Ο Ελκόμενος Χριστός στη Μονεμβασιά η σχέση του με την Κρήτη και μια κλοπή που άφησε ιστορία

Στον χώρο της πλατείας, στην Κάτω Πόλη της Μονεμβασιάς, κυριαρχεί ο μεγάλος και εντυπωσιακός ναός του Ελκόμενου Χριστού, που θεωρείται ο παλαιότερος του βράχου. Πρόκειται για ένα ναό που ένα σημαντικό πρόσωπο συνέδεσε με την Κρήτη ενώ η φήμη του βγήκε εκτός συνόρων εξαιτίας μιας απίστευτης υπόθεσης κλοπής εικόνων του.

Ο ναός κτίστηκε τον 6ο ή τον 7ο αιώνα, με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων της πόλης.

Στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, με νάρθηκα στα δυτικά και μια αψίδα στα ανατολικά, όπου εσωτερικά διαμορφωνόταν μεγάλο ημικυκλικό σύνθρονο.

 Κατά τον 11ο αιώνα προστέθηκαν οι άλλες δύο αψίδες, της πρόθεσης και του διακονικού, και αντικαταστάθηκε το παλαιότερο μαρμάρινο τέμπλο με νέο, τμήμα του οποίου είναι εντοιχισμένο επάνω από την είσοδο του ναού.

Μεγάλης έκτασης εργασίες έγιναν πιθανότατα τον 14ο αιώνα, ενώ το 1520, στα χρόνια της πρώτης ενετικής κυριαρχίας, ο καθολικός αρχιεπίσκοπος Αρσένιος διέθεσε σημαντικό χρηματικό ποσό για επισκευές του ναού.

Το 1538, ένας άλλος δωρητής, ο κόμης Κορίνθου Γεώργιος, το επώνυμο του οποίου στην επιγραφή παραποιείται ως «Κουγκύδας», αντικατέστησε τους κίονες με πεσσούς, για να στηρίξει τις καμάρες που κτίστηκαν στη θέση της παλαιάς ξύλινης στέγης.

Το 1697, σύμφωνα με επιγραφή πάνω από την είσοδο, προστέθηκαν ο εξωνάρθηκας, το παρεκκλήσιο στη νότια πλευρά και ο τρούλος στο μέσο, περίπου, του κτηρίου.

Ο ναός καταστράφηκε το 1770 από την επιδρομή Τουρκοαλβανών και επισκευάσθηκε αρκετές φορές ακόμη.

Το εσωτερικό του βλέπουμε αξιόλογα έργα του 17ου και 18ου αιώνα, κυρίως φορητές εικόνες. Το μαρμάρινο τέμπλο του, έργο του Γεωργίου Καπαριά από την Τήνο, κατασκευάσθηκε το 1901, και αντικατέστησε το παλαιότερο ξυλόγλυπτο.

Το σημαντικότερο κειμήλιο του ναού είναι ωστόσο η περίφημη μεγάλη εικόνα του Ελκόμενου, που χρονολογείται στον 14ο αιώνα και αποτελεί υψηλό καλλιτεχνικό δείγμα της ζωγραφικής του τέλους της εποχής των Παλαιολόγων.

Η εικόνα, που είχε κλαπεί το 1979 και μετά την εύρεση και την αποκατάστασή της φυλασσόταν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, επέστρεψε στον φυσικό της χώρο το 2011 και εκτίθεται στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννη.

Ο ναός σήμερα λειτουργεί ως μητροπολιτικός και εορτάζει τη Μεγάλη Πέμπτη, ενώ στις 23 Μαΐου εορτάζεται η επιστροφή της εικόνας στη Μονεμβασιά.

Η κλοπή της εικόνας και η επιστροφή της

Ο Ελκόμενος Χριστός έγινε αιτία για ένα πολύμηνο θρίλερ που διαδραματίστηκε μεταξύ 1979 και 1980 καθώς εκλάπη μαζί με άλλα κειμήλια και σε αυτή την κλοπή  βασίσθηκε  το επιτυχημένο σίριαλ της κρατικής τηλεόρασης «Ιερόσυλοι» με τον Θάνο Λειβαδίτη, σε σκηνοθεσία του Κώστα Λυχναρά.

Όταν μάλιστα βρέθηκε η εικόνα γονάτισε μπροστά της ο τότε υπουργός Πολιτισμού Δημήτρης Νιάνιας και αναφώνησε «βρέθηκε ο σύγχρονος Παρθενώνας».

Η αρπαγή της εικόνας σημειώθηκε τη νύκτα της 10ης Ιανουαρίου 1979 από έναν 47χρονο πρώην στρατιωτικό, ο οποίος εκδιώχθηκε το 1962 από τις Ένοπλες Δυνάμεις με την κατηγορία της «συνωμοσίας κατά του πολιτεύματος».

Στην συνέχεια εργάστηκε ως τοπογράφος και είχε φυλακισθεί για υπόθεση υπεξαιρέσεων και παραβάσεις του νόμου περί επιταγών.

Στις φυλακές Κορυδαλλού ο 47χρονος συναντήθηκε με έναν 37χρονο σεσημασμένο αρχαιοκάπηλο, ο οποίος φέρεται να τον παρακίνησε να κλέψει την εικόνα της «Σταύρωσης του Χριστού» από τον ναό του Ελκόμενου Χριστού.

Ο 37χρονος αρχαιοκάπηλος ζήτησε μάλιστα από τον πρώην στρατιωτικό 500.000 δρχ. για τις σχετικές πληροφορίες που του έδωσε.

Ο 47χρονος είχε μεταμφιεστεί σε γέροντα, έβαλε ψεύτικη γενειάδα, μπήκε στον ναό της Μονεμβάσιας, έκοψε το λουκέτο της πόρτας και άρπαξε συνολικά περίπου 35 εικόνες, ανάμεσα σε αυτές και τη «Σταύρωση», της οποίας η αξία τότε υπολογιζόταν σε 100.000.000 δρχ .

Ο ιερόσυλος έκοψε την εικόνα σε τρία κομμάτια. Μετά την κλοπή φόρεσε την παλιά στολή του υπολοχαγού που είχε, φόρτωσε τις εικόνες στο αυτοκίνητο του και τις μετέφερε σε δύο διαμερίσματα στο κέντρο της Αθήνας.

Λίγο αργότερα άρχισε μόνος του τις διαπραγματεύσεις για να τις πουλήσει. Όμως, οι κινήσεις του έγιναν αντιληπτές από τους αξιωματικούς της Ασφάλειας Αθηνών, οι οποίοι ετοίμασαν την μεγάλη παγίδα. Άνθρωπος της Ασφάλειας εμφανίσθηκε ως γερμανός επιχειρηματίας που ενδιαφερόταν για την αγορά των εικόνων και προσέγγισε τον 47χρονο.

Έτσι, μετά από λίγες ημέρες ο πρώην στρατιωτικός συνελήφθη και η εικόνα της «Σταύρωσης του Χριστού» βρέθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 1980 σε ένα πατάρι γκαρσονιέρας στην οδό Δελαπόρτα 53 στου Γκύζη.

Μάλιστα, τότε ο σπουδαίος Φώτης Κόντογλου, μοναδικός αγιογράφος ο ίδιος, είχε χαρακτηρίσει τη συγκεκριμένη εικόνα αριστούργημα. Πρόκειται «ίσως για τη σπουδαιότερη Σταύρωση σε φορητή εικόνα», είχε πει.

Ο αξιωματικός της ΕΛΑΣ Σωτήρης Ηλιόπουλος, που είχε πραγματοποιήσει την σχετική έρευνα αναφέρει: «Θυμάμαι τον τότε υπουργό Πολιτισμού, ο οποίος όταν έμαθε ότι βρήκαμε την εικόνα ήλθε στη γκαρσονιέρα, γονάτισε στο πάτωμα, έκανε το σταυρό του και μας είπε «βρέθηκε ο σύγχρονος Παρθενώνας που είχε χαθεί»».

Η σχέση της Κρήτης με τον Ελκόμενο

Το 1725 εξελέγη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Μητροπολίτης Κρήτης ο καταγόμενος από το Βενεράτο Γεράσιμος Λετίτζης, στον οποίο οφείλουμε την ανέγερση του παλιού ναού του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο. 

Μέχρι τότε ήταν Μητροπολίτης Μονεμβασίας και όπως αναφέρει ο Θεοχάρης Δετοράκης είχε δώσει δείγματα της διοικητικής ικανότητας του και της δημιουργικής του ποιμαντορίας καθώς ήταν εκείνος που είχε καταφέρει να ανοίξει και να επαναφέρει σε χρήση τον ιστορικό ναό του Σωτήρος Χριστού του Ελκόμενου στη Μονεμβασία.

Μάλιστα έχουν γραφτεί και στίχοι γι αυτή του την ενέργεια:

«Στην Κρήτη εγεννήθηκε, στην Κρήτη ανεθράφη,

και πάλε στο πατριαρχειό πολύν καιρόν εστάθη.

Έγινε εφημέριος, είτα αρχιμανδρίτης,

έπειτα γίνη έξαρχος στον κόσμον εκηρύκτη.

 Και μετά ταύτα αρχιερεύς γίνη Μονεμβασίας

και κτίτορας εγίνηκε Χριστού της Εκκλησίας.

Άνοιξε την μητρόπολιν οπού τον σφαλισμένη,

Ελκόμενος την κράζουσι, στον κόσμον ξακουσμένη».

Πηγές: religiousgreece, Το Βήμα και η έκδοση Μηνάς ο Μεγαλομάρτυς-Ο Άγιος του Μεγάλου Κάστρου, Θεοχάρης Δετοράκης, 1995)

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)