Η Μονή του Αστράτηγου και το καθολικό της στην Καρκαδιώτισσα

Η Μονή Aηστρατήγου ή Αστράτηγου βρίσκεται σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων από τον οικισμό της Καρκαδιώτισσας και σε κοντινή απόσταση από τη Μονή Επανωσήφη. Από τους χώρους της διασώζεται σήμερα μόνο το αγιογραφημένο καθολικό.

Πρόκειται για ένα ναό σταυροειδούς αρχιτεκτονικής, από τους λίγους που έχουμε στην Κρήτη όπου το εγκάρσιο κλίτος είναι χαμηλότερο από το κατά μήκος.

Το κτίσμα μαρτυρεί αρκετές οικοδομικές φάσεις με παλαιότερη αυτή που βλέπουμε στο Ιερό του ενώ και η αγιογράφηση του καλύπτει δύο στρώματα.

Τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυση της Μονής αλλά και το πως αυτή τελικά υπήχθη στη Μονή Επανωσήφη δεν είναι γνωστά. Ωστόσο υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν ότι ο Αστράτηγος προϋπήρχε του Επανωσήφη.

Πληροφορίες γι αυτόν μας δίνει τόσο ο τοιχογραφικός του διάκοσμος όσο και οι αναφορές σε έγγραφα της Τουρκοκρατίας.

Δυστυχώς η αρχική εικόνα που παρουσίαζε το μοναστήρι στην πορεία των ετών αλλοιώθηκε αφού για μεγάλα διαστήματα λειτούργησε ως μάντρα αιγοπροβάτων.

Από τα υπολείμματα που σώζονται, πέριξ του καθολικού, προκύπτει πως επρόκειτο μάλλον για ένα μικρό μοναστηριακό συγκρότημα που ενδεχομένως είχε και περιτοίχιση, αν λάβουμε υπόψη την είσοδο στα δυτικά του αλλά και τα ίχνη τοιχίου στα ανατολικά.

Κατά το παρελθόν και μέχρι το 1940 ο Αστράτηγος είχε επιστάτη μοναχό που πήγαινε εκεί από τον Επανωσήφη.

Το καθολικό της μονής είναι τοιχογραφημένο αλλά οι τοιχογραφίες του δεν σώζονται σε τόσο καλή κατάσταση, λόγω υγρασίας και φθορών του χρόνου στο κτίσμα. Στο Ιερό του ωστόσο διακρίνουμε τους συλλειτουργούντες ιεράρχες και τη Βάπτιση ενώ είναι αξιοπερίεργο το ότι η παράσταση της Μεταμόρφωσης του Ιησού βρίσκεται εκτός Ιερού.

Στο χώρο βλέπουμε, επίσης, μια μεγάλη παράσταση της Γεννήσεως, την Κοίμηση της Θεοτόκου, το όνειρο του Ιωσήφ, την παράσταση "Ύδωρ της ελέγξεως", δηλαδή την έγκυο Παναγία να οδηγείται από τον Ιωσήφ ενώπιον του αρχιερέως και να παίρνει από τα χέρια του στάμνα και να πίνει νερό, με το οποίο ελέγχεται η αγνότητά της.

Στα δύο σφενδόνια απεικονίζονται οι μορφές ανδρών Μαρτύρων και γυναικών Μαρτύρων.

Γενικότερα ο ναός του Αστράτηγου βρίθει παραστάσεων με θέμα τη ζωή της Παρθένου γεγονός, που όπως αναφέρει ο λαογράφος Γιώργος Σταματάκης, μας κάνει να σκεφτόμαστε την πιθανότητα ο ναός πολύ παλιά να ήταν αφιερωμένος στην Παναγία κι όχι στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Η παράδοση πάντως θέλει ο ναός να κτίστηκε επί Νικηφόρου Φωκά μετά το 961. Οι τοιχογραφίες του ανάγονται μεταξύ 14^ου και 16^ου αιώνα.

Ο Στέφανος Ξανθουδίδης αναφέρει ότι η εκκλησία είναι ανακαινισμένη και ο Εμμανουήλ Πετράκης οτι «φαίνονται εἰς τά θεμέλια ἲχνη παλαιοτέρας». Ο τελευταίος περιγράφει ότι είδε στον Αστράτηγο ίχνη κιόνων και υποθέτει ότι στη θέση αυτή ίσως υπήρχε αρχαίο ιερό.

Αναφορές για τη Μονή

Εκείνο που είναι σίγουρο είναι πως το μοναστήρι λειτούργησε κατά τα τελευταία έτη της ενετικής κυριαρχίας στην Κρήτη. Σε έγγραφο του 1672, τρία χρόνια δηλαδή μετά την ολοκλήρωση της κατάληψης της Κρήτης από τούς Τούρκους, γίνεται αναφορά στη Μονή.

Στο ιεροδικείο έφθασε τότε υπόθεση διεκδίκησης ενός αμπελιού που βρισκόταν κοντά στην Μονή. Διεκδικητές του αμπελιού ήταν ο «Πανάσης υἱός Νικολάου» από την Καρκαδιώτισσα και ο «Μελέτιος υἱός Μανιοῦ, κληρικός, Ἡγούμενος τῆς ἐν τῇ περιφερείᾳ τοῦ χωρίου Ἀγαλαδές κειμένης Μονῆς (Μαναστίρ) ὀνομαζομένου Στρατηγοῦ…».

Ανάμεσα στα επιχειρήματα του Μελετίου ήταν: «κεῖται αὓτη ἐν τῇ περιοχῇ τῆς Μονῆς καί ὃτι κατά τήν Νέαν Ἀπογραφήν κατεχωρίσθη εἰς τά κτήματα τῆς Μονῆς,… καί ὃτι κατά τήν ἐποχήν τῶν Φράγκων ἐδίδετο εἰς τήν Μονήν τό τρίτον τοῦ εἰσοδήματός της…».

Η σαφής αναφορά στην «ἐποχή τῶν Φράγκων» αποτελεί και την παλαιότερη γνωστή πληροφορία για το μοναστήρι. Ο Αστράτηγος επιβίωσε κατά την Οθωμανική παρουσία. Σε έγγραφο του 1671 αναφέρεται ότι το αμπέλι της Εργίνας Τομάζου από την Καρκαδιώτισσα συνορεύει με αμπέλι της Μονής Στρατηγού.

Η πανώλη του 1655

Σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία της μονής έπαιξε η επιδημία πανώλης του 1655. Τότε φέρεται να ερημώθηκε το παρακείμενο χωριό Αγαλαντές ή Αγαλαδές (δείτε εδώ).

Ο Εμμανουήλ Πετράκης υποθέτει ότι τότε έχουμε ερήμωση του Αστράτηγου με όσους μοναχούς επέζησαν να μετακινούνται στον Επανωσήφη. Είναι όμως μάλλον προσωρινή αυτή η μετακόμιση στον Επανωσήφη αφού αναφέρεται η παρουσία ηγουμένου στον Αστράτηγο 17 χρόνια μετά, το 1672.

Κι αν δεν ερήμωσε η Μονή το 1655 λόγω πανώλης είναι βέβαιο πως από τότε άρχισε η παρακμή της που οδήγησε στην σταδιακή εγκατάλειψη της.

Ελένη Βασιλάκη

(Μέρος των πληροφοριών αντλήθηκε από την ιστοσελίδα της Μονής Επανωσήφη).

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του,Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)