Ο ναός και το σπήλαιο του Αποστόλου Παύλου στους Καλούς Λιμένες

Στο λόφο δυτικά των Καλών Λιμένων δεσπόζει ο ναός του Αποστόλου Παύλου, κτισμένος πάνω στα ερείπια παλαιότερου ναού. 

Τα ρωμαικά κατάλοιπα αλλά και οι παλαιότερες μαρτυρίες των κατοίκων, που θυμούνται ίχνη θεμελιώσεων, φανερώνουν πως δίπλα στο ναό υπήρχαν κάποιες εγκαταστάσεις, ενδεχομένως των πρωτοχριστιανικών χρόνων. Δεν ξέρουμε αν ήταν μοναστήρι ή κτίρια που εξυπηρετούσαν τους προσκηνυτές, καθώς η εικόνα του χώρου σήμερα έχει εντελώς αλλοιωθεί.

Από το σημείο αυτό πέρασε ο βρετανός χαρτογράφος Τ. Spratt, κατά την περιήγηση του στην Κρήτη το 1850, και μας δίνει μια ωραία περιγραφή της περιοχής, όπου φαίνεται πως σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει.

«Πάνω στη σκούρα σχιστολιθική κορυφογραμμή η οποία υψώνεται πάνω από το δυτικό κόλπο και σχηματίζει απάνεμο λιμάνι ή το σύνηθες αγκυροβόλιο των μικρών σκαφών που προσεγγίζουν εδώ, βρήκαμε απρόσμενα τα ερείπια μιας μικρής ελληνικής εκκλησίας, αφιερωμένης ακόμα και σήμερα στον Απόστολο Παύλο.

 Ονομάζεται Άγιος Παύλος και ίσως σηματοδοτεί το σημείο απ' όπου ο ίδιος ο Απόστολος κήρυττε το λόγο του θεού στους ντόπιους Κρητικούς για όσο διάστημα παρέμενε το πλοίο εκεί. Ένα μικρό τμήμα της θέσης της παλιάς εκκλησίας, ένα κτίσμα με τέσσερις χαμηλούς τοίχους από ξερολιθιά και επομένως ανοικτό προς τον ουρανό, χρησιμοποιείται ακόμα ως εκκλησάκι από τους ντόπιους. 

Στο ανατολικό άκρο του δύο σπασμένες κολώνες, μια που χρησιμεύει ως αγία τράπεζα και μια άλλη ως στήριγμα λύχνου, καθώς και ένα κομμάτι κεραμικού αγγείου που χρησιμοποιείται ως θυμιατό, φανερώνουν τη σημερινή ιερότητα του. 

Μερικά ελληνικά γράμματα είναι γραμμένα στη μια κολώνα, αλλά είναι αποσπασματικά και δυναγνάγνωστα…Κάμποσα κομμάτια μαρμάρου και οι θεμελιώσεις των τοίχων δείχνουν ότι η παλιότερη εκκλησία ήταν καλοχτισμένη.

Γύρω από την ιερή θέση υπάρχουν θεμελιώσεις κάποιων άλλων κτιρίων, πράγμα που δείχνει ότι υπήρχε εδώ μοναστήρι ή μικρό χωριουδάκι στα πρώτα χριστιανικά χρόνια-πιθανότερο βέβαια, είναι το πρώτο γιατί η γη είναι τώρα μοναστηριακή περιουσία και υπάρχουν δύο ή τρία μοναστήρια ανάμεσα στους γειτονικούς λόφους , το κοντινότερο από τα οποία βρίσκεται σε απόσταση μιας ώρας περίπου».

Οι πληροφορίες που μας δίνει ο  Spratt για τη λατρεία του Αγίου Παύλου  είναι σημαντικές καθώς μας δείχνουν πως αν και ερειπωμένος όταν πέρασε εκείνος, ο ναός εξακολουθούσε να είναι σε χρήση.

Το 1911 πάνω στην κορυφή του λόφου κτίστηκε άλλος ναός αφιερωμένος κι αυτός στον Άγιο Παύλο ενώ ο σημερινός ναός οικοδομήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 από την οικογένεια Βαρδινογιάννη, όπου εκτός από τον Απόστολο Παύλο τιμώνται ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Ακόμα και σήμερα μπορεί να δει ο επισκέπτης στο σημείο άφθονα όστρακα και παλιότερα οικοδομικά υλικά, όπως λαξευμένες πέτρες.

Το γεγονός πάντως ότι ο Spratt δεν κάνει καμία αναφορά στο μικρό σπηλαιώδη ναό που βρίσκεται δυτικά του μεγάλου, μέσα στον οποίο η παράδοση θέλει να διέμενε και να δίδασκε ο Απόστολος Παύλος, μας δείχνει, ενδεχομένως, πως ίσως τελικά να μην ήταν αυτή η χρήση του και απλά να χρησιμοποιήθηκε αργότερα από ασκητές.

Να πούμε πως δίπλα στο ναό υπήρχαν, μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, ίχνη αρχαίας δεξαμενής και δύο πρόχειροι τάφοι. Οι ντόπιοι διηγούνται πως είχαν ταφεί εκεί δύο σφουγγαράδες από την Κάλυμνο που είχαν χάσει τη ζωή του σε κατάδυση στον παρακείμενο κόλπο

Η άφιξη του Αποστόλου Παύλου στους Καλούς Λιμένες

Για την άφιξη και παραμονή του Αποστόλου Παύλου είναι ενδεικτική η αναφορά στις Πράξεις των Αποστόλων: Κεφ. ΚΖ.6 – 13.

«Κι αφού διασχίσαμε την ανοιχτή θάλασσα της Παμφυλίας, φθάσαμε στα Μύρα της Λυκίας.Εκεί ο εκατόνταρχος βρήκε ένα πλοίο από την Αλεξάνδρεια που θα πήγαινε στην Ιταλία, και μας επιβίβασε σ’ αυτό.

Επειδή όμως ήταν αντίθετος ο άνεμος, για αρκετές ημέρες πλέαμε αργά, κι έτσι με πολύ κόπο φθάσαμε κοντά στην Κνίδο, που βρίσκεται απέναντι από τη Ρόδο και την Κω. Κι επειδή δεν μας το επέτρεπε ο άνεμος, δεν πλεύσαμε κατευθείαν προς τα δυτικά, αλλά κατά μήκος της νότιας ακτής της Κρήτης, αφού περάσαμε κοντά από το ακρωτήριο Σαλμώνη, το οποίο βρίσκεται απέναντι από την Κάσο.

Πλέοντας με πολλή δυσκολία κοντά στις ακτές της Κρήτης, ήλθαμε σε κάποιο τόπο που ονομάζεται «Καλοί Λιμένες», κοντά στο οποίο ήταν κάποια πόλη που λεγόταν Λασαία.

Μέχρι όμως να φτάσουμε εκεί, πέρασε αρκετός χρόνος, και ήταν πλέον επικίνδυνο το ταξίδι από τη θάλασσα, καθώς μάλιστα είχε περάσει πια και η περίοδος της φθινοπωρινής νηστείας των Ιουδαίων και σύντομα θα αντιμετωπίζαμε τις τρικυμίες του Νοεμβρίου. Γι’ αυτό ο Παύλος συμβούλευε όσους ήταν επάνω στο πλοίο και τους έλεγε: Άνδρες, αντιλαμβάνομαι ότι το ταξίδι μας μέσα στη θάλασσα πρόκειται να γίνει με μεγάλη ταλαιπωρία και με μεγάλο κίνδυνο απώλειας όχι μόνο του φορτίου και του πλοίου, αλλά και της ζωής μας.

Ο εκατόνταρχος όμως έδειχνε περισσότερη εμπιστοσύνη στον κυβερνήτη του πλοίου και στον ιδιοκτήτη του, παρά στα όσα έλεγε ο Παύλος. Κι επειδή το λιμάνι ήταν ακατάλληλο για να περάσουν εκεί το χειμώνα, οι περισσότεροι πήραν την απόφαση να αποπλεύσουν από τους Καλούς Λιμένες στο ανοιχτό πέλαγος, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να φθάσουν στο λιμάνι του Φοίνικα και να περάσουν εκεί το χειμώνα τους, προστατευμένοι από τις μεγάλες τρικυμίες των νότιων και των δυτικών ανέμων. Διότι το λιμάνι αυτό της Κρήτης βρίσκεται κάτω από τις πλαγιές ενός λόφου που είναι στραμμένος προς το νοτιοδυτικό και βορειοδυτικό άνεμο.

Έτσι λοιπόν κάποια ώρα που άρχισε να πνέει ελαφρά νότιος άνεμος, νόμισαν ότι μπορούσαν να πραγματοποιήσουν με ασφάλεια το σχέδιό τους. Κι αφού σήκωσαν τις άγκυρες, έπλεαν πλέον όσο το δυνατόν πιο κοντά προς τις ακτές της Κρήτης»

(Το κείμενο από τις Πράξεις των Αποστόλων σε απόδοση στη νέα ελληνική γλώσσα  λήφθηκε από την Ορθόδοξη Πορεία ενώ οι πληροφορίες για τα όσα είδε ο Spratt προέρχονται από το βιβλίο Ταξίδια και Έρευνες στην Κρήτη του 1850, σε μετάφραση Μαρίας Ψιλάκη και σχολιασμό Νίκου Ψιλάκη)

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε ιστότοπο, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)