Κτήμα Λαγκός στον Αποκόρωνα : Ένα σχολείο για τη κρητική φύση και το γνήσιο τρόπο ζωής των Κρητικών

Γνωρίζετε ή έχετε φάει ποτέ το αγκαθωτό κεφάλι της atractylis gummifera ή τους σπόρους της Nigella damascene;

Της Ελένης Βασιλάκη

Αν όχι, τότε δεν έχετε βρεθεί στο σωστό μέρος και δεν έχετε γνωρίσει το σωστό άνθρωπο γιατί εμείς τον συναντήσαμε και μέσα σ ένα απόγευμα μάθαμε τόσα πολλά πράγματα για τα φυτά της Κρήτης και τον τρόπο ζωής παλαιότερων γενεών που όσο και να τα στριμώξουμε δε χωράνε σε ένα δημοσίευμα.

Ο λόγος για το Μανόλη Πετακάκη και το Κτήμα Λαγκός (σημαίνει λαγκάδι, κοιλάδα) το οποίο διατηρεί μεταξύ των οικισμών Παϊδοχώρι και Ραμνή, στον Αποκόρωνα Χανίων.

Η οικογενειακή του ιδιοκτησία των 20 στρεμμάτων είναι ένα αληθινό σχολείο για την πλούσια Κρητική φύση, την οποία ο Μανόλης με πολύ σεβασμό και αγάπη κρατά ζωντανή και όσο γίνεται ανέπαφη απ' όλες εκείνες τις σύγχρονες πρακτικές καλλιέργειας που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της.

Κυρίως όμως μέσω αυτής μεταφέρει τα δικά του βιώματα σε όσους θέλουν να τη γνωρίσουν και να έλθουν κοντά της, έτσι όπως μόνο οι παλιότεροι ήξεραν. Γιατί κακά τα ψέματα λίγοι είναι εκείνοι που σήμερα ξέρουν να βγουν στην εξοχή και να μαζέψουν χόρτα για να τα μαγειρέψουν κι ακόμα λιγότεροι αυτοί που μπορούν να αναγνωρίσουν και να μαζέψουν τα εκατοντάδες βότανα, που τόσο απλόχερα η φύση δώρισε στο νησί μας.

Ο Μανόλης Πετακάκης κάνει λοιπόν αυτό ακριβώς το πράγμα, όταν δεν καλλιεργεί τις ελιές και τα υπόλοιπα δέντρα που αποτελούν τη βασική του ενασχόληση: μοιράζεται,με όσους θελήσουν να γίνουν κοινωνοί τους, τα παιδικά του βιώματα, τα οποία στην πορεία εμπλούτισε μελετώντας τη βιοποικιλότητα της Κρήτης.

Τον συναντήσαμε στο Κτήμα Λαγκός και περιηγηθήκαμε σ΄αυτό μαζί του απολαμβάνοντας την ανεμπόδιστη θέα που προσφέρει προς τα βουνά της περιοχής αλλά και το δασωμένο φαράγγι του Αγίου Αντωνίου .

Κούμος

Αρχικά μας έδειξε έναν κούμο, που έχει διασωθεί εκεί, μια πέτρινη δηλαδή κατασκευή που χρησιμοποιούσαν οι παλιότεροι ως κατάλυμα το καλοκαίρι για να παραφυλούν κοντά στα αμπέλια τους ώστε να μην τους κλέψουν τα σταφύλια.

Η περιοχή, όπως μας εξήγησε, κατά το παρελθόν ήταν γεμάτη αμπέλια που στην πορεία ξεριζώθηκαν και αντικαταστάθηκαν από ελιές.

Όστρακα που τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι έχουν βρει στις ιδιοκτησίες τους μαρτυρούν μάλιστα πολύ παλιά κατοίκηση αυτού του τόπου και ενδεχομένως χρήση του ως αγροτικής εγκατάστασης. .

Ακόμα και σε μικρές λαξεύσεις στους βράχους συγκέντρωναν νερό

Με 1-2 σταγόνες από το γάλα του φλώμου απολύμαιναν το νερό που συγκέντρωναν σε κοιλότητες βράχων

Πολύ κοντά στον κούμο ένα λαξευμένο βαθούλωμα πάνω στο βράχο, ένα από τα πολλά που υπάρχουν εκεί γύρω, με χρήση για τη συγκέντρωση πόσιμου νερού.

Οι παλιότεροι μάζευαν εκεί το νερό της βροχής και μάλιστα για να το απολυμάνουν και να το πιουν με ασφάλεια έσταζαν μέσα 1-2 σταγόνες γάλα από το φυτό φλώμος, που θεωρείται τοξικό και σκοτώνει κάθε ζωντανό μικροοργανισμό, χωρίς να απειλεί με τις λιγοστές αυτές σταγόνες τον άνθρωπο.

Κολλιά ή atractylis gummifera

Ενώ περπατούσαμε συναντήσαμε το φυτό που κάποιοι ονομάζουν κολλιά και η επιστημονική του ονομασία είναι atractylis gummifera.

Στα χωριά παλιά την κόλλα που έβγαζε την χρησιμοποιούσαν ως τσίχλα, ωστόσο από το Μανόλη μάθαμε πως έκοβαν και το κεφάλι του φυτού, που μοιάζει με μικρή αγκινάρα, το καθάριζαν και το μαγείρευαν με πατάτες γιαχνί. Δοκιμάσαμε και ήταν πραγματικά νόστιμο και αρωματικό.

Nigella damascene

Λίγο πιο κάτω μου έδειξε μια ξερή κάψα του φυτού Nigella damascene, που ήταν γεμάτη μαύρα σποράκια.

Δεν είναι σουσάμι αλλά το λέμε μαυροσούσαμο, μου είπε, και αφού μου εξήγησε πως χρησιμοποιούνταν πολύ στην ανατολίτικη κουζίνα και πάνω στα τσουρέκια που έφτιαχναν στην Κωνσταντινούπολη, μου έδωσε και δοκίμασα και απ' αυτό. Ήταν πολύ τραγανό και η επίγευση που άφηνε ωραία.

Η θέα προς το φαράγγι του Αγίου Αντωνίου

Σταθήκαμε για λίγο σε ένα ύψωμα και θαυμάσαμε την υπέροχη θέα προς το φαράγγι του Αγίου Αντωνίου, που απλώνεται κάτω από το Κτήμα, και είναι ασφυκτικά γεμάτο από κυπαρίσσια και κάθε είδους άλλα δέντρα.

Κατηφορίσαμε στη συνέχεια για να δούμε ένα πολύ μικρό κομμάτι του και στη διαδρομή ένα τρυφερό βλαστάρι από το φυτό ακρέβατος ή αρκουδόβατος μου κίνησε την περιέργεια.

Έμοιαζε με βάτο αλλά ήταν μαλακό, σαν βλαστάρι αμπελιού, αλλά σε διαφορετικό χρώμα. Όπως μου είπε ο Μανόλης, και αυτό είναι βρώσιμο στην τρυφερή αυτή φάση του. Και πράγματι όταν κόψαμε την κορυφή του και δοκιμάσαμε δεν είχα λόγια για να περιγράψω τη νοστιμιά του.

Η διάβρωση σ ένα σημείο του Κτήματος έχει κάνει τις πέτρες να μοιάζουν λες κι έχουν φυτευθεί από ανθρώπινο χέρι

Μέσα στο φαράγγι ανάμεσα στις πέτρες ίσα που ξεπρόβαλε ένα τόσο μικροσκοπικό φυτό με μπλε ανθάκια που το μέγεθος του μπορεί να συγκριθεί με τον κόκκο ενός ρυζιού.

Ήταν μια Solenopsis minuta, την οποία ποτέ φυσικά δεν θα παρατηρούσα ούτε και θα γνώριζα αν δεν μου έλεγε ο Μανόλης γι αυτήν.

Solenopsis minuta

Σιγά σιγά ανηφορήσαμε στο κομμάτι του κτήματος του όπου υπάρχουν αυτοφυή ή φυτεμένα από τον ίδιο αρωματικά φυτά.

Εκεί μπορεί να δει κανείς, στις αναβαθμίδες που είναι διαμορφωμένες φυσικά , διάφορα είδη λεβάντας, ελίχρυσου, αρτεμισία, ρίγανη, φλισκούνι, φασκόμηλο, αλαδανιά, δίκταμο και τόσα πολλά άλλα που είναι αδύνατον να τα απαριθμήσω. Ανάμεσα τους δέντρα αβοκάντο, διάφορα είδη αχλαδιάς, ελιές και άλλα.

Δίκταμο ή έροντας

Στην τελευταία αναβαθμίδα, σε πανοραμικό σημείο, ένα μεγάλο ξύλινο τραπέζι με πάγκους προσφέρει στιγμές ξεκούρασης από την περιήγηση στο Κτήμα αλλά και μαγικές στιγμές του ορίζοντα που ανοίγεται μπροστά του .

Στο κτήμα υπάρχει και η άγρια λεβάντα και η πιο γνωστή σε όλους ήμερη

Εκεί τρώγοντας κοντούλες, που έκοψε από ένα δέντρο του, μου περιγράφει με ποιο τρόπο μαθαίνει όσους επισκέπτονται το Κτήμα, που δεν είναι απαραίτητα ενήλικες, μια και πλέον ενδιαφέρον επιδεικνύουν και σχολεία, για το πώς τους γνωρίζει τα κρητικά χόρτα.

Οι επισκέπτες δεν μαθαίνουν μόνο να ξεχωρίζουν τα χόρτα και να τα μαζεύουν αλλά και να τα μαγειρεύουν και να τα τρώνε

Είναι ευτύχημα που στο νησί μας όλες τις εποχές υπάρχουν χόρτα στην ύπαιθρο τα οποία είτε μπορεί να φάει κανείς βραστά είτε τσιγαριαστά σε καλιτσούνια (όπως λένε οι Χανιώτες τις πίτες) ή με άλλους τρόπους.

Τα χόρτα που φυτρώνουν στο Κτήμα Λαγκός ανήκουν και στις δύο κατηγορίες . Ο Μανόλης Πετακάκης τα έχει χωρίσει σε ομάδες των 4-5 χόρτων έτσι ώστε όσοι θελήσουν να τα μάθουν να μην μπερδευτούν από την υπερπληθώρα τους.

Έτσι, για παράδειγμα, τη μια φορά θα έλθουν σ επαφή με 4-5 χόρτα που γίνονται βραστά, την άλλη με άλλα τόσα που γίνονται τσιγαριαστά και πάει λέγοντας. Η γνωριμία δεν είναι μόνο οπτική , ο Μανόλης θέλει να τα μυρίσουν, να τα δοκιμάσουν- εφόσον τρώγονται και ωμά- ώστε να ξέρουν ποια είναι η γεύση τους, να μάθουν κάποιες από τις ιδιότητες ή τα θρεπτικά συστατικά τους και όταν πια θα μπορούν για τα καλά να τα ξεχωρίσουν τότε όλοι μαζί κάθονται στο Κτήμα, τα μαγειρεύουν και τα τρώνε, έτσι όπως τα έτρωγαν στα σπίτια τους οι πατεράδες και οι παππούδες μας.

Η γνωριμία, με αυτό τον τρόπο, είτε με χόρτα είτε με βότανα ή άλλα είδη γίνεται σε μικρές ομάδες των 8-10 ατόμων ώστε να υπάρχει αλληλεπίδραση και να μπορεί φεύγοντας ο αλλοδαπός ή ντόπιος επισκέπτης να πάρει μαζί του κάθε δυνατή πληροφορία.

Η δραστηριότητα αυτή μέχρι σήμερα αντιμετωπίζεται με μεγάλο ενθουσιασμό από ξένους επισκέπτες ή και μόνιμους ξένους κατοίκους της Κρήτης, μια και ως γνωστόν όλος ο Αποκόρωνας είναι τόπος που επιλέγουν για μόνιμη κατοικία αρκετοί αλλοδαποί .

Μπορεί σ' εμάς να μας ακούγεται περίεργο αλλά υπάρχουν άνθρωποι που ποτέ δεν έχουν μυρίσει τη μυρωδιά ενός κανονικού ακέρωτου λεμονιού, που δεν ξέρουν τη φρουτώδη γεύση του ελαιολάδου, που δεν έχουν φάει βραστά χόρτα, που δεν έχουν μυρίσει ρίγανη και που όταν όλα αυτά τα βρίσκουν μαζεμένα στο Κτήμα Λαγκός βιώνουν μια εμπειρία απερίγραπτη.

Η βόλτα μας ολοκληρώθηκε στην πέτρινη κατασκευή για φαγητό και ανάπαυση, δίπλα από το περιβόλι και τα εσπεριδοειδή, όπου ο Μανόλης έχει φυτέψει τα κηπευτικά του εφαρμόζοντας μια ενδιαφέρουσα πατέντα που του επιτρέπει να ποτίζει μόνο κάθε 4-5 ημέρες κι όχι σχεδόν καθημερινά όπως συμβαίνει με τους περισσότερους κήπους.

Εκεί έχει τοποθετήσει στη βάση κορμούς δέντρων κι επάνω τους χώμα και κομπόστ, κάνοντας εκεί τη φύτευση. Όταν λοιπόν ποτίζει τα κηπευτικά του οι κορμοί συγκρατούν την υγρασία ενώ με τα στοιχεία που σταδιακά απελευθερώνουν τρέφουν τα φυτά με αποτέλεσμα να μην χρειάζονται καν λίπανση. Να σημειώσουμε πως ψεκασμοί και άλλες μέθοδοι καλλιεργητικές, επιβαρυντικές για το περιβάλλον και τον άνθρωπο, δεν έχουν θέση στο Κτήμα Λαγκός.

Τα κηπευτικά φυτεμένα πάνω σε κορμούς δέντρων

Πολλές φορές στη συζήτηση μας ο Μανόλης Πετακάκης αναφέρθηκε στο κακό που έχουν προκαλέσει στην Κρήτη οι μονοκαλλιέργειες καθώς αποστέρησαν από τις οικογένειες της υπαίθρου όλους αυτούς τους θησαυρούς που βλέπαμε παλιά στα καλλιεργημένα χωράφια.

Και δεν έχει άδικο. Ποτέ στο παρελθόν δεν έβλεπες ένα αμπέλι μόνο του ή ένα ελαιώνα μόνο του χωρίς ενδιάμεσα να υπάρχουν καρποφόρα δέντρα ή ακόμα και μικροί κήποι.

Επίσης κάθε νοικοκυριό είχε κάθε δυνατή καλλιέργεια στην ιδιοκτησία του, κι όχι μόνο αμπέλια ή μόνο ελιές. Έτσι όλοι οι άνθρωποι στα χωριά είχαν στα σπίτια τους και του πουλιού το γάλα, κι όχι όπως σήμερα που βλέπεις να αγοράζουν ακόμα και τα κολοκύθια.