Η Αγία Μυρτιά της Παλιανής και η συνέχεια της δεντρολατρείας στην Κρήτη

Η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση δεντρολατρείας, που διατηρείται εδώ και αιώνες στην Κρήτη, αφορά στην Ιερή Μυρτιά της Παλιανής.

Της Ελένης Βασιλάκη

Παρότι ως φυτό η Μυρτιά κατατάσσεται στην κατηγορία του θάμνου στη Μονή της Παλιανής η αιωνόβια μυρτιά είναι ένα ολόκληρο δέντρο, το οποίο μάλιστα έχει και δική του ξεχωριστή γιορτή, στις 24 Σεπτεμβρίου, κι όχι στις 15 Αυγούστου οπότε πανηγυρίζει το Καθολικό του Μοναστηριού, στην αυλή του οποίου βρίσκεται.

Η γιορτή της καθιερώθηκε αυτή την ημερομηνία καθώς, λέγεται, πως 24 Σεπτεμβρίου ήταν όταν βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας.

Μάλιστα η εικόνα της Παναγίας, στην περίπτωση της Ιερής Μυρτιάς της Παλιανής, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, είναι ενσωματωμένη ακόμα και σήμερα στον κορμό του δέντρου της Μυρτιάς, μη ορατή για εκείνους που δεν έχουν τη δύναμη και την πίστη να τη δουν.

Ο θρύλος θέλει η περιοχή όπου βρίσκεται η Μονή, κατά το παρελθόν, να ήταν δασωμένη. Κάποιοι έβαλαν φωτιά να κάψουν τα δέντρα και ξαφνικά άκουσαν μια φωνή, τη φωνή της Παναγίας, να τους ζητά να σταματήσουν. 

Πράγματι έσβησαν τη φωτιά κι ανάμεσα στα βάτα βρήκαν την εικόνα της την οποία διακοσμούσαν κλαδιά μυρτιάς. 

Στο σημείο εκείνο έκαναν προσκυνητάρι και συχνά πήγαιναν εκεί μικρά κορίτσια που τη θύμιαζαν ώσπου μια μέρα τα παιδιά βρέθηκαν μπροστά σε ένα θαύμα. Τα ζωγραφισμένα κλαδιά της μυρτιάς έγιναν αληθινά. 

Τα παιδιά τα φύτεψαν και οι χωρικοί έχτισαν δίπλα μια εκκλησία για να μεταφέρουν την εικόνα. 

Λέγεται πως τρεις φορές την έκλεισαν μέσα στην εκκλησία κι αυτή έφευγε και πήγαινε ξανά στη μυρτιά της όπου τελικά και την άφησαν.

Την ιστορία μάλιστα αυτή την έχουν φτιάξει σε 14στιχο το οποίο έχει ως εξής:

«Της μυρτιάς η ιστορία θείου δέντρου Παλιανής στιχουργείται εν συντομία δια τον προσκυνητή.

Πριν κτισθή το μοναστήρι όλη τούτη η πλαγία καθώς λέγουν ήτο δάσος και του έδωσαν φωτιά.

Όταν έφθασεν η φλόγα σε μια βάτο γηραιά μη μη αδιάκοπα εβόα μια φωνή προστακτικά.

Την φωτιά με φόβο σβήνουν περιέργως ερευνούν μια εικόνα διακρίνουν σκύβουν και την προσκυνούν.

Έκαμαν προσκυνητάρι επί τόπου οι χωρικοί την εικόνα πουχε χάρη τοποθέτησαν εκεί.

Μέσα σε μυρτιάς κλωνάρια της Παρθένου η μορφή διεκρίνετο ανάρια έτσι είχε ζωγραφισθή.

Του σχολείου τα κοριτσια θυμίαζαν συχνά πυκνά την εικόνα την αγία για να τα καλοφωτά.

Θαύμα έκαμε μια μέτα στ αναμάρτητα παιδιά και αληθινά γενήκαν τα ζωγραφιστά κλαδιά.  

Μάτσο τότε τα φυτέψαν τα κορίτσια με χαρά τα κλωνάρια περιπλέξαν και φουντώναν θαλερά.

Εκκλησία λίγο πιο πέρα έκτισαν οι χωρικοί την εικόνα μεταφέραν αλλά έφευγε από εκεί.

Τρείς φορές την εκλειδώσαν λένε μες στην εκκλησιά την επαύριο βρισκόταν στα κλωνάρια της μυρτιάς.

Έδωσε να εννοήσουν πως δεν έπρεπε ξανά την εικόνα να χωρίσουν από τα δικά της τα κλαδιά .

Έτσι βρίσκεται εδώ μέσα στον πολύκλωνο κορμό που ξεφύτρωσε από την ίδια κι είναι δέντρο ιερό.

Θεία χάρι έχει λάβει και γι αυτό κάθε πιστός παίρνει φύλλα ή κλωνάρια για να τα χη φυλακτό».

Ο τεράστιος κορμός και τα κλαδιά της είναι σήμερα γεμάτα τάματα πιστών ενώ στις μικρές σπηλαιώσεις της μπορεί να παρατηρήσει κανείς διπλωμένα χαρτάκια με προσευχές και ικεσίες ακόμα και παραχωμένες φωτογραφίες, μικρού μεγέθους, ανθρώπων που ενδεχομένως χρειάστηκαν τη βοήθεια της Παναγίας για να αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα υγείας.

Είναι ενδεικτικό της ιερότητας που αποδίδεται στην μυρτιά της Παλιανής το ότι όλα τα κλωνάρια της μέχρι εκεί που μπορεί να φθάσει ανθρώπινο χέρι είναι γυμνά από φύλλα καθώς οι πιστοί, ερχόμενοι να προσκυνήσουν τη χάρη της, κόβουν και παίρνουν μαζί τους και φύλλα, τα οποία μετατρέπουν σε φυλακτά ή τα καίνε και παίρνουν την ευλογία τους μέσω του καπνού τους.

Στη βάση του δέντρο υπάρχει εικονοστάσι και χώρος για να ανάψει κάποιος κερί με το καντήλι της Ιερής Μυρτιάς να παραμένει άσβεστο. 

Ακριβώς δίπλα βλέπουμε,  απομεινάρι της πρωτοχριστιανικής βασιλικής του ναού, τμήμα ενός αρχαίου κιονόκρανου το οποίο μάλιστα χρησιμοποιείται για την απόθεση και ευλογία των άρτων.

Η μυρτιά στην αρχαιότητα

Για την ιστορία πάντως να πούμε πως ιερή θεωρούσουν οι έλληνες τη μυρτιά από την αρχαιότητα. Την ονόμαζαν Μύρτο και την είχαν αφιερώσει στην Πάφιο Αφροδίτη αφού με φύλλα μυρτιάς σκέπασε το γυμνό κορμί της όταν "γεννήθηκε" μέσα από τη θάλασσα.

Η σύγχρονη ονομασία της  προέρχεται από τα ονόματα που είχαν δώσει στο φυτό οι αρχαίοι συγγραφείς Θεόφραστος (μυρρίνη, μύρρινος, μύρτος), Διοσκουρίδης (μυρσίνη) και Πίνδαρος (μυρτίνη).

 Γι αυτούς ήταν σύμβολο της παρθενίας και γι αυτό κατά την τελετή του γάμου οι μελλόνυμφοι φορούσαν στεφάνι από Μυρτιά.

Είναι αξιοσημείωτο πως αν κρατήσει κανείς το φύλλο της Μυρτιάς απέναντι στο φως θα διαπιστώσει μικρές, πολυάριθμες, διαφανείς κηλίδες μέσα σ΄ αυτό. Πρόκειται για τους αδένες που περιέχουν το αρωματικό αιθέριο έλαιο.

 Για τους αρχαίους Έλληνες όμως οι τρύπες αυτές δεν ήταν παρά τα τσιμπήματα που έκανε από αμηχανία και αγωνία στο φύλλο του φυτού με τη βελόνα της η Φαίδρα, η γυναίκα του βασιλιά της Αθήνας Θησέα. Έβλεπε κρυφά το θετό γιο της Ιππόλυτο να γυμνάζεται, και τον ερωτεύτηκε όμως εκείνος  δεν ανταποκρινόταν στον έρωτά της.

Τότε η  Αφροδίτη τιμώρησε τον ανέραστο Ιππόλυτο  ενώ οι Αθηναίοι κατέταξαν τη μυρτιά στα φυτά του έρωτα και έπλεκαν στεφάνια από τα κλαδιά της που τα πουλούσαν σε μια περιοχή της αρχαίας Αθήνας που είχε ονομαστεί, για το λόγο αυτό, "Μυρρίναι".

Όταν οι αρχαιολόγοι ανασκάπτουν αρχαίους τάφους και βρίσκουν μέσα Μυρτιά τότε ξέρουν πως αυτοί  ανήκουν σε γυναίκες γιατί στην αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν οι ελληνίδες τα αρωματικά φύλλα της Μυρτιάς όπως ακριβώς εμείς σήμερα χρησιμοποιούμε το αποσμητικό. Αντίθετα , στους ανδρικούς τάφους βρίσκουν φύλλα ή κλαδιά βελανιδιάς.

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ  η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)