Οι ναοί της Παναγίας και της Αγίας Μαρίνας στο Μαλάκι, απομεινάρια ενός οικισμού που χάθηκε

Τρεις μικρές εκκλησίες με μεγάλο ενδιαφέρον σώζονται, σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους, στην περιοχή όπου κατά το παρελθόν υπήρχε ο οικισμός Αρχοντικά ή Αγία Μαρίνα, στα όρια του σημερινού χωριού Άνω Μαλάκι.

Της Ελένης Βασιλάκη

Πρόκειται για τον Άγιο Γεώργιο (δείτε εδώ) , την Αγία Μαρίνα και το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Και οι τρεις χρονολογούνται από τον 14^ο αιώνα και προγενέστερα ενώ έχουν αναστυλωθεί και ανακαινισθεί για να τιμούνται από τους σημερινούς κατοίκους του Μαλακίου θυμίζοντας τους το παρελθόν του τόπου τους.

Με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μαλακίων Μάρκος Βαγιωνάκης, (Στην ουσία έχουμε σήμερα στην περιοχή δύο μικρούς οικισμούς σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, το Πάνω και το Κάτω Μαλάκι), το όνομα Αγία Μαρίνα ως χωριού εμφανίζεται πρώτη φορά σε έγγραφα του νοταρίου του Ρεθύμνου, Αντρέα Καλλέργη, το 1635.

Μάλιστα πρόκειται για ένα χωριό που υπήρξε ταυτόχρονα με το Πάνω και Κάτω Μαλάκι , όπως προκύπτει από την απογραφή του 1659 ενώ έπαψε να υφίσταται ως οικισμός κάπου στον 19^ο αιώνα, μια και στην απογραφή του 1881 δεν το βλέπουμε ξανά.

Η θέση του ωστόσο προσδιορίζεται σε κοντινό σημείο με τους τρεις ναούς και μάλιστα φαίνεται να πήρε το όνομα του από το ναό της Αγίας Μαρίνας, που λειτούργησε και ως νεκροταφειακός . Αγία Μαρίνα ονομάζεται και το κοντινό φαράγγι, που ακολουθώντας κυκλική πορεία σε βγάζει πλησίον του ναού που είναι αφιερωμένος στη χάρη της Αγίας Μαρίνας.

Τα απομεινάρια του τότε οικισμού είναι λιγοστά όμως η ύπαρξη των τριών ναών, εκ των οποίων μάλιστα η Αγία Μαρίνα είναι τοιχογραφημένη, μαρτυρά πως επρόκειτο για ένα πλούσιο οικισμό μια και βρισκόταν σε τόπο με εύφορη γη όπου καλλιεργούνταν μεγάλες εκτάσεις με αμπέλια και υπήρχε εκτεταμένη οινοποίηση, όπως μαρτυρούν τα πολλά λαξευμένα σε βράχους πατητήρια του.

Το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας, που χρονολογείται από την Ενετοκρατία, έχει συντηρηθεί από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων όχι έγκαιρα όμως μια και οι τοιχογραφίες, που καλύπτουν όλους τους τοίχους του, έχουν υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά και δύσκολα μπορεί κανείς να τις διακρίνει.

Αμυδρά φαίνονται παραστάσεις της Ανάστασης, η μορφή της Αγίας Μαρίνας, ο Άγιος Στέφανος στο Ιερό και η μορφή ενός στρατιωτικού Αγίου. Πάνω στα πελέκια του ναού ξεχωρίζουν χαράγματα από παλαιότερη ανακαίνιση του. Στο θύρωμα, ψηλά, τα χαρακτηριστικά πινάκια που συναντάμε στους ναούς που κατασκευάστηκαν αυτή την περίοδο και προγενέστερα.

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται λίγο πιο πάνω από την Αγία Μαρίνα, σ' ένα μικρό ύψωμα. Δεν φέρει τοιχογραφικό διάκοσμο και χρονολογείται στον 14^ο αιώνα. Πρόκειται, όπως μας εξήγησε ο Γιώργος Σταματάκης που ασχολείται συστηματικά με την καταγραφή θρησκευτικών μνημείων, για ένα σταυρόσχημο ναό του σπάνιου τύπου του μονόχωρου με εγκάρσιο κλίτος, το οποίο όμως είναι χαμηλότερο από το κατά μήκος. Εντάσσεται σε μια υποκατηγορία ναών που επιχωριάζει στο νομό Ηρακλείου έχοντας όμως καταγραφεί ελάχιστα δείγματα του. Μάλιστα ο εν λόγω ναός δεν έχει καν συμπεριληφθεί στον κατάλογο της κατηγορίας του.

Η ανακαίνιση του, που ολοκληρώθηκε το 2004, όπως ενημερώνει σχετική πινακίδα, έγινε από την 13^η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων επί ημερών του εφημέριου Νικολάου Κεριμάκη και δια χειρός του καταγόμενου από το χωριό Κώστα Μπαρμπούνη, ενός ανθρώπου που συνέβαλε σημαντικά στο να μπορέσουν αυτές οι τρεις εκκλησίες να συντηρηθούν και να λειτουργηθούν ξανά.