Ο μινωικός λιμενικός οικισμός στη θέση Καλό Χωράφι, ανάμεσα σε Σίσσες και Μπαλί

Κι εκεί που κάθεσαι αμέριμνη στην ακτή παρακολουθώντας τα κύματα να χτυπούν με δύναμη στα βράχια μαθαίνεις πως οι καλυμμένες από πέτρες, για να μην τις πάρει ο αέρας, λινάτσες που βλέπεις απέναντι στο λοφίσκο κρύβουν μια ενδιαφέρουσα μινωική εγκατάσταση.

Πρόκειται για τη θέση που βρίσκεται στον όρμο Καλό Χωράφι ή Καλά Χωράφια, όπως τα λένε οι ντόπιοι, δυτικά της μινωικής εγκατάστασης των Πέρα Γαλήνων. Κανονικά η ανεύρεση κτισμάτων των Μινωιτών σε σημεία σαν αυτό όχι απλά δεν πρέπει να μας προκαλούν έκπληξη αλλά να τα περιμένουμε κιόλας καθώς σχεδόν πάντα, την εποχή ακμής του πολιτισμού τους, επέλεγαν θέσεις, είτε για κατοίκηση είτε για εμπόριο, με καλό οπτικό πεδίο και προσβάσεις αλλά και φυσική οχύρωση .

Η αρχαιολόγος και διευθύντρια της Εφορίας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου Αναστασία Τζιγκουνάκη, το 2016 στο συνέδριο για την παρουσίαση του αρχαιολογικού έργου στην Κρήτη είχε αναφερθεί στην συγκεκριμένη ανασκαφή, η οποία ξεκίνησε συστηματικά, από την ίδια, την περίοδο 2013-2017.

Ωστόσο ο εντοπισμός της συγκεκριμένης εγκατάστασης είχε γίνει νωρίτερα, στην αρχή της δεκαετίας του 80, από τον συντηρητή της Εφορείας Λασιθίου Κωστή Νικάκη και το 2008 από την αρχαιολόγο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Κατερίνα Αθανασάκη.

Πρόκειται για μια θέση που εντάσσεται στη σειρά λιμενικών οικισμών που απλώνονται στην ευρύτερη περιοχή.

Η παράκτια εκτεταμένη μινωική εγκατάσταση στο "Καλό Χωράφι" χρονολογείται στην ΜΜΙΙΙ-ΥΜΙ περίοδο, στην ΥΜΙΙΙ περίοδο ενώ έχουμε και ίχνη κατασκευών της ενετικής περιόδου, που συνδέονται με τον παρακείμενο ναό των 318 Θεοφόρων Πατέρων.

Η ονομασία της θέσης παρουσιάζεται ήδη σε χάρτες τουλάχιστον από το 1651, όπως και η ονομασία των Πέρα Γαλήνων ενώ ο κοντινός ναός των 318 Θεοφόρων Πατέρων, που αναστηλώθηκε παράλληλα με την ανασκαφή, φέρει εγχάρακτη ημερομηνία 1658 στην είσοδο.

Ο μινωικός παραθαλάσσιος οικισμός, στο σημείο αυτό βρίσκεται πάνω σε λόφο και εκτείνεται έως την θάλασσα όπου, ενδεχομένως κατολισθήσεις συμπαρέσυραν αρχιτεκτονικές δομές ενώ ένα μεγάλο εγκάρσιο τμήμα του χώρου έχει καταστραφεί κατά το πρόσφατο παρελθόν.

Ο σωζόμενος πυρήνας του οικισμού καταλαμβάνει τη δυτική πλευρά υψώματος με κλίση προς τα νοτιοδυτικά , στις παρυφές του οποίου εκτείνεται επίμηκες επίπεδο πλάτωμα όπου διακρίνονται ίχνη ισχυρού κτηρίου.

Σε όλη την έκταση της πλαγιάς, καθώς και στο ΝΔ τμήμα της χερσονήσου διακρίνονται αρχιτεκτονικά κατάλοιπα.Λόγω αρχαιοκαπηλικής δράσης στο χώρο, κατά το 2008 και το 2012, έγινε μικρή σωστική ανασκαφή και αποκαλύφθηκε ένας μικρός χώρος που περιείχε πιθοειδές.

Το χείλος του στην επιφάνεια του εδάφους είχε προκαλέσει την προσοχή, με αποτέλεσμα λαθρανασκαφική δραστηριότητα και καταστροφή του επάνω τμήματος του .

Στον χώρο αυτό και σε βάθος μόλις 5 εκατοστών από την επιφάνεια αποκαλύφθηκαν αρκετά αγγεία, κυρίως άωτα κωνικά κύπελλα.

Το 2014 ανοίχτηκαν 4 τομές που μας αποκάλυψαν τμήματα συγκροτήματος και ισχυρό, από τη μια πλευρά του τοίχο .

Τα συμπεράσματα στα οποία είχαν καταλήξει τότε οι αρχαιολόγοι μας δείχνουν πως οι ανασκαμμένοι, ολικώς ή μερικώς, χώροι της ΜΜΙΙΙ-ΥΜΙ περιόδου ανήκουν σε ένα οικοδομικό συγκρότημα. Για την κατασκευή των κτηρίων τους χρησιμοποιήθηκε, με μικτό τρόπο, τοπικός σχιστόλιθος και ασβεστόλιθος, σε περίπου ίδια αντιστοιχία.

Η αρχιτεκτονική ακολουθεί το φυσικό ανάγλυφο με διαφορετικό προσανατολισμό των κτιρίων της ΜΜΙΙΙ-ΥΜΙ και ΥΜΙΙΙ περιόδου. Είναι ενδιαφέρον πως ο οικισμός αυτός περιελάμβανε και Ιερό ενώ σε ορισμένους χώρους του υπήρχε και δεύτερος όροφος, μάλιστα δεν αποκλείεται να γίνονταν τελετουργίες στον άνω όροφο.

Η αρχαιολογική σκαπάνη βρήκε στον οικισμό αυτό τμήματα ελαφρόπετρας, πράγμα που αποτελεί ένδειξη θαλάσσιου σεισμικού κύματος έως την κορυφή του χαμηλού αυτού λόφου.

Αν συνδυάσουμε πάντως την ανεύρεση σε κοντινές περιοχές αρχαίων σημείων εξόρυξης μεταλλευμάτων δεν αποκλείεται να προκύπτει για τον οικισμό αυτό ρόλος στο διακομιστικό εμπόριο των μινωιτών.