Το άγνωστο λάβαρο της Μονής Αγκαράθου και η παρουσία της Μονής την εποχή της Βενετοκρατίας

Ενδιαφέροντα στοιχεία για την ιστορική εξέλιξη και γενικότερη παρουσία της Ιεράς Μονής Αγκαράθου την περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη παρουσιάστηκαν κατά τις εργασίες της επιστημονικής ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στο Πολιτιστικό Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου με φορείς διοργάνωσης την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης και την Περιφέρεια Κρήτης.

Εκεί οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουν πρώτη φορά ένα άγνωστο λάβαρο του Κρητικού Πολέμου, που χρησιμοποιήθηκε κατά τη μοναδική νικηφόρα μάχη των Βενετών έναντι των Οθωμανών, κατά την ανακατάληψη του Καστελλίου Τεμένους. 

Η Παναγία η Αγκαραθιώτισσα και ο αγαπημένος Άγιος των Ενετών, Άγιος Μάρκος, εμφανίζονται πάνω στο λάβαρο που ανακατασκευάστηκε με βάση αρχειακή μαρτυρία και του οποίου η πρώτη επίσημη παρουσίαση θα γίνει αύριο στην Μονή της Αγκάραθου.

Την έναρξη της ημερίδας χαιρέτισε ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ειρηναίος, ο εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και Ηγούμενος της Μονής Αγκαράθου Αρχιμανδρίτης κ. Ευμένιος Ρουσάκης, ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μποτζουάνας και Free State κ. Γεννάδιος και ο Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης.

Αμέσως μετά η ιστορικός, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και τέως διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, Χρύσα Μαλτέζου, αναφέρθηκε σε αρχειακές πηγές που αφορούν στη Μονή Αγκαράθου και σχετίζονται με την εκχώρηση της από τους δύο γιούς της οικογένειας Καλλέργη στο μοναχό Νύμφωνα Νοταρά.

Αναφέρθηκε στο κυθηραϊκό έγγραφο που αποκαλύπτει την ύπαρξη του λαβάρου και τη μεταφορά κειμηλίων από την Κρήτη στα Κύθηρα, αλλά και το πώς έφθασε στο νησί μας και γενικότερα στο Αιγαίο η είδηση της πτώσης της Βασιλεύουσας από τους τρείς Κρητικούς καπετάνιους που πήραν μέρος στην υπεράσπιση της Κων\πολης.

Η ίδια μιλώντας για το λάβαρο της Αγκαράθου και τις μορφές που φέρει έκανε λόγο για τεκμήριο της ειρηνικής συνύπαρξης των Ενετών και των Κρητικών κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας στο νησί μας.

Ο ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστόφορος Χαραλαμπάκης στην εισήγηση του επικεντρώθηκε στα φυτωνύμια της Κρήτης με έμφαση στον αγκάραθο και τη σχέση του με την Μονή Αγκαράθου. 

Όπως με έκπληξη άκουσε το κοινό του, υπάρχουν τουλάχιστον 250 διαφορετικά είδη του φυτού αγκάραθος, το οποίο συναντάμε με ακόμα περισσότερα ονόματα  και συνώνυμα αλλά και με 15 διαφορετικά χρώματα. Η Μονή Αγκαράθου προφανώς και έχει αντλήσει την ονομασία της απ' αυτό το φυτό.

Ο ιστορικός Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης στην εισήγηση του έδωσε σημαντικά στοιχεία για την ιστορία της Μονής και τα δεδομένα εκείνα που οδήγησαν στο χαρακτηρισμό της ως πρώτης στην τάξη Μονής στην Κρήτη.

Η καθηγήτρια Μαρία Πατραμάνη έθεσε το ιστορικό πλαίσιο παρουσίας του μοναστηριού τον καιρό του κρητικού πολέμου, εξειδικεύοντας στη σχέση του με τα Κύθηρα , στη μεταφορά κειμηλίων του εκεί αλλά και στην ανακατασκευή του λαβάρου της Αγκαράθου.

Ο Γιάννης Μαυρομάτης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων παρουσίασε στοιχεία που περιλαμβάνονται στη διαθήκη του ηγουμένου της Αγκαράθου Μελέτιου Καλλονά, από το χωριό Αξέντι,  ο οποίος ήταν εκείνος που μετέφερε στα Κύθηρα την εικόνα της Παναγίας και άλλα κειμήλια της Μονής όταν πλέον η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών.

Για τον εντοπισμό του Αγίου Γεωργίου Σκαλωτού, που υπήρξε παράρτημα της Μονής Αγκαράθου, μίλησε ο συγγραφέας-δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης παρουσιάζοντας παράλληλα ωραίο φωτογραφικό υλικό από τα απομεινάρια της μονής του Αγίου Γεωργίου.

Στην απογευματινή συνεδρία ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Θεοχάρης Δετοράκης παρουσίασε στοιχεία από τη ζωή και το συγγραφικό έργο του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελέτιου Πηγά, που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους θεολόγους της μεταβυζαντινής περιόδου.

Το επιστολογραφικό έργο του, που απαρτίζεται από 318 επιστολές, ανέφερε ο κ Δετοράκης, και από το οποίο οι 55 αφορούν στην Κρήτη, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό και ακόμα δεν έχει υπάρξει συνολική κριτική αποτύπωση του. 

Η πληθωρική παρουσία και γενναία ρητορική παιδεία του Μελέτιου Πηγά, σύμφωνα με το διαπρεπή καθηγητή, αποτυπώνεται και στους 60 ρητορικούς λόγους του. Στο έργο του σπουδαίου ιεράρχη που έχει ανακηρυχτεί Άγιος περιλαμβάνονται ακόμα διδακτικά έργα, ποιητικά και φιλοσοφικά.

Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Πασχάλης Κιτρομηλίδης μίλησε για τον εκκλησιαστικό ηγέτη Κύριλλο Λούκαρι, πνευματικό τέκνο κι αυτός της Μονής Αγκαράθου, και Οικουμενικό Πατριάρχη, με σπουδαίο έργο, το οποίο χαρακτήριζαν οι καινοτόμες δράσεις αλλά και ο αγώνας του κατά του εκλατινισμού της Ορθόδοξης Ανατολής.

Η Μαρία Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου, ομότιμη  Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, επικεντρώθηκε στη σημασία των εικόνων και γλυπτών της Μονής Αγκαράθου για την τέχνη της Κρήτης κατά τη βενετική περίοδο. 

Λίγα, από τα πολλά που διέθετε η Μονή, διασώθηκαν από τις λεηλασίες ωστόσο η σημασία τους είναι μεγάλη. Ανάμεσα τους η εικόνα με τη  Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα, καθισμένη σε θρόνο με δυτική διακόσμηση, σε ένα συνδυασμό που προσιδιάζει σε εικόνες κρητικής τέχνης.

Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Αναστασία Παπαδία Λάλα άντλησε από βενετικές πηγές και παρουσίασε στοιχεία σχετικά με τις θεσμικές και λειτουργικές κοινωνικές σχέσεις της Μονής το 16^ο και 17^ο αιώνα. Η ίδια ανέλυσε το  σύνθετο πλέγμα των σχέσεών της με Κρητικούς και Κυθηρίους ενώ επιχείρησε και μια σύγκριση με άλλες κρητικές μονές, ιδίως με τις ανήκουσες στους Καλλέργηδες, όπως η Μονή του Σωτήρα Χριστού στο Αρκάδι.

Ο καθηγητής και αρχαιολόγος Νίκος Γιγουρτάκης μίλησε για το κάστρο του Τεμένους την περίοδο του Κρητικού Πολέμου, την εξαιρετική αυτή αμυντική οχυρωματική κατασκευή που αποτέλεσε και επί ενετοκρατίας έδρα Καστελλανίας με το όνομα Castellania di Temene.

Τέλος η Επιμελήτρια του Εκκλησιαστικού Μουσείου της Αγίας Αικατερίνης Έφη Ψιλάκη παρουσίασε ένα από τα κειμήλια της Αγκαράθου, που φυλάσσονται στο μουσείο.

Πρόκειται για  ασημένιο δίσκο του 1765, χαρακτηριστικό δείγμα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας, που προέρχεται από την Ιερά Μονή Αγκαράθου και στον ομφαλό του εικονίζει τη Βρεφοκρατούσα Θεοτόκο και κάτω ακριβώς απ αυτήν ένα μοναστήρι και τη μονολεκτική επιγραφή «Αγκάραθος». Ολόγυρα στον δίσκο αναπτύσσεται η εικονογραφική σύνθεση «Άνωθεν οι Προφήται» και γύρω από την κεντρική παράσταση είναι χαραγμένη η αφιερωματική επιγραφή στην οποία αναφέρονται τα ονόματα των μαστόρων καθώς και του ηγουμένου Γερασίμου.