταφά, πληροφορήθηκε την ύπαρξη ξένων ενόπλων στα Σφακιά και προφασιζόμενος ότι θέλει να προστατεύσει τους ντόπιους από τους ληστές έστειλε στην περιοχή ένοπλα σώματα.
Οι πρώτες αψιμαχίες άρχισαν στις 8 Μαΐου 1928, όταν ένα τμήμα των ανδρών του Νταλιάνη, υπό τους Μανουσέλη, Μανουσογιαννάκη και Δεληγιαννάκη, κτύπησε στον Αποκορώνα μια ομάδα ρεθυμνιωτών Τούρκων, που έρχονταν να ενωθούν με τον στρατό του Μουσταφά.
Σκότωσαν 40 και αιχμαλώτισαν πολλούς, ανάμεσά του και τον αγά του Ρεθύμνου. Εξοργισμένος ο Μουσταφά έστειλε επιστολή στον Νταλιάνη και του έδωσε δεκαήμερη διορία για να εγκαταλείψει την Κρήτη. Ο Χατζημιχάλης του απάντησε: «Μουσταφά, ήλθα εις την Κρήτη να πολεμήσω Τούρκους με τα παλληκάρια μου και όπου θέλει ο θεός ας δώσει τη νίκη».
Ο Μουσταφά, μη έχοντας καμία αμφιβολία για τις προθέσεις του Νταλιάνη, αφού τον γνώριζε καλά, άρχισε τις ετοιμασίες για την τελική επίθεση. Παράλληλα, έστειλε επιστολή στους καπεταναίους των Σφακίων, με την οποία τους ανακοίνωνε ότι θα χτυπήσει τους «ενοχλητικούς ξένους» και τους καλούσε να μείνουν ήσυχοι για να απολαύσουν τα προνόμια που θα τους παραχωρούσε.
Στο μεταξύ, ο Νταλιάνης είχε καταλάβει το ενετικό κάστρο του Φραγκοκάστελου , αλλά οι επαφές του με τους ντόπιους εξακολουθούσαν να είναι δύσκολες και η όποια επικοινωνία τους περιοριζόταν στην ανταλλαγή επιστολών.
Οι Σφακιανοί, αφού κατασκεύασαν χαρακώματα σε αρκετά μεγάλη απόσταση από το Φραγκοκάστελλο, πρότειναν στον Χατζημιχάλη να αφήσει στο κάστρο 100 άνδρες και να δώσει τη μάχη από την ορεινή θέση Κολοκάσια, όπου οι επαναστάτες θα είχαν περισσότερες ευκαιρίες να εγκλωβίσουν τον στρατό του Μουσταφά, όταν αυτός θα επιτίθετο στο Φραγκοκάστελο.
Ο Νταλιάνης επέμενε να δοθεί η μάχη στην πεδιάδα μπροστά από το κάστρο για να χρησιμοποιήσει και το ιππικό. Οι Σφακιανοί τού αντέτειναν ότι δε ήταν συνηθισμένοι να πολεμούν σε πεδιάδα. Ο Χατζημιχάλης, θεωρώντας τους δειλούς, τους ανταπάντησε περιφρονητικά: «Λοιπόν φυλάγετέ τους από τα όρη σας για να μην φύγουν και άφετε ημάς εδώ κάτω και κυττάζετε να μας βλέπετε πως πολεμούμε ημείς».
Στις 18 Μαΐου 1829 ο Μουσταφά με 8.000 πεζούς κινήθηκε εναντίον του Φραγκοκάστελλου. Ο ίδιος με τη μεσαία φάλαγγα του στρατού του κατευθύνθηκε προς τον δυτικό προμαχώνα, τον οποίο κατέλαβε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία, αφού οι υπερασπιστές του είχαν ξοδέψει χωρίς φειδώ τα λίγα πυρομαχικά τους. Σκότωσαν σχεδόν όλους τους υπερασπιστές του και τον υπασπιστή του Νταλιάνη, Κυριακούλη Αργυροκαστρίτη.
Στη συνέχεια περικύκλωσαν το φρούριο, αφήνοντας έξω από τον κλοιό τους άλλους δύο προμαχώνες, αφαιρώντας έτσι τη δυνατότητα επικοινωνίας με τους πολιορκούμενους. Οι οχυρωμένοι σε αυτούς άνδρες προσπάθησαν να μπουν στο Φραγκοκάστελλο, αλλά οι περισσότεροι βρήκαν το θάνατο μπροστά στις πύλες του.
Ανάμεσα στους νεκρούς και ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης, που πολέμησε ηρωικά. Την κρίσιμη στιγμή, το σπαθί του έσπασε και το άλογό του σκοτώθηκε. Έτσι, οι εχθροί του βρήκαν την ευκαιρία να τον κατακρεουργήσουν. Το κεφάλι του το έφεραν ως τρόπαιο στον Μουσταφά, αλλά αυτός αντί να τους επαινέσει τους επέπληξε, γιατί δεν δεν τον έφεραν μπροστά του ζωντανό. Ο αλβανός Μουσταφά θεωρούσε τον ηπειρώτη Νταλιάνη συμπατριώτη του.
Η ήττα στους προμαχώνες και ο θάνατος του Νταλιάνη δεν πτόησε τους εγκλείστους στο κάστρο, οι οποίοι συνέχισαν να αποκρούουν με επιτυχία τις κατά κύματα επιθέσεις των Τουρκαλβανών. Όμως, η κατάστασή τους χειροτέρευε διαρκώς, εξαιτίας της ελλείψεως τροφών και πυρομαχικών. Από το αδιέξοδο τους έβγαλε ένας Σφακιανός ονόματι Σήφης Διλινδάς, ο οποίος δραπέτευσε από το Φραγκοκάστελλο και πίσω από τις γραμμές των τουρκαλβανών φώναζε προς τους έγκλειστους στο κάστρο να υπομείνουν, γιατί καταφθάνουν πολυάριθμες ενισχύσεις. Το τέχνασμα αυτό έφερε γρήγορα το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αφού ο Μουσταφά έλυσε την πολιορκία στις 24 Μαΐου και άφησε τους πολιορκημένους να εγκαταλείψουν το κάστρο ανενόχλητοι.
Στη λύση της πολιορκίας συνέτειναν και οι φιλίες που αναδείχθηκαν μεταξύ πολιορκητών και πολιορκουμένων. Οι περισσότεροι άνδρες και από τις δύο πλευρές κατάγονταν από την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου και κάποιοι ήταν γνωστοί μεταξύ τους. Άλλωστε, πολλοί άνδρες του Νταλιάνη μιλούσαν αλβανικά και ήταν εύκολο να συνεννοηθούν με τους επιτιθέμενους. Ο ίδιος ο Μουσταφά Πασάς τίμησε τον νεκρό Δαλιάνη. Συγκέντρωσε τα υπάρχοντά του, αναμέσά τους και ένα αντίτυπο της Καινής Διαθήκης και τα απέστειλε στην οικογένειά του.
Η Μάχη του Φραγκοκάστελλου στοίχισε στους Έλληνες 338 νεκρούς, ενώ για τους Τουρκαλβανούς οι απώλειες ανήλθαν σε περίπου 800 άνδρες. Η Κρήτη θα πρέπει να περιμένει έως το 1913 για να ενσωματωθεί στο Ελληνικό Κράτος.
Στη λαϊκή παράδοση, η ήττα στο Φραγκοκάστελο έχει συνδυασθεί με τους Δροσουλίτες. Πρόκειται για ένα οπτικό φαινόμενο, κατά το οποίο στα τέλη Μαΐου η δροσιά που εξατμίζεται με την Ανατολή του ηλίου δημιουργείς σκιές, που μοιάζουν με ανθρώπους. Για τους Κρητικούς, οι Δροσουλίτες είναι οι σκοτωμένοι του Φραγκοκάστελλου, τα φαντάσματα των πολεμιστών, που σηκώνονται από τους τάφους στο κοντινό κοιμητήριο, βαδίζουν προς το κάστρο και μετά χάνονται μέσα στη θάλασσα.
Πηγή: Σαν σήμερα
Η Ελένη Βασιλάκη είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί από το 1995 μέχρι σήμερα σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς του Ηρακλείου συνεργαζόμενη παράλληλα με ΜΜΕ στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης με master στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων ενώ μιλά Αγγλικά και Ιταλικά. Λατρεύει τα ταξίδια και τις εκδρομές, τις πεζοπορίες στη φύση και τη γνωριμία με τον τόπο της και τους ανθρώπους του.