Στον οικισμό του Πισκοπιανού στο Δήμο Χερσονήσου βρίσκεται
ένας ξεχωριστός, νεοκλασικός, ναός αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου.
Της Ελένης Βασιλάκη
Κτισμένος τον 19ο αιώνα θα λέγαμε πως περικλείει όλη την εκκλησιαστική ιστορία του Πισκοπιανού, το οποίο έχει να επιδείξει στο χρόνο ένα σημαντικό χριστιανικό παρελθόν καθώς, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικράτησαν, ταυτίστηκε με την Επισκοπή της Χερσονήσου και τους Επισκόπους της. Άλλωστε το ίδιο το όνομα του οικισμού είναι αδιάψευστος μάρτυρας αυτού του παρελθόντος.
Η παρουσία, μη ανασκαμένης μέχρι σήμερα, Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, λίγες δεκάδες μέτρα μακρύτερα από το Ναό των Εισοδίων, μας δείχνει ξεκάθαρα τη σημασία και το ρόλο που έπαιξε αυτή η περιοχή στην καταγεγραμμένη τοπική ιστορία του χριστιανισμού αποτελώντας έδρα των Επισκόπων Χερσονήσου, ανάμεσα τους οι Σισίνιος Α, Ανδήριος και Σισίνιος Β, που πήραν μέρες στις Οικουμενικές Συνόδους και συγκαταλάγονται στους Αγίους Θεοφόρους Πατέρες που τιμώνται ως Άγιοι.
Μάλιστα ο δραστήριος εφημέριος Πισκοπιανού Γεώργιος Κοκκιάδης έχει μεριμνήσει ώστε αυτές οι σημαντικές εκκλησιαστικές προσωπικότητες να τύχουν των ανάλογων τιμών, στον τόπο όπου έδρασαν, τοποθετώντας σε περίοπτη θέση, στο μεγάλο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, την μοναδική ίσως εικόνα τους στην Κρήτη, φιλοτεχνημένη από τον αγιογράφο Γ. Κτιστάκη.
Να σημειώσουμε πως οι Επίσκοποι Χερσονήσου, σε χρόνο που με ακρίβεια δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε καθώς υπάρχουν διάφορες εκδοχές, μετέφεραν λόγω επιδρομών, κι αυτό συνέβη και σε άλλα παραλιακή σημεία της Κρήτης, την έδρα της Επισκοπής Χερσονήσου στο Πισκοπιανό και ίδρυσαν την Παλαιοχριστιανική Βασιλική ως νέα τους έδρα.
Της Ελένης Βασιλάκη
Κτισμένος τον 19ο αιώνα θα λέγαμε πως περικλείει όλη την εκκλησιαστική ιστορία του Πισκοπιανού, το οποίο έχει να επιδείξει στο χρόνο ένα σημαντικό χριστιανικό παρελθόν καθώς, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικράτησαν, ταυτίστηκε με την Επισκοπή της Χερσονήσου και τους Επισκόπους της. Άλλωστε το ίδιο το όνομα του οικισμού είναι αδιάψευστος μάρτυρας αυτού του παρελθόντος.
Η παρουσία, μη ανασκαμένης μέχρι σήμερα, Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, λίγες δεκάδες μέτρα μακρύτερα από το Ναό των Εισοδίων, μας δείχνει ξεκάθαρα τη σημασία και το ρόλο που έπαιξε αυτή η περιοχή στην καταγεγραμμένη τοπική ιστορία του χριστιανισμού αποτελώντας έδρα των Επισκόπων Χερσονήσου, ανάμεσα τους οι Σισίνιος Α, Ανδήριος και Σισίνιος Β, που πήραν μέρες στις Οικουμενικές Συνόδους και συγκαταλάγονται στους Αγίους Θεοφόρους Πατέρες που τιμώνται ως Άγιοι.
Μάλιστα ο δραστήριος εφημέριος Πισκοπιανού Γεώργιος Κοκκιάδης έχει μεριμνήσει ώστε αυτές οι σημαντικές εκκλησιαστικές προσωπικότητες να τύχουν των ανάλογων τιμών, στον τόπο όπου έδρασαν, τοποθετώντας σε περίοπτη θέση, στο μεγάλο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, την μοναδική ίσως εικόνα τους στην Κρήτη, φιλοτεχνημένη από τον αγιογράφο Γ. Κτιστάκη.
Να σημειώσουμε πως οι Επίσκοποι Χερσονήσου, σε χρόνο που με ακρίβεια δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε καθώς υπάρχουν διάφορες εκδοχές, μετέφεραν λόγω επιδρομών, κι αυτό συνέβη και σε άλλα παραλιακή σημεία της Κρήτης, την έδρα της Επισκοπής Χερσονήσου στο Πισκοπιανό και ίδρυσαν την Παλαιοχριστιανική Βασιλική ως νέα τους έδρα.
Ο Ναός των Εισοδίων βρίσκεται στην ίδια πλατεία με τον τετράκλιτο κεντρικό ναό του
οικισμού (Μεταμορφώσεως, Αγίου Στυλιανού και Γρηγορίου του Θεολόγου, το τέταρτο κλίτος είναι διακονικό) και φέρει υλικό σε δεύτερη χρήση από την ερειπωμένη Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Πισκοπιανού.
Το μαρμάρινο λευκό κατώφλι στο εσωτερικό του ναού καθώς κι ένα μαρμάρινο μακρύ και μονολιθικό τμήμα, ενδεχομένως από επιστήλιο, στην βαθμίδα που χωρίζει και υπερυψώνει το Ιερό Βήμα από τον υπόλοιπο ναό, είναι φανερό πως προέρχονται από την Παλαιοχριστιανική. Τμήμα από κίονα της Παλαιοχριστιανικής επίσης έχει τοποθετηθεί δεξιά της εισόδου του Ναού της Μεταμορφώσεως
Η παράδοση για τη μεγάλη μαρμάρινη στήλη κάτω από το τέμπλο
Όπως μας διηγήθηκε ο εφημέριος του ναού Γέωργιος Κοκκιάδης, η παράδοση θέλει αυτή η μαρμάρινη στήλη να μεταφέρθηκε, κατά τρόπο θαυματουργό, από τα ερείπια της Παλαιοχριστιανικής, που βρίσκεται μερικές δεκάδες μέτρα πιο πάνω.
Ο παλιός ναός
Επί Ενετών φαίνεται πως ήδη η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Πισκοπιανού, που πιθανόν να ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, είχε εγκαταληφθεί και έτσι ανεγέρθηκε νέα εκκλησία αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, στη θέση όπου βρίσκεται ο σημερινός ναός.
Από το βενετσιάνικο κτίσμα των Εισοδίων, του 14ου αιώνα αν κρίνει κανείς από τον τοιχογραφικό του διάκοσμο και την ύπαρξη σφενδονίου, σώζεται μονάχα ο νότιος τοίχος, ο οποίος φέρει σπαράγματα τοιχογραφιών της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας και τριών Αγίων. Την ύπαρξη αυτού του τοίχου αναφέρει και ο G. Gerola στις αρχές του 20ου αιώνα στον κατάλογο των ναών που συνέταξε.
Σήμερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία τον μοναδικό σωζόμενο τοίχο του παλιού ναού τον έχει καλύψει με διάφορα υλικά προκειμένου να τον συντηρήσει και να τον προστατεύσει, αν και κρίνοντας από τον σφικτό "εναγκαλισμό" του από όλα αυτά τα ξένα υλικά και την αδυναμία να αεριστεί μάλλον κακό του προκαλεί παρά τον προστατεύει.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο παλιός ναός των Εισοδίων της Θετόκου καταστράφηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το Πισκοπιανό, όπως επισημαίνει ο λαογράφος Γιώργος Σταματάκης, ήταν από τα χωριά εκείνα της Κρήτης όπου είχαμε ελάχιστους εξισλαμισμένους κατοίκους κι ήταν επόμενο να προκαλεί, λόγω αυτού του γεγονότος, τη μήνη των Τούρκων.
Με την πάροδο των ετών, την υποχρεωτική εγκατάλειψη λόγω κατακτητών αλλά και τα χτυπήματα των τελευταίων, ο παλιός ναός των Εισοδίων φέρεται να ερείπωσε. Όμως, προσθέτει ο κ Σταματάκης, οι συνθήκες άλλαξαν μετά το 1831 όταν η Κρήτη παραχωρήθηκε από το Σουλτάνο στην Αίγυπτο με τους νέους κατακτητές να παραχωρούν κάποιες ελευθερίες στους κατακτημένους επιστρέποντας τους, με το αζημίωτο, να συντηρούν τους ναούς τους. Κάποιοι χριστιανοί με το πρόσχημα της συντήρησης πετύχαιναν μάλιστα να κτίσουν νέους ναούς στη θέση που υπήρχαν παλιοί δικαιολογώντας το ως επισκευή.
Αυτό φαίνεται να συνέβη και στην περίπτωση του Πισκοπιανού. Ο ναός που βλέπουμε σήμερα δίπλα στον ερειπωμένο έχει όλα τα χαρακτηριστικά εκείνης της περιόδου,(μέγεθος, νεοκλασικά στοιχεία σε περιορισμένη κλίμακα, λιθανάγλυφα στην είσοδο, αλλά και στην κατάληξη των μενσολίνων που υποβαστάζουν τα σφενδόνια, εικόνες, όπως η δεσποτική των Εισοδίων φιλοτεχνημένες το 1845, πριν δηλαδή το Χάτι Χουμαγιούν) οπότε αν θελήσουμε να τον χρονολογήσουμε πρέπει να τον τοποθετήσουμε μεταξύ 1830-1841, την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας.
Πέρα από την εικόνα του 1845 μέσα στο ναό βλέπουμε στοιχεία διαφορετικών περιόδων που αποδεικνύουν πως η κατασκευή και η διακόσμηση του κράτησαν χρόνια. Χρονολογία μη ευανάγνωστη υπάρχει στο ανώφλι της Εισόδου ενώ στη δεσποτική εικόνα της Παναγίας και στο βημόθυρο της διακονικής πύλης του τέμπλου βλέπουμε τη χρονολογία 1863.
Το εντυπωσιακό, ξυλόγλυπτο, επίχρυσο τέμπλο είναι έργο του, κορυφαίου στο είδος του, Εμμανουήλ Μακράκη από το Μέσα Λασίθι που ξεχώριζε για τους δράκοντες που σκάλιζε στην επίστεψη και τις γοτθικίζουσες αχιβάδες πάνω από το Δεωδεκάορτο.
Το μαρμάρινο λευκό κατώφλι στο εσωτερικό του ναού καθώς κι ένα μαρμάρινο μακρύ και μονολιθικό τμήμα, ενδεχομένως από επιστήλιο, στην βαθμίδα που χωρίζει και υπερυψώνει το Ιερό Βήμα από τον υπόλοιπο ναό, είναι φανερό πως προέρχονται από την Παλαιοχριστιανική. Τμήμα από κίονα της Παλαιοχριστιανικής επίσης έχει τοποθετηθεί δεξιά της εισόδου του Ναού της Μεταμορφώσεως
Ο παπά Διακαίνης, όπως έλεγαν τον εφημέριο του χωριού τότε , ήθελε όμως πάρα πολύ αυτό το αρχιτεκτονικό μέλος από την Παλαιοχριστιανική να ενσωματωθεί στο νέο ναό των Εισοδίων που έκτιζαν και προσευχήθηκε θερμά στο Θεό προς ευόδωση αυτής της προσπάθειας.
Ο Θεός τότε φέρεται να του έδωσε σημάδι και με τις οκτώ κόρες του πήγε ένα βράδυ στο σημείο όπου βρισκόταν το μαρμάρινο επιστήλιο και παρότι γυναίκες βρήκαν τη θεόσταλτη δύναμη, το σήκωσαν και το έφεραν στο σημείο που το βλέπουμε σήμερα.
Επί Ενετών φαίνεται πως ήδη η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Πισκοπιανού, που πιθανόν να ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, είχε εγκαταληφθεί και έτσι ανεγέρθηκε νέα εκκλησία αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, στη θέση όπου βρίσκεται ο σημερινός ναός.
Από το βενετσιάνικο κτίσμα των Εισοδίων, του 14ου αιώνα αν κρίνει κανείς από τον τοιχογραφικό του διάκοσμο και την ύπαρξη σφενδονίου, σώζεται μονάχα ο νότιος τοίχος, ο οποίος φέρει σπαράγματα τοιχογραφιών της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας και τριών Αγίων. Την ύπαρξη αυτού του τοίχου αναφέρει και ο G. Gerola στις αρχές του 20ου αιώνα στον κατάλογο των ναών που συνέταξε.
Σήμερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία τον μοναδικό σωζόμενο τοίχο του παλιού ναού τον έχει καλύψει με διάφορα υλικά προκειμένου να τον συντηρήσει και να τον προστατεύσει, αν και κρίνοντας από τον σφικτό "εναγκαλισμό" του από όλα αυτά τα ξένα υλικά και την αδυναμία να αεριστεί μάλλον κακό του προκαλεί παρά τον προστατεύει.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο παλιός ναός των Εισοδίων της Θετόκου καταστράφηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το Πισκοπιανό, όπως επισημαίνει ο λαογράφος Γιώργος Σταματάκης, ήταν από τα χωριά εκείνα της Κρήτης όπου είχαμε ελάχιστους εξισλαμισμένους κατοίκους κι ήταν επόμενο να προκαλεί, λόγω αυτού του γεγονότος, τη μήνη των Τούρκων.
Με την πάροδο των ετών, την υποχρεωτική εγκατάλειψη λόγω κατακτητών αλλά και τα χτυπήματα των τελευταίων, ο παλιός ναός των Εισοδίων φέρεται να ερείπωσε. Όμως, προσθέτει ο κ Σταματάκης, οι συνθήκες άλλαξαν μετά το 1831 όταν η Κρήτη παραχωρήθηκε από το Σουλτάνο στην Αίγυπτο με τους νέους κατακτητές να παραχωρούν κάποιες ελευθερίες στους κατακτημένους επιστρέποντας τους, με το αζημίωτο, να συντηρούν τους ναούς τους. Κάποιοι χριστιανοί με το πρόσχημα της συντήρησης πετύχαιναν μάλιστα να κτίσουν νέους ναούς στη θέση που υπήρχαν παλιοί δικαιολογώντας το ως επισκευή.
Αυτό φαίνεται να συνέβη και στην περίπτωση του Πισκοπιανού. Ο ναός που βλέπουμε σήμερα δίπλα στον ερειπωμένο έχει όλα τα χαρακτηριστικά εκείνης της περιόδου,(μέγεθος, νεοκλασικά στοιχεία σε περιορισμένη κλίμακα, λιθανάγλυφα στην είσοδο, αλλά και στην κατάληξη των μενσολίνων που υποβαστάζουν τα σφενδόνια, εικόνες, όπως η δεσποτική των Εισοδίων φιλοτεχνημένες το 1845, πριν δηλαδή το Χάτι Χουμαγιούν) οπότε αν θελήσουμε να τον χρονολογήσουμε πρέπει να τον τοποθετήσουμε μεταξύ 1830-1841, την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας.
Πέρα από την εικόνα του 1845 μέσα στο ναό βλέπουμε στοιχεία διαφορετικών περιόδων που αποδεικνύουν πως η κατασκευή και η διακόσμηση του κράτησαν χρόνια. Χρονολογία μη ευανάγνωστη υπάρχει στο ανώφλι της Εισόδου ενώ στη δεσποτική εικόνα της Παναγίας και στο βημόθυρο της διακονικής πύλης του τέμπλου βλέπουμε τη χρονολογία 1863.
Το εντυπωσιακό, ξυλόγλυπτο, επίχρυσο τέμπλο είναι έργο του, κορυφαίου στο είδος του, Εμμανουήλ Μακράκη από το Μέσα Λασίθι που ξεχώριζε για τους δράκοντες που σκάλιζε στην επίστεψη και τις γοτθικίζουσες αχιβάδες πάνω από το Δεωδεκάορτο.
Ο ναός των Εισοδίων στο Πισκοπιανό είναι κατάγραφος, με νεώτερες όμως αγιογραφίες του 1996, φιλοτεχνημένες από τον Γεώργιο Κτιστάκη.
Ο θόλος του μονόχωρου και καμαροσκέπαστου ναού των Εισοδίων στηρίζεται από δύο σφενδόνια τα οποία πατούν πάνω σε μενσολίνες με σχηματοποιημένα ανθέμια.
Η βόρεια είσοδος του φέρει πλούσιο λιθανάγλυφο διάκοσμο ενώ ένα μεγάλο ρόδακα, με ανθεμωτό σταυρό, βλέπουμε στο βόρειο παράθυρο του.
Το καμπαναριό του κατασκευάστηκε το 1923, πάνω σε πλούσια διακοσμημένη βάση, ωστόσο λίγο πιο πέρα υπάρχει και μια παλιότερη βάση, από λαξευτό πορόλιθο, όπου είτε υπήρχε καμπαναριό και κατέπεσε είτε δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα
Η βόρεια είσοδος του φέρει πλούσιο λιθανάγλυφο διάκοσμο ενώ ένα μεγάλο ρόδακα, με ανθεμωτό σταυρό, βλέπουμε στο βόρειο παράθυρο του.
Το καμπαναριό του κατασκευάστηκε το 1923, πάνω σε πλούσια διακοσμημένη βάση, ωστόσο λίγο πιο πέρα υπάρχει και μια παλιότερη βάση, από λαξευτό πορόλιθο, όπου είτε υπήρχε καμπαναριό και κατέπεσε είτε δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα
 |
| Τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που μεταφέρθηκαν από την Παλαιοχριστιανική Βασιλική |
 |
| Ο καλυμμένος από διάφορα υλικά και μοναδικός σωζόμενος νότιος τοίχους του επί Ενετοκρατίας ναού των Εισοδίων |
 |
| Η παλιότερη εικόνα του Ναού |
 |
| Τα όμορφα λιθανάγλυφα της βόρειας εισόδου, διακρίνεται και η παλιά βάση του καμπαναριού |
Η Ελένη Βασιλάκη είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί από το 1995 μέχρι σήμερα σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς του Ηρακλείου συνεργαζόμενη παράλληλα με ΜΜΕ στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης με master στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων ενώ μιλά Αγγλικά και Ιταλικά. Λατρεύει τα ταξίδια και τις εκδρομές, τις πεζοπορίες στη φύση και τη γνωριμία με τον τόπο της και τους ανθρώπους του.