Το σημαντικό μνημείο της Παναγίας της Ροδέας στη Ροδιά Μαλεβιζίου

Στον όμορφο οικισμό της Ροδιάς με την πανοραμική θέα προς τον κόλπο του Ηρακλείου ξεχωρίζει ένα μνημειακό σύνολο που δεν μπορεί να αφήσει τον επισκέπτη αδιάφορο. 

Πρόκειται για το ναό της Παναγίας της Ροδέας, που βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού, δίπλα ακριβώς στην μεγαλοπρεπή έπαυλη του 16^ου αιώνα της οικογένειας των Καλλεργών, στο φέουδο της οποίας εντάσσονταν η Ροδιά.

Η σημερινή εικόνα του ναού δεν ήταν βέβαια η αρχική του καθώς στη διάρκεια των αιώνων δέχθηκε πολλές παρεμβάσεις που την αλλοίωσαν.

Η πρώτη φάση του ναού της Παναγίας της Ρογδέας ή Ροδέας χρονολογείται κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, τότε που η αυτοκρατορική μονή της Σφάκας είχε μεγάλες ιδιοκτησίες στην περιοχή της Ροδιάς.

Η πληροφορία αυτή, που αντλείται από τις πηγές, ερμηνεύει την ύπαρξη αυτού του ναού ο οποίος όμως "πειράχθηκε" σε μεγάλο βαθμό την περίοδο της Ενετοκρατίας, όταν μετατράπηκε σε μονόχωρο μεγάλων διαστάσεων κτίσμα. Το αρχικό κτίσμα ανήκε πιθανότατα στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο.

Ο επιμήκης θολοσκέπαστος ναός που φέρει στο βορειοανατολικό άκρο του ένα μικρό παρεκκλήσι, έχει διαμορφωθεί στη σημερινή του μορφή μετά από διαδοχικές επεμβάσεις σε ξυλόστεγο ναό που προϋπήρχε στο σημείο του 11^ου αιώνα.

Στον αρχικό αυτό ναό ανήκει ο βόρειος τοίχος του σημερινού, που διαμορφώνεται με αλλεπάλληλα τριπλά τυφλά αψιδώματα και κόγχες, κατασκευασμένα με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου.

Ως χαρακτηριστικό στοιχείο της περιόδου διασώζεται και τμήμα επιχρίσματος που φέρει εγχαράξεις οι οποίες μιμούνται ισόδομη τοιχοποιία.

Αυτά τα χαρακτηριστικά συνδέουν το ναό της Παναγίας με την αρχιτεκτονική της Κωνσταντινούπολης.

Ο ναός της Παναγίας φέρει στα βόρεια κι ένα άλλο πρόκτισμα, όπως διαπιστώνεται από τα τμήματα πεσσού και τόξου από πλίνθους που είναι ενσωματωμένα στο βόρειο τοίχο του μεταγενέστερου, ίσως του 16^ου αιώνα παρεκκλησίου.

Η πρώτη μεγάλη επέμβαση στο ναό έγινε το 13^ο αιώνα όταν αντικαταστάθηκε η στέγη με θόλο και συγχρόνως προστέθηκαν  εσωτερικά σειρές αψιδωμάτων παράλληλα με τους επιμήκεις τοίχους. 

Στα μέσα του 13^ου αιώνα ο ναός ιστορήθηκε με καλής ποιότητας τοιχογραφικό διάκοσμο ο οποίος σώζεται αποσπασματικά.

Ο ναός ανακαινίσθηκε από την οικογένεια των Καλλεργών το 1577, σύμφωνα με τη σωζόμενη χρονολογία στο νότιο θύρωμα του αλλά και το οικόσημο τους, επίσης στο νότιο θύρωμα και τον ανατολικό τοίχο.

Την περίοδο αυτή ανακαινίσθηκε η νότια όψη που περιλαμβάνει το θύρωμα, πλαισιωμένο από δύο παράθυρα που φέρουν ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο.

Στο κατάστιχο των μοναστηριών και των εκκλησιών του Χάνδακα του 1635, ο ναός της Θεοτόκου περιλαμβάνεται στις εκκλησίες που δηλώνει ο Nicolo στο χωριό Κερά Ροδέα.

Η οικογένεια Lombardo περιλαμβάνεται στην απογραφή του Trivan «1644» στους Βενετούς ευγενείς του Χάνδακα και στους Κρητικούς ευγενείς του Ρεθύμνου. Στην ίδια απογραφή οι Lombrando συγκαταλέγονται στις οικογένειες που κατείχαν την κρητική ευγένεια διότι είχαν εκπέσει από τη

 βενετική.

 Η σχέση της οικογένειας με τη Ροδιά είναι γνωστή τουλάχιστον από το 1577,έτος κατά το οποίο ο Θεοδόσιος κυνηγός, Ηγούμενος του μοναστηριού του Αγ Ιωάννη του Φαραγγίτη στην περιφέρεια της Ροδιάς, καθιστά πληρεξούσια για την διεκπεραίωση υπόθεσης του μοναστηριού Lombardo κάτοικο Βενετίας.

Σημαντικές πληροφορίες για την οικοδομική ιστορία του ναού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, παρέχει έγγραφο του Ιεροδικείου Ηρακλείου του 1745 που αναφέρεται στην άδεια επιδιόρθωσης των ερειπωμένων εκκλησιών της επαρχίας Μαλεβιζιου μεταξύ των οποίων και ο ναός της Θεοτόκου. Στο ίδιο έγγραφο καθορίζονται τα τμήματα του ναού που θα ανακαινισθούν.

  Τα τμήματα είναι :

• Η εξωτερική προς τη δημόσια οδό θύρα

• Τοίχος του ναού

• Τα παράθυρα με τα παραθυρόφυλλα

• Η θύρα της νοτιοανατολικής πλευράς

• Τα θυρόφυλλα

• Τα δυο μικρά τόξα της εκκλησιάς

Σε αρκετά μεταγενέστερη εποχή , ίσως τον ύστερο 19^ο αιώνα ο ναός επεκτάθηκε εκ νέου στα δυτικά και συγχρόνως ανακατασκευάσθηκε το βόρειο θύρωμα, στο ανακουφιστικό τόξο του οποίου τοποθετήθηκε πλάκα με ανάγλυφη παράσταση του Ευαγγελισμού και επιγραφή του έτους 1863. 

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από τα βιβλίο "Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης", "Το Μαλεβίζει από τα προιστορικά χρόνια μέχρι σήμερα" και την ιστοσελίδα του Δήμου Μαλεβιζίου)

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)