Το επάγγελμα του καραμπασά στην Κρήτη-Φημισμένος ο Τζιτζιφές Αποκορώνου για το καραμπάσι του

Πουλώντας το καραμπάσι στην αγορά του Ρεθύμνου

Ένα παραδοσιακό επάγγελμα της Κρήτης ξεχασμένο, δυστυχώς, από τις νεώτερες γενιές είναι αυτό του Καραμπασά, το οποίο ασκούσαν οι καραμπάσηδες ή καραμπασάδες  .

Πρόκειται για τους επαγγελματίες που έφτιαχναν το γνωστό σε όλους δαφνέλαιο, χρησιμοποιώντας τα φύλλα αλλά και τους καρπούς της δάφνης ή όπως είναι επιστημονικά γνωστό της Lactus nobilis.

Της Ελένης Βασιλάκη

Το χωριό Τζιτζιφές στον Αποκόρωνα Χανίων είχε το προνόμιο να είναι το μοναδικό στην Ελλάδα όπου είχαμε σε επαγγελματικό επίπεδο παραγωγή δαφνελαίου, με τη μέθοδο της απόσταξης, και χρήσεις ιατρικές, στην αρωματοποιία και στη βαφική τέχνη.

Η ονομασία καραμπάσι προφανώς είναι τουρκικής προέλευσης καθώς καρά σημαίνει μαύρο και μπάσι κεφαλή. Το κουκουδόλαδο, είναι το μαύρο λάδι που προκύπτει μετά το βράσιμο των καρπών της δάφνης ή ο πολτός από το λιωμένο μεστό καρπό του φυτού συνεπώς αυτό το μαύρο λάδι, με το οποίο και έβαφαν μαλλί δίδοντας του μαύρο χρώμα, σχετίζεται με την ονομασία του δαφνελαίου.

Καραμπάσι λοιπόν έλεγαν το αιθέριο έλαιο από την απόσταξη χλωρών κομμένων σε κομμάτια φύλλων δάφνης αλλά και το υποπράσινο λιπαρό υλικό που λαμβάνεται από την έκθλιψη των καρπών της δάφνης, όταν είναι ακόμα άγουροι , είτε από το βράσιμο τους .

Να πούμε πως το αιθέριο έλαιο που περιέχουν τα φύλλα της δάφνης διατηρείται και αφότου ξεραθούν γι αυτό και τα χρησιμοποιούμε ως αρωματικό στα φαγητά.

Το δαφνέλαιο, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, παράγονταν με απόσταξη και ήταν καθαρό, υποκίτρινο με έντονο άρωμα και λεπτή υφή.

 Οι καρποί της δάφνης περιέχουν αιθέριο έλαιο, κερί, ρητίνη, κινεόλη, γερανιόλη, λιναλόλη, βασαρίνη, δαφνίνη, δαφνόλη, πινένη και δαφνικό και δαφνολογικό οξύ.

Το καζάνι όπου γινόταν η απόσταξη ήταν παρόμοιο μ αυτό που ξέρουμε και γίνεται απόσταξη τσικουδιάς. Αποτελούνταν από το καζάνι, το λουλά, το λαμπίκο ενώ στο τέλος χρησιμοποιούσαν, για να ολοκληρώσουν τη διαδικασία, μπρίκι, χωνί, οκά, λαϊνι.

Τα βήματα που ακολουθούσε ο καραμπάσης ήταν να γεμίσει το καζάνι με νερό και δαφνόφυλλα και να ανάψει φωτιά. Με τον βρασμό δημιουργούνταν υδρατμοί, οι οποίοι περιείχαν αιθέριο έλαιο και διάφορα άλλα συστατικά. Οι υδρατμοί οδηγούνταν σε ειδικό σωλήνα,  που λεγόταν λουλάς και ο οποίος περνούσε μέσα από μια γούρνα με νερό με αποτέλεσμα να ψύχονται και να υγροποιούνται. 
Στην κατάληξη του λουλά βρισκόταν το λαΐνι, όπου έπεφτε το συμπύκνωμα από αιθέριο έλαιο, νερό και διάφορα άλλα άχρηστα υλικά. Λόγω διαφοράς ειδικού βάρους το αιθέριο έλαιο, καραμπάσι, επέπλεε στην κορυφή κι έτσι το μάζευαν .

Μάλιστα διασώζονται τα λόγια με τα οποία οι παραγωγοί δαφνέλαιου διαλαλούσαν το προϊόν τους στα χωριά: "Τζιτζιφιανός κατάγομαι και το χω σ' έπαινο μου πως καραμπάσι βγάνουνε μονάχα στο χωριό μου".

Οι καραμπάσηδες ταξίδευαν σε όλο το νομό Χανίων και Ρεθύμνου φθάνοντας πολλές φορές μέχρι και στο Ηράκλειο για να πουλήσουν το δαφνέλαιο τους.

Με το δαφνέλαιο οι μινωίτισσες αρωμάτιζαν το σώμα τους και το μπάνιο τους ενώ μεταγενέστερα με αυτό άλειφαν τα σώματα των ηρώων όταν επέστρεφαν από τις μάχες. Με στεφάνι δάφνης στεφάνωναν, εξάλλου, τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι άτομα που ήθελαν να τιμήσουν. 

Οι κάτοικοι του Τζιτζιφέ Αποκορώνου έβρισκαν ανακούφιση όταν άλειφαν τα πόδια και ιδιαίτερα τις κλειδώσεις τους με αυτό.

Στη λαϊκή ιατρική θα βρούμε επίσης το καραμπάσι και το κουκουδόλαδο ως θεραπευτικό για τους πυρετούς, τις αρθρίτιδες, τους ρευματισμούς, τους στομαχικούς πόνους, τις ιγμορίτιδες, τις ωτίτιδες, τη φαρυγγίτιδα, τον πονόδοντο, τους μώλωπες κ.α

Στον Τζιτζιφέ έσταζαν μερικές σταγόνες από δαφνέλαιο πάνω σε σωρούς από στάρι ή καλαμπόκι κι έτσι απέτρεπαν τα έντομα να πλησιάσουν.

Να πούμε πως στην Κρήτη καραμπάσι έλεγαν και το αιθέριο έλαιο που παράγονταν από την άγρια λεβάντα, κι αυτό στην περιοχή του Αποκόρωνα. Το έφερναν οι καραμπάσάδες μέχρι το Ηράκλειο και το αγόραζαν στα σπίτια θεωρώντας το φάρμακο.

(Με πληροφορίες από το βιβλίο Λαικά Επαγγέλματα και παραδοσιακή ζωή της Κρήτης, Δρα Θεοχάρη Μιχ. Προβατάκη)

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε ιστότοπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)