Άγιος Ευτύχιος στο Χρωμοναστήρι: Ένας από τους παλαιότερους και πλέον ιδιαίτερους ναούς της Κρήτης

Αν ποτέ βρεθείτε στην περιοχή του Χρωμοναστηρίου στο Ρέθυμνο μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το ναό του Αγίου Ευτυχίου, έναν από τους παλαιότερους της Κρήτης και αρχιτεκτονικό κόσμημα αφού όμοιο του δεν θα συναντήσετε εύκολα.

Της Ελένης Βασιλάκη

Το Χρωμοναστήρι βρίσκεται περίπου 10 χλμ. νότια της πόλης του Ρεθύμνου ενώ για να φθάσετε στο ναό πρέπει κοντά στην είσοδο του χωριού να βρείτε τον παράδρομο ο οποίος οδηγεί σε αγροτική περιοχή του όπου και είναι κτισμένος. Υπάρχουν σχετικές πινακίδες που θα σας διευκολύνουν.

 Ο ναός είναι πάνω στο πρανές φαραγγιού, στο μικρό εγκαταλελειμμένο οικισμό «του Περδίκη το Μετόχι». Εκεί τα ερείπια μερικών σπιτιών και μια πηγή μαρτυρούν πως τις προηγούμενες δεκαετίες υπήρξε ζωή, πριν ο τόπος παραδοθεί στην εγκατάλειψη και τη φθορά.

Μοναδική γνωστή γραπτή μαρτυρία για το ναό  είναι η αναφορά του στην απογραφή των ορθόδοξων εκκλησιών του διαμερίσματος του Ρεθύμνου , το 1637.

Κατά τη διάρκεια ανασκαφικής έρευνας διαπιστώθηκε ότι ο χώρος είχε χρήση από τον 3^ο αιώνα μ.Χ. Το πρώτο επιβεβαιωμένο όμως κτίσμα, ένα ορθογώνιο κτήριο με προσανατολισμό Ανατολικό-Δυτικό χωρίς αψίδα, φαίνεται ότι ανάγεται στην πρώτη βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα στον ύστερο 6^ο πρώιμο 7^ο αιώνα .

 Ο ίδιος ο ναός του Αγίου Ευτυχίου χρονολογείται στις αρχές του 11ου αιώνα. Κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο ο βόρειος και ο νότιος τοίχος του προυπάρχοντος στο σημείο κτίσματος χρησιμοποιήθηκαν ως θεμελίωση για το ναό του Αγίου Ευτυχίου.

Ο ανατολικός τοίχος του ναού με την αψίδα του ιερού κατασκευάστηκε 1,5 μέτρο δυτικότερα του ανατολικού τοίχου του παλαιού κτηρίου.

Τυπολογικά ο ναός του Αγίου Ευτυχίου ανήκει σε μια σπάνια παραλλαγή του συνεπτυγμένου οκτάστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Ανατολικά απολήγει σε μια μεγάλη ημικυκλική αψίδα, ενώ η αρχική είσοδος βρισκόταν στα δυτικά και σήμερα είναι τοιχισμένη.

Εσωτερικά, εκατέρωθεν της αψίδας, ανοίγονται στο πάχος του τοίχου, δύο μεγάλες κόγχες, οι οποίες φέρουν στο επίχρισμά τους γραπτό διάκοσμο, που μιμείται σειρές λαξευτών λίθων και πλίνθων.

Τμήμα του πατώματος με βότσαλα

Φέρει τοιχογραφικό διάκοσμο μόνο στην αψίδα, αλλά σε κακή κατάσταση σήμερα. Στο τεταρτοσφαίριο εικονίζεται η Δέηση και στον ημικύλινδρο σε δύο ζώνες, μετωπικές μορφές ιεραρχών. 

Οι τοιχογραφίες, που έχουν χρονολογηθεί στον 11ο αιώνα, έχουν έντονα λαϊκό χαρακτήρα και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της επαρχιακής τέχνης της περιόδου.

 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το βοτσαλωτό δάπεδο που σώζεται αποσπασματικά στο εσωτερικό του ναού και στον περιβάλλοντα χώρο.

Κατά την οθωμανική περίοδο ο ναός άλλαξε χρήση και μετατράπηκε σε κατοικία. Τότε ανακατασκευάστηκε η βόρεια όψη και ανοίχθηκε η σημερινή είσοδος του.

Εσωτερικά στη νοτιοδυτική γωνία της κεντρική κεραίας κατασκευάστηκε φούρνος, ενώ στο βορειοανατολικό γωνιακό διαμέρισμα μικρή δεξαμενή.

 Τον 20ο αιώνα ο ναός επανήλθε στην αρχική του λειτουργία.

Κατά τα έτη 2011-2013, στο πλαίσιο του Προγράμματος Διασυνοριακής Συνεργασία Ελλάδα-Κύπρος 2007-2013 (έργο ΕΥΜΑΘΙΟΣ ΦΙΛΟΚΑΛΗΣ), έγιναν εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης του ναού, ανασκαφική έρευνα, συντήρηση του τοιχογραφικού του διακόσμου και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου.

(Με πληροφορίες από το Υπουργείο Πολιτισμού (Κώστας Γιαπιτσόγλου) και την 28^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων)