Φορέσαμε ένα παλιό σκάφανδρο και "βουτήξαμε" στην ιστορία των πρώτων καταδύσεων με αυτό

Βλέποντας σε παλιές φωτογραφίες δύτες με τα περίφημα σκάφανδρα, πριν και μετά τις καταδύσεις τους, δεν μπορούσα να φανταστώ τη δυσκολία όχι μόνο της χρήσης αυτού του εξοπλισμού μέσα στο νερό αλλά ακόμα και της διαδικασία του να τον φορέσεις. 

Της Ελένης Βασιλάκη

Μια τέτοια στολή με την περικεφαλαία της βλέπω εδώ και χρόνια να στολίζει το παλαιοπωλείο του Βαγγέλη Κρασαγάκη, στην οδό Αγίου Τίτου, με τον ίδιο να δηλώνει πως είναι από τα πράγματα που δεν σκοπεύει να πουλήσει καθώς αποτελούν κάτι σαν σήμα κατατεθέν για το μαγαζί του.

Η αλήθεια είναι πως έχω τύχει πολλές φορές όταν πελάτες τον ρωτούν αν είναι προς πώληση το παλιό σκάφανδρο κι εκείνος τους απαντά αρνητικά.

Το ότι δεν πωλείται ωστόσο δε σημαίνει πως δεν δοκιμάζεται κιόλας. Έτσι ένα πρωί του ζήτησα να το φορέσω με όλα τα αξεσουάρ του για να πάρω μια γεύση του βάρους του και να αισθανθώ  κάτι από αυτό που ένιωθαν οι δύτες του παλιού καιρού όταν το φορούσαν και ετοιμάζονταν να βουτήξουν στα βαθιά, είτε για να μαζέψουν σφουγγάρια είτε για να κάνουν υποβρύχιες εργασίες, κυρίως σε λιμάνια.

Η αλήθεια είναι πως δυσκολεύομαι να περιγράψω την αίσθηση του να φοράς αυτή την δύσκαμπτη στολή  που είναι ένα μέγεθος και σ' αυτή έπρεπε να μπει ο δύτης ανεξάρτητα από το ύψος και το βάρος του. Μάλιστα δεν έχει κάποιο φερμουάρ ή τρόπο να ανοίγει και πρέπει να φορεθεί από το λαιμό. Είναι αρκετά βαριά και το ότι δε λυγίζει εύκολα αυξάνει το βαθμό δυσκολίας για να τη φορέσει κανείς. 

Τα ζόρια όμως δεν σταματούν εδώ αφού μόλις φορεθεί η στολή πρέπει να προσαρμοστεί γύρω από λαιμό της ένας βαρύ χάλκινο θωράκιο, το οποίο μάλιστα βιδώνει γύρω από τη στολή ώστε να κρατηθεί καλά. 

Πάνω από αυτό μπαίνει η περικεφαλαία που το βάρος της, τουλάχιστον εμένα, μ' έκανε να γέρνω. Ευτυχώς που δεν χρειάστηκε να φορέσω και τα βαρίδια , τα οποία κρεμούσαν οι αληθινοί δύτες στο στήθος τους λίγο πριν καταδυθούν, γιατί σίγουρα τόσο βάρος δεν θα το άντεχα. Για ευελιξία και ευκολία στις κινήσεις φορώντας όλα αυτό το πράγμα ούτε λόγος να γίνεται.

Για την ιστορία να πούμε πως το σκάφανδρο πρωτοχρησιμοποιήθηκε τη  δεκαετία του 1860 και αποτελούσε μια  επαναστατική για την εποχή εκείνη μέθοδο κατάδυσης, μια και μέχρι τότε οι δύτες βουτούσαν γυμνοί κρατώντας μόνο την ανάσα τους.

Με το σκάφανδρο μπορούσε ωστόσο ένας δύτης να παραμείνει περισσότερη ώρα στο βυθό αφού με μια χειροκίνητη αεραντλία, με έμβολα, του έστελναν μέσω ενός σωλήνα, που ονομαζόταν μαρκούτσι, αέρα στην περικεφαλαία. 

Κατά την κατάδυση δύο  άνθρωποι πάνω στο σκάφος δούλευαν την αεραντλία, ένας τρίτος παρακολουθούσε το χρόνο κατάδυσης, ένας άλλος, που λεγόταν κολαουζιέρης, επικοινωνούσε με τον δύτη μέσω σχοινιού με το οποίο ήταν δεμένος στη μέση ενώ ένας ή δύο ακόμα τραβούσαν κουπί ακολουθώντας την πορεία του δύτη όπως την έβλεπαν από τις φυσαλίδες που έβγαιναν στην επιφάνεια της θάλασσας.

 Βέβαια αυτό δε σήμαινε πως με τη μέθοδο αυτή εξαλείφτηκαν οι κίνδυνοι για τους δύτες της εποχής, το αντίθετο.Το σκάφανδρο έγινε αιτία θανάτου για χιλιάδες δύτες αφήνοντας άλλους τόσους παράλυτους  αφού ειδικά στην αρχή κανείς δεν ήξερε πώς να το χρησιμοποιεί με ασφάλεια.

Να πούμε πως η νέα αυτή μέθοδος κατάδυσης πρώτα εφαρμόστηκε σε λιμενικά έργα και ναυάγια και μετά διαδόθηκε στην σπογγαλιεία. 

Τα πολλά ατυχήματα στη θάλασσα με το σκάφανδρο οδήγησαν το οθωμανικό κράτος, στο οποίο ανήκαν τα Δωδεκάνησα πριν ενταχθούν στην Ελλάδα, στην απαγόρευση χρήσης του το 1881.

 Εντέλει όμως έγινε ανάκληση λίγα χρόνια αργότερα της απαγόρευσης  επειδή το επίσημο ελληνικό κράτος δεν το είχε απαγορεύσει κι έτσι ο ανταγωνισμός ήταν μεγάλος ανάμεσα στους νησιώτες σφουγγαράδες των δύο κρατών.

Έχει υπολογιστεί πως από το 1866 μέχρι το 1915 καταγράφηκαν σε καταδύσεις με χρήση σκάφανδρου 10.000 θάνατοι και 20.000 παραλύσεις μόνο στα νησιά του Αιγαίου, ενώ το ίδιο διάστημα σημειώθηκαν μόλις 10 θάνατοι γυμνών δυτών.

Οι φωτογραφίες που σας παραθέτουμε με τους αληθινούς δύτες που φορούν σκάφανδρο , κι όχι του γλυκού νερού όπως η γράφουσα, έχουν τραβηχτεί στη διάρκεια λιμενικών εργασιών στα λιμάνια της Κρήτης δεκαετίες πριν, τότε που αυτή η μέθοδος κατάδυσης ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη.