Η Προσκύνηση των Μάγων του Μιχαήλ Δαμασκηνού στο Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης

Στο Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο φιλοξενούνται σημαντικές εικόνες του σπουδαίου ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού.

Μια απ αυτές, που σίγουρα κεντρίζει το βλέμμα και το ενδιαφέρον του επισκέπτη, είναι η Προσκύνηση των Μάγων την οποία υπογράφει ως «ΠΟΙΗΜΑ ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ».

Προέρχεται από τη Μονή Βροντησίου, απ' όπου μεταφέρθηκε και αφιερώθηκε στο ναό του Αγίου Μηνά, το 1800, από τον τότε Μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη. Έχει ενδιαφέρον να τη δούμε στις λεπτομέρειες της καθώς εκεί κρύβεται η αληθινή "μαγεία" της.

Η εικόνα διηγείται την έλευση των Μάγων στη Βηθλεέμ και την προσκύνηση του Θείου Βρέφους. Στο κέντρο δεσπόζουν οι μορφές των Μάγων με σημαντικότερη και πλέον εντυπωσιακή εκείνη του εστεμμένου μάγου, ο οποίος κοιτάζει κατάματα το θεατή. Το ντύσιμο του είναι βενετσιάνικο και παραπέμπει σε άντρα υψηλής κοινωνικής τάξης. Η μετωπική ματιά του έχει οδηγήσει πολλούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τον ίδιο το ζωγράφο του έργου.

Κάτω αριστερά βρίσκεται η Αγία Οικογένεια με την Παναγία να κρατά στην αγκαλιά της το νεαρό Ιησού και να δέχονται από κοινού τα δώρα. Οι μορφές τους είναι βυζαντινές αλλά είναι φανερές επάνω τους και δυτικές επιρροές. Ο Ιησούς ευλογεί το γονατιστό μάγο ενώ ένα μικρό αγόρι του προσφέρει το στέμμα. 

Ο Ιωσήφ εικονίζεται σε μικρή απόσταση από την Παναγία και τον Ιησού καθώς δεν είναι ο πατέρας του αλλά ο προστάτης της Αγίας Οικογένειας. Η αποστασιοποίηση του από το γεγονός φαίνεται και στην έκφραση του που είναι μάλλον απορίας και συλλογισμού . Η μορφή του είναι εμπνευσμένη από τη βυζαντινή τέχνη.

Ο γέροντας μάγος φέρει μακριά γενειάδα και πολυτελή ενδυμασία και προσφέρει το δώρο του μέσα σε χρυσό σκεύος. Οι άλλο δύο μάγοι που βρίσκονται πίσω του φορούν κοσμήματα με το σταυρόσχημο σκουλαρίκι του μεσαίου να ξεχωρίζει. Ο ίδιος μάγος με το σκουλαρίκι φέρει ακτινωτό στέμμα στην κεφαλή και τα καστανόξανθα γένια του είναι περιποιημένα ενώ η έκφραση του είναι ευγενική.

Ο άλλος μάγος είναι μελαμψός με έντονα τονισμένα τα χαρακτηριστικά της ανατολίτικης ενδυμασίας του. Φορεί μεγάλο πτυχωτό σαρίκι στην κορυφή του οποίου διακρίνεται μικρό ακτινωτό στέμμα ενώ στην αμφίεση του κυριαρχεί το πράσινο χρώμα. Φορά κι αυτός σκουλαρίκι από πολύτιμη κόκκινη πέτρα με χρυσό δέσιμο. Τους τρείς μάγους ακολουθεί πολυπληθής συνοδεία στρατιωτών και υπηρετών με άλογα και καμήλες.

Μικρό αγγελούδι που ακτινοβολεί πάνω από τη σύνδεση μάλλον συμβολίζει τον αστέρα της Βηθλεέμ.

Στη μέση της σύνθεσης υπάρχει έναν μεγάλος βράχος και αριστερά ένα κτίριο με χοντρές κολόνες και στέγη από χόρτα. Ανάμεσα στο κτίριο και το βράχο βρίσκονται οι καμήλες των μάγων. Γύρω από την κορυφή του βράχου εικονίζονται άγγελοι με δύο απ αυτούς να κρατούν ένα κόκκινο πανί. 

Ο Δαμασκηνός έχει καταφέρει να αποδώσει εξαιρετικά το τέντωμα του πανιού με ανάλαφρες πτυχώσεις ενώ στην κάτω του πλευρά φαίνονται μέχρι και εξέχουσες κλωστίτσες από την ούγια του.

Πρόκειται για ένα πίνακα που αντιπροσωπεύει περισσότερο από κάθε άλλο έργο του Δαμασκηνού την επίδραση της δυτικής ζωγραφικής στην τέχνη του. Είναι έκδηλες οι αναφορές τόσο στην Αναγέννηση όσο και στο Μανιερισμό. 

Τα ζωντανά χρώματα, η πολυπρόσωπη σύνθεση, ο τρόπος απόδοσης των μορφών, η έντονη προοπτική, η κίνηση, η πλαστικότητα, είναι μερικά χαρακτηριστικά που δείχνουν το βαθμό αφομοίωσης της δυτικής από τη βυζαντινή τέχνη.

Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός

Στο Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης βλέπουμε έξι εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού, ενός εκ των σημαντικότερων, ίσως και του σημαντικότερου  ζωγράφου της περίφημης Κρητικής σχολής. Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός γεννήθηκε στο Βενετοκρατούμενο Χάνδακα γύρω στα 1540 και διδάχτηκε την τέχνη της ζωγραφικής στην Σχολή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων.

 Σε ηλικία 32 ετών εργάστηκε στη Βενετία, όπου και ήρθε σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα της τέχνης. Στα έργα του αναδεικνύεται η θαυμαστή συνύπαρξη της βυζαντινής αγιογραφίας με τις τεχνικές της δυτικής ζωγραφικής και της αναγεννησιακής τέχνης.

Έχει φιλοτεχνήσει πολλά έργα τα οποία βρίσκονται σκόρπια σε συλλογές από και τον Άγιο Γεώργιο της Βενετίας το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών έως και την Βυζαντινή Συλλογή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων.

Το 1584 τον συναντάμε στο Χάνδακα, και, σύμφωνα με τη γνώμη του καθηγητή Κ.Δ. Καλοκύρη,«έκτοτε έργάζεται είς τήν Μονήν τού Βροντησίου έκ τού έκεί δέ έργαστηρίου του προέρχονται ασφαλώς oί είκόνες τού Άγίου Μηνά» (σήμερα στην Αγ. Αικατερίνη).

Οι έξι αυτές εικόνες αποκαλύπτουν την πολυσχιδή προσωπικότητα του Δαμασκηνού. Κατείχε καλά τη βυζαντινή ζωγραφική τέχνη, αλλά δε σταμάτησε μόνο εκεί.

 Γνώριζε την ευρωπαϊκή ζωγραφική της εποχής του και κατάφερε να συνδυάσει τα βυζαντινά στοιχεία με τα αναγεννησιακά. Το τελικό αποτέλεσμα είναι οι εικόνες που μεταφέρουν τη βυζαντινή βαρύτητα στον αναγεννησιακό ρεαλισμό.

(Οι πληροφορίες για την εικόνα αντλήθηκαν από την έκδοση " Η χριστιανική τέχνη της Κρήτης στο Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης" της Έφης Ψιλάκη ενώ για το ζωγράφο Μιχαήλ Δαμασκηνό από την σελίδα frontoffice)

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)