Το υπόγειο καταφύγιο του Ψυχρού Πολέμου στην περιοχή του Αφραθιά στο Τυμπάκι

Χαρακτηρισμένο επίσημα το 2011 ως μνημείο το υπόγειο οχυρωματικό έργο που βρίσκεται στον Αφραθιά του Τυμπακίου σήμερα γνωρίζει το «μεγαλείο» της ανακήρυξης του ως μνημείου από το Υπουργείο Πολιτισμού, δηλαδή την εγκατάλειψη και τη φθορά.

Της Ελένης Βασιλάκη

Οι περισσότερες από τις βαριές σιδερένιες πόρτες του έχουν κάνει φτερά ενώ το εσωτερικό του, πέρα από νυχτερίδες, είναι γεμάτο και από γράφιτι που ζωγραφίζουν στους τοίχους του όσοι δοκιμάζουν στο χώρο αυτό τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες.

Το υπόγειο καταφύγιο του Αφραθιά μας έδειξε, μια και σχεδόν είναι άγνωστο στους περισσότερους, ο ψηφιακός χαρτογράφος, περιβαλλοντολόγος και ειδικός στα γεωχωρικά δεδομένα Μιχάλης Σπυριδάκης, που έχει ασχοληθεί όσο κανένας άλλος με τα μνημεία πολέμου που άφησε πίσω του ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στην Κρήτη.

Βέβαια ο ίδιος τονίζει πως κακώς θεωρείται το αμυντικό αυτό οχυρό ως έργο του Β Παγκοσμίου Πολέμου αφού όλα μαρτυρούν πως πρέπει να κατασκευάστηκε στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, κάπου γύρω στο 1960.

Τόσο η τεχνική της κατασκευής του (πολύ καλοφτιαγμένο πράγμα που δείχνει πως υπήρχε αρκετός χρόνος για να κτιστεί και δεν έγινε βιαστικά όπως τα υπόλοιπα και με υλικό διαφορετικό από εκείνο των άλλων γερμανικών οχυρώσεων στην περιοχή),όσο και η απουσία οποιασδήποτε ένδειξης-συμβόλου στο εσωτερικό του (που πάντα άφηναν πίσω τους οι Γερμανοί), καταδεικνύουν πως είναι κτίσμα μεταγενέστερο του Β Παγκοσμίου Πολέμου και μόνο οι σιδερένιες πόρτες του ανάγονται κατασκευαστικά σ' εκείνη την περίοδο.

Εξάλλου μην ξεχνάμε, προσθέτει ο κ Σπυριδάκης, πως οι Αμερικανοί λίγο πριν τον πόλεμο στο Βιετνάμ ήλθαν και εκπαιδεύτηκαν, κάνοντας ασκήσεις προετοιμασίας, στην περιοχή του Τυμπακίου.

Έργα που ανάγονται στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου έχουμε κι άλλα στην Κρήτη, κατασκευασμένα από το 1960 μέχρι και το 1980.

Το τραγικό της υπόθεσης βέβαια δεν είναι πως αυτό το καταφύγιο θεωρήθηκε ως μνημείο του Β Παγκοσμίου Πολέμου ενώ κατασκευάστηκε αρκετά χρόνια αργότερα. Εκείνο που προβληματίζει, όπως μας λέει ο κ Σπυριδάκης, είναι το ότι χαρακτηρίστηκε αυτό ως μνημείο την ώρα που στην ευρύτερη περιοχή του Τυμπακίου απλώνεται, από τα Πιτσίδια μέχρι και τη Φαιστό κι ακόμα μακρύτερα, η μεγαλύτερη αμυντική-πολεμική γραμμή που δημιούργησαν οι Γερμανοί στη Μεσόγειο και μάλιστα σε χρόνο ρεκόρ, την οποία το Υπουργείο αρνείται να δεχθεί ως μνημειακό χώρο.

Το υπόγειο καταφύγιο του Αφραθιά βρίσκεται στη θέση Χαράκια, κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, μέσα σε ένα ιδιόκτητο αγροτεμάχιο.Ουσιαστικά στο σημείο αυτό η απόφαση χαρακτηρισμού ως μνημείου καλύπτει δύο υπόγεια οχυρά (το δεύτερο είναι ένα υπόγειο πολυβολείο, δυτικά του καταφυγίου ) τα οποία, όπως αναφέρεται στην απόφαση του Υπουργείου, αποτελούν εξαιρετικά ενδιαφέροντα δείγματα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής του 20^ου αιώνα και συγκεκριμένα του Β Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα έργα αυτά, προστίθεται στην απόφαση που φέρει την υπογραφή του τότε υπουργού Παύλου Γερουλάνου, ανήκουν στην κατηγορία οχυρώσεων τύπου Tobruk και αποτελούν σημαντική ιστορική μαρτυρία τόσο για την περιοχή και όσα διαδραματίστηκαν κατά την περίοδο κατάληψης και κατοχής της Κρήτης από τους Γερμανούς, όσο και των στρατιωτικών αντιλήψεων, τακτικών και πρακτικών που οι Γερμανοί εφάρμοσαν στο νησί μας.

Επίσης αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου τεχνικού έργου, του αεροδρομίου στο Τυμπάκι, που κατασκεύασαν οι Γερμανοί το 1941 για τις ανάγκες του μετώπου στη Βόρεια Αφρική.

Είναι βέβαια να απορεί κανείς που το Υπουργείο Πολιτισμού δίνει τόση σημασία στη συγκεκριμένη οχύρωση ώστε να τη χαρακτηρίσει μνημείο και με συνοδευτική του απόφαση να απαγορεύσει κάθε επισκευή, συντήρηση, προσθήκη ή οικοδομική δραστηριότητα πλησίον αυτής χωρίς προηγούμενη άδεια, αλλά την ίδια ώρα να κλείνει τα μάτια στις τόσες φθορές που υφίσταται το συγκεκριμένο υπόγειο καταφύγιο.

Είναι ζήτημα να έχουν απομείνει 3-4 από τις βαριές σιδερένιες πόρτες του καταφυγίου με τις υπόλοιπες να έχουν κλαπεί και καταλήξει προφανώς σε κάποιο σκράπ ως παλιοσίδερα.

Σκουπίδια και γράφιτι λες και οι τοίχοι του είναι κανένα τοιχίο δρόμου συμπληρώνουν την εγκατάλειψη του ενώ ούτε λόγος να γίνεται για οποιαδήποτε σήμανση που να δείχνει πως υπάρχει εκεί ένα μνημείο.

Για την ιστορία να πούμε πως ο Ψυχρός Πόλεμος που σηματοδοτήθηκε από τις πολιτικές εντάσεις και ανταγωνισμό μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των χωρών που την υποστήριζαν και του Δυτικού κόσμου, κυρίως της Αμερικής, διήρκεσε από το 1945 έως το 1991.

Παρά το γεγονός ότι τα αντίπαλα μέρη στρατιωτικά δεν αντιπαρατάχθηκαν ποτέ, αποτέλεσε περίοδο στρατιωτικών συνασπισμών, στρατηγικών ενεργειών, αγώνα για τον πυρηνικό οπλισμό, προπαγάνδας και κυρίως τεχνολογικού ανταγωνισμού. Μάλιστα λίγο έλειψε να οδηγηθούν ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση σε πυρηνικό πόλεμο το 1962 εξαιτίας των οξυμένων σχέσεων μεταξύ τους.

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)