Ο ναός της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Ιωάννη του Ριγολόγου στη Μονή Μαλεβιζίου

Σε ένα ύψωμα του οικισμού της Μονής Μαλεβιζίου δεσπόζει ο ναός της Αγίας Παρασκευής και του Αι Γιαννιού του Ριγολόγου.

Της Ελένης Βασιλάκη

Πρόκειται για κτίσμα του 19^ου αιώνα στη θέση παλαιότερου ναού της Ενετοκρατίας, στοιχεία του οποίου διατηρεί μέχρι σήμερα και μαρτυρούν την ιστορία του.

Στην παράπλευρη είσοδο του υπάρχει θύρωμα με εντυπωσιακά διακοσμητικά στοιχεία που φέρει τη χρονολογία 1892. Ωστόσο πλησίον αυτής της εισόδου είναι εντοιχισμένο, σε ψηλότερο σημείο, τμήμα θυρώματος της Ενετοκρατίας, προφανώς από τον παλαιότερο ναό που υπήρχε εκεί.

Το ιδιαίτερο τέμπλο

Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και το τέμπλο στο εσωτερικό του. Το επάνω τμήμα του, με τα λυπηρά, είναι εμφανώς διαφορετικής τέχνης και χρονολογικής περιόδου, πιο καλοδουλεμένο και με λεπτομέρειες. Φέρει την χρονολογία 1853. Δεν αποκλείεται να ήταν τμήμα του τέμπλου που υπήρχε στο ναό όταν αυτός κάηκε από τους Τούρκους, να ήταν το μόνο κομμάτι που διασώθηκε και προστέθηκε λίγα χρόνια αργότερα, το 1873, στο υπόλοιπο τέμπλο που κατασκευάστηκε και υπάρχει αυτή τη στιγμή στο χώρο.

Οι εικόνες του τέμπλου είναι εξίσου εντυπωσιακές και χρονολογούνται κατά τον 19^ο αιώνα. Το βλέμμα ωστόσο μαγνητίζει η δεσποτική εικόνα της Αγίας Παρασκευής στεφανωμένη με μεταλλικό επίχρυσο τάμα σε μορφή στέμματος. Εικόνα φιλοτεχνημένη από λαϊκό αγιογράφο, πράγμα που εύκολα καταλαβαίνει κανείς διαβάζοντας το όνομα της Αγίας γραμμένο με β κι όχι με ευ.

Το κτίσμα και ο παλιότερος ναός του Αγίου Ιωάννη

Ο υφιστάμενος ναός, θεωρεί ο λαογράφος Γιώργος Σταματάκης, πως είναι αποτέλεσμα δύο οικοδομικών φάσεων, η πρώτη από την Ενετοκρατία, οπότε κτίστηκε ως μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή. Αυτός λειτούργησε όλη την Ενετοκρατία και την Τουρκοκρατία ως ο κεντρικός και ενοριακός ναός του χωριού.

Κατά τις επαναστάσεις του 19ου αιώνα καταστράφηκε και κτίστηκε ξανά το 1892 ενσωματώνοντας ότι κομμάτια είχαν σωθεί από τον προϋπάρχοντα ναό, όπως το τμήμα από το τόξο του παλαιού κλειστού σήμερα θυρώματος.

Σύμφωνα με μαρτυρίες των παλιών κατοίκων της Μονής τα ερείπια κτίσματος που βρίσκεται σε απόσταση μερικών μέτρων μακριά από το ναό ανήκαν σε βυζαντινή εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη. Γι αυτό και επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος Άγιος να συνυπάρξει στο νεώτερο ναό της Αγίας Παρασκευής δημιουργώντας γι αυτόν δεύτερο κλίτος.

Σύμφωνα με το Γ.Σταματάκη, ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι σχεδόν μετά βεβαιότητας κτισμένος στην θέση μιας παλιάς μονής από την οποία πήρε το όνομα του όλο το χωριό. Τόσο η θέση του ναού, όσο και το όνομα του αλλά γενικότερα η εικόνα του χώρου κι άλλα στοιχεία που έχουν κατά καιρούς παρουσιαστεί συνηγορούν ως προς αυτό.

Μάλιστα είναι πιθανότερη η εκδοχή στην περιοχή αυτή να ήταν κτισμένη η περίφημη Μονή της Σφάκας, ένα από τα 12 βυζαντινά αυτοκρατορικά μοναστήρια της Κρήτης, που καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους .

Έχει ειπωθεί πως η Μονή Σφάκας βρίσκονταν στο Μύρτος της Ιεράπετρας (έχουμε αναφορά στο Κατάστιχο Εκκλησιών και Μοναστηριών του Κοινού για χωριό είτε έδρα του μοναστηριού με το όνομα Μίρτο). Όμως είναι λίγο περίεργο η Μονή να ήταν εκεί και όλη η περιουσία της να βρισκόταν στο Μαλεβίζι καλύπτοντας τα χωριά Καμάρι, τη μισή Τύλισο, κι άλλα σημεία της ίδιας επαρχίας αλλά και του Μυλοποτάμου.

Ο Μανόλης Αστυρακάκης στο βιβλίο του για την Τύλισο την εποχή της Βενετοκρατίας αναφέρει πως ίσως η Μονή Σφάκας να είχε έδρα ή παράρτημα κοντά στην περιοχή της Τυλίσου και επομένως το όνομα Σφάκα να υποδηλώνει τοπωνύμιο κι όχι χωριό. Κι ακόμα πιο πιθανή θεωρεί τη θέση της Μονής της Σφάκας εκεί που βρίσκεται σήμερα το χωριό Μονή Μαλεβιζίου.

Ο Τούρκος περιηγητής Evliya Celebi είχε καταγράψει εξάλλου τον Γαζανό ποταμό στο Μαλεβίζι ως ποταμό της Μυρτιάς, οπότε αν συνθέσουμε όλα αυτά τα στοιχεία τότε βλέπουμε τη Μονή Σφάκας στην περιοχή κοντά στον οικισμό της Μονής, κι όχι στην Ιεράπετρα ή τη Σητεία.

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)