Μια ξεχασμένη χρήση του φυτού βερμπάσκο σε χωριά της Κρήτης που εντυπωσιάζει

Μια εκπληκτική και ξεχασμένη χρήση του φυτού βερμπάσκο σε χωριά της Κρήτης, η οποία εντυπωσιάζει, μας περιέγραψε ο Γιώργος Παπυράκης από τις Κορφές Μαλεβιζίου.

Της Ελένης Βασιλάκη

Όπως μας είπε, στα μέρη του το έλεγαν πολυκάντηλο, λόγω της μορφής του, που μοιάζει με εκκλησιαστικό καντήλι, με ένα κεντρικό μακρύ στέλεχος και κάμποσα μικρότερα περιμετρικά αυτού, που παραπέμπουν και σε κηροπήγιο.

Μικρός ακόμα στο χωριό του θυμάται κάθε χρόνο, στις 15 Αυγούστου, τον παππού του να έρχεται και να χαρίζει στα εγγόνια του από ένα τέτοιο φυτό με τα παιδιά να ξετρελένονται με το πρωτότυπο αυτό δώρο, καθώς ήξεραν πως όταν θα έφθανε η ώρα να το χρησιμοποιήσουν θα έκλεβαν όλες τις εντυπώσεις.

Βερμπάσκο ανθισμένο 

Έχει ενδιαφέρον όμως να δούμε τι το έκαναν...η διαδικασία ήταν η εξής: Το τοποθετούσαν κρεμασμένο στην αποθήκη ή σε άλλο χώρο ώστε να στεγνώσει καλά και να χαθεί κάθε ίχνος υγρασίας του.

 Αυτό γινόταν από τον Αύγουστο και διαρκούσε όλο το χειμώνα μέχρι που έφθανε η Μεγάλη Εβδομάδα. Τη Μεγάλη Παρασκευή ξεκρεμούσαν το πλήρως αποξηραμένο πολυκάντηλο και το βουτούσαν στο λάδι κρεμώντας το ξανά, ώστε να στραγγίξει καλά.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, κατά την περιφορά του επιταφίου, το φυτό γινόταν στα χέρια των εγγονιών μια εκπληκτική λαμπάδα που την άναβαν και καιγόταν αργά φωτίζοντας τα σοκάκια απ όπου περνούσαν. Όταν έφθανε να καεί όλο το μακρύ στέλεχος του φυτού τότε άναβαν και τα περιφερειακά μικρότερα του στελέχη.

Μάθαμε ωστόσο πως στο χωριό Φουρνή, στη Νεάπολη Λασιθίου, το βερμπάσκο, είχε μια εντελώς διαφορετική χρήση. Εκεί το αποκαλούσαν "φακλά" και μ' αυτό έδεναν τα σπαρτά, παίζοντας το ρόλο σχοινιού.

Ο Γιώργος Παπυράκης θυμάται επίσης πως η σκόνη που καλύπτει τα φύλλα αυτού του φυτού εισπνεόταν και λειτουργούσε ως αποχρεμπτικό ενώ το λάδι από τα λουλούδια του ακόμα και σήμερα είναι πολύ καλό γιατρικό για την ωτίτιδα.

Η ταυτότητα του φυτού

Το  Verbascum (Φλόμος ο θάψος) ανήκει στην οικογένεια των Σκροφουλαριειδών. Το συναντούμε με τις ονομασίες φλόμος, μελισσαντρό, βερμπάσκο, καλάνθρωπος, γλώσσα, σπλόνος, λαμπάδα του Αγίου Ιωάννη, αγκάθαρος, αλισφακιά, αλεπουκιά, αϊκέρι, ασπίωνας.

Πολλαπλασιάζεται μόνο του σε όλη την Ελλάδα και αναπτύσσεται σε χέρσα εδάφη, αναχώματα, ξηρά λιβάδια, χαλάσματα, ερείπια, ανάμεσα σε βράχους και στις άκρες των αγροτικών δρόμων.
Είναι φυτό διετές που φτάνει από 50 έως 120 εκατοστά ύψος ενώ υπάρχουν 44 τουλάχιστον είδη του στη χώρα μας με παρόμοιες θεραπευτικές ιδιότητες .

Ιστορικά στοιχεία και χρήση του στη λαϊκή ιατρική

Ο φλόμος ή βερμπάσκο ήταν βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης αποκαλούσε το φυτό βερμπάσκο το μέλαν. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη ρίζα του φυτού σε περιπτώσεις αναπνευστικών προβλημάτων, διάρροιας, κράμπας, φλεγμονών των ματιών και ως επουλωτική.

Ο Πλίνιος αναφέρει πως «τα υποζύγια που δεν υποφέρουν μόνο από βήχα, αλλά και από σπασμένα πλευρά, ανακουφίζονται αν πιουν λίγο από το βότανο αυτό».

Στη λαϊκή ιατρική του τόπου μας γνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού και το χρησιμοποιούσαν κύρια για διαταραχές του αναπνευστικού. Επίσης μούσκευαν άνθη του φυτού σε ελαιόλαδο για μερικές μέρες και χρησιμοποιούσαν το λάδι κατά της ωτίτιδας υπό μορφή σταγόνων για τα αυτιά. Παράλληλα το χρησιμοποιούσαν για τη δημιουργία χρωστικής που βάφει τα υφάσματα κίτρινα, πορτοκαλί ή καφέ.

Τα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν ως υποκατάστατο του καπνού, ενώ το τριχωτό χνούδι από τα φύλλα το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν φυτίλια για τις λάμπες πετρελαίου.

Στην Κρήτη το βότανο το ονομάζουν, σε κάποιες περιοχές, και μελισσαντρού. Στα χωριά έλεγαν ότι «κλαίει η Μελισσαντρού» γιατί όταν χτυπούσαν το φυτό στον βλαστό του, με ένα ξυλαράκι,  τότε έριχνε τα άνθη του μέσα σε 30 έως 60 δευτερόλεπτα.

Τα παιδιά μάλιστα κτυπούσαν το φυτό λέγοντας: «Μελισσαντρού, Μελισσαντρού, Μέλισσα κακομοίρα, τον άντρα σου σκοτώσανε και τα παιδιά σου πήραν και συ φορείς τα κίτρινα, βγάλε τα κακομοίρα». Η πτώση των ανθέων είχε απασχολήσει την Βοτανική Επιστήμη από το 1824 όπως αναφέρει ο Σπ. Μηλιαράκης στο «Εγχειρίδιο Βοτανικής».

Συστατικά-χαρακτήρας

Το βότανο είναι ελαφρώς γλυκό, δροσερό και υγρό. Περιέχει γλίσχρασμα, κόμμι, σαπωνίνες, κιτρινόχρωμο πτητικό έλαιο, οξύ όμοιο με το ελαϊκό, μαλικό και φωσφορικό ασβέστιο, οξικό κάλιο, σάκχαρο, χλωροφύλλη, κίτρινη χρωστική (κροζετίνη, ξανθοφύλλη), ρητινώδη ύλη, μεταλλικά στοιχεία, φλαβονοειδή (εσπεριδίνη, βερβασκοσίδη), γλυκοσίδια (οκουμπίνη κ.α.).

Ανθίζει από Μάιο έως Σεπτέμβριο και συλλέγεται όλο το καλοκαίρι. Για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες χρησιμοποιούνται τα ξηρά άνθη και φύλλα του φυτού,αλλά και η ρίζα. Τα φύλλα συλλέγονται πριν πάρουν καφέ χρώμα και ξηραίνονται στη σκιά. 

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος  σε  οποιονδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)