Επιστροφή στην εμπορική εκμετάλλευση των κρητικών βελανιδιών όπως παλιά -Δείτε γιατί

Τα βελανίδια αποτέλεσαν παλιότερα όχι μόνο τροφή για τους χοίρους αλλά και για τους ίδιους τους Κρητικούς. Σε δύσκολες εποχές είχαν βρει τον τρόπο να μετατρέπουν αυτόν το στυφό αλλά γεμάτο θρεπτικές ουσίες καρπό σε αλεύρι ή τον έψηναν και τον έτρωγαν σαν κάστανο.

Της Ελένης Βασιλάκη

Μάλιστα ο βρετανός χαρτογράφος T. Spratt, όταν είχε βρεθεί στην Κρήτη, κάπου στα 1850, είχε καταγράψει, περνώντας από την περιοχή της Αξού, σκηνές κατά τις οποίες, άνδρες, γυναίκες και παιδιά επιδίδοντας στο ράβδισμα, με μακριές βέργες,  των πολλών βελανιδιών που υπήρχαν εκεί.

«Οι κάτοικοι μαζεύουν τα ώριμα βελανίδια, καθώς όλοι είναι χριστιανοί», είχε γράψει (υπονοώντας πως με αυτά ταΐζουν τα γουρούνια τους των οποίων το κρέας οι μουσουλμάνοι κάτοικοι άλλων χωριών της Κρήτης δεν τους επέτρεπε η θρησκεία τους να φάνε).

Ήμερη βελανιδιά

Η συλλογή των βελανιδιών ήταν για πολλές δεκαετίες μια από τις κύριες ασχολίες σε πολλές ορεινές περιοχές της Κρήτης. Με αυτά έτρεφαν τα ζώα τους, κυρίως τους χοίρους, και όχι μόνο.

Τα βελάνια και τα βελανίδια είναι οι καρποί δύο δέντρων που φύονται στην Κρήτη, της δρυός και του πρίνου. Εκτός από τα άγρια βελανίδια που οι περισσότεροι ξέρουμε, στο νησί έχουμε και τα ήμερα που είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος και τα συναντάμε κυρίως σε περιοχές του Ρεθύμνου.

Την χρήση τους, όχι ως τροφής αλλά ως βαφικής ύλης, με μεγάλο μάλιστα εμπορικό ενδιαφέρον, πρέπει να την αναζητήσουμε στα χρόνια της πρώιμης Ενετοκρατίας.

Ο Φλωρεντίνος περιηγητής Cr. Buondelmonti, στις αρχές του 15^ου αιώνα, είχε κάνει λόγο για πρινάρια από τα οποία παράγεται το κόκκινο χρώμα. Σύμφωνα με το Στυλιανό Αλεξίου πρόκειται για το «πρινοκούκκι». Από τα φύλλα των μικρών πρίνων «συνέλεγαν στη μεσαιωνική και τη νεώτερη εποχή τα αποτεθειμένα εκεί ωάρια του εντόμου  coccus ilicis που εχρησίμευαν στη βιοτεχνία της εποχής για την παρασκευή του κόκκινου χρώματος».

Σχετική είναι και η πληροφορία που μας δίνει ο μεταγενέστερος Γάλλος περιηγητής Bellon: «Ο βαφικός κόκκος είναι πολύ μεγάλος στην Κρήτη. Τον βρίσκει κανείς κατά το μήνα Ιούνιο κάτω από ένα δενδρύλλιο, είδος δρυός, πράσινο, που κάνει βελανίδια…Είναι έθιμον να τα μαζεύουν τα μικρά αγόρια και να τα πηγαίνουν σε ένα συλλέκτη…»

Παρόμοιες πληροφορίες μας παρέχει και ο Dapper, οπότε είναι ξεκάθαρο πως αυτή η δραστηριότητα διατηρήθηκε μέχρι τα χρόνια του Spratt αλλά και μεταγενέστερα.

  Στο «Ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κοζύρη από την Κριτσά» αναφέρεται «Μάιος, θα βάλωμε να συνάξουν το πρινοκούκκι…»

Επί Αιγυπτιοκρατίας οι κατακτητές είχαν επίσης δείξει μεγάλο ενδιαφέρον στην Κρήτη για τη συγκεκριμένη βαφική ύλη.

Ο Ζενάπ Ισμάτ Ράσεντ περιγράφει στο βιβλίο του, για την αιγυπτιακή εξουσία στην Κρήτη, ότι πολύ γρήγορα ο Μωχάμεντ Άλυ ξεκίνησε να εκμεταλλεύεται τους καρπούς της βελανιδιάς και μάλιστα , όταν βεβαιώθηκε ότι από τους καρπούς της υπάρχει ωφέλεια στη βαφή των ταρμπούς (φέσια) . Ο ίδιος έστειλε ειδικούς από στη Συρία στην Κρήτη για να βελτιωθούν οι μέθοδοι συλλογής.

Την εποχή εκείνη υπήρχε τεράστιο ενδιαφέρον από τη Μεγάλη Βρετανία, προφανώς για να ενισχύσει τη βιομηχανία της. Όπως μαρτυρούν αιγυπτιακές πηγές, ο Άγγλος πρόξενος είχε δηλώσει ότι η χώρα του μπορούσε να αγοράσει όλα τα βελανίδια της Κρήτης και είχε απειληθεί διπλωματικό επεισόδιο, αφού οι Βρετανοί υποστήριζαν ότι παρεμποδίζεται το ελεύθερο εμπόριο και άρχισαν να πληρώνουν προκαταβολές στους Κρητικούς αγρότες για να εξασφαλίσουν το προϊόν.

Παράλληλα η συλλογή βελανιδιών ενίσχυε και συνεχίζει να ενισχύει ακόμα και σήμερα τη βυρσοδεψία με πρώτη ύλη για την επεξεργασία των δερμάτων.

Και μπορεί τα χρόνια να πέρασαν και οι συνθήκες να άλλαξαν όμως κάτι φαίνεται να κινείται και πάλι σε σχέση με το βελανίδι. Στο νησί της Τζιας, έχει στηθεί η επιχείρηση «I Love Acorns» που συλλέγει, επεξεργάζεται και εμπορεύεται προϊόντα από βελανίδια. 

Τα βελανίδια περιέχουν υψηλά ποσοστά πρωτεινών, ποτάσιο, μαγνήσιο, ασβέστιο, καθώς και βιταμίνη Β6, ενώ είναι πιο πλούσια σε φυτικές ίνες σε σύγκριση με τα υπόλοιπα άλευρα. Οπότε αναζητώντας εναλλακτικές πηγές, στο πλαίσιο της υγιεινής διατροφής, τα βελανίδια έρχονται και πάλι στο προσκήνιο.

Σήμερα η Τουρκία εξάγει τα καπάκια από τα  βελανίδια της στη Γερμανία και τους αποφλοιωμένους καρπούς τους στη Γαλλία και την Ισπανία όπου γίνονται ζωοτροφές .

Στη δε Κορέα το βελανίδι είναι ενταγμένο στην εθνική κουζίνα της χώρας ενώ στην Αμερική και την Αγγλία είναι διαθέσιμο στην αγορά το αλεύρι από βελανίδια το οποίο αντικαθιστά ένα μέρος από το σιτάλευρο ή το καλαμποκάλευρο, που συνήθως χρησιμοποιείται

 (Με πληροφορίες από "Τ. Α. Β. SPRATT.Ταξίδια και Έρευνες στην Κρήτη του 1850" σε μετάφραση Μαρίας Ψιλάκη και σχολιασμό Νίκου Ψιλάκη)

 (ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε ιστότοπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)