Ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου στην Πατσώ και η αρχαία χρήση του ως ιερό

Ο ναός του Αγίου Αντωνίου στο φαράγγι της Πατσού δεν είναι ένα συνηθισμένο ξωκλήσι μέσα σε ένα καταπράσινο σκηνικό, κι αυτό το καταλαβαίνει ο επισκέπτης με το που θα το αντικρίσει.

Της Ελένης Βασιλάκη

Κτισμένο κάτω από βραχοσκεπή, έχοντας στην πίσω πλευρά του πηγή και σχεδόν καλυμμένο, στους γύρω χώρους του αλλά και στο εσωτερικό του, από τάματα πιστών, αποδεικνύει πως αποτελεί χώρο λατρείας που δεν περιορίζεται στον Άγιο Αντώνιο, στον οποίο έχει αφιερωθεί, αλλά καλύπτει το βαθύτερο και συνολικότερο θρησκευτικό συναίσθημα εκείνων που το επισκέπτονται για να εναποθέσουν το τάμα τους.

Η πρακτική του τάματος δεν επικεντρώνεται στο χώρο αυτό μόνο στους νεώτερους χρόνους, όπως θα δούμε παρακάτω, αλλά έχει παρελθόν που φθάνει ως τη Μινωική περίοδο.

Κι ενώ σε άλλους χριστιανικούς ναούς τα τάματα συνήθως είναι τα γνωστά μεταλλικά πλακίδια εδώ κυριαρχούν τα χαρτάκια με ευχές και προσευχές, χωρίς φυσικά να λείπουν και τα τάματα κάθε άλλου είδους.

Παραχωμένα σε κάθε σχισμή βράχου και πέτρας, μέσα και έξω από το εκκλησάκι, χαρτάκια που μέσα τους κρύβουν, πόνο, χαρά, ελπίδα, δημιουργούν ένα σκηνικό άκρως εντυπωσιακό προκαλώντας συναισθηματική φόρτιση.

Τα αφιερώματα των πιστών στον Άγιο Αντώνιο είναι αμέτρητα. Όπως θα δείτε και στις φωτογραφίες που σας παραθέτουμε, άνθρωποι προσευχήθηκαν στον Άγιο και στη συνέχεια πήγαν στη χάρη του και αφιέρωσαν τα πτυχία που απέκτησαν, διπλώματα, μεταπτυχιακά, πατερίτσες, που μετά την ίαση τους δεν τους ήταν απαραίτητες, κομποσκοίνια κι ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς.

Ιερός χώρος από την αρχαιότητα

Στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο ναΐσκος του Αγίου Αντωνίου είχαμε ωστόσο λατρευτική πρακτική από τους μινωικούς χρόνους.

Ο χώρος της αρχαίας λατρείας καταλάμβανε τη βραχοσκεπή, μέσα στην οποία είναι κτισμένο το εκκλησάκι, αλλά και την πλαγιά μέχρι το σημείο όπου βρίσκεται η πηγή.

Οι τελετουργίες των Μινωιτών ως γνωστόν λάμβαναν χώρα στην ύπαιθρο, πάνω σε λόφους, σε σπήλαια και γενικότερα σε σημεία που θεωρούσαν πως τους φέρνουν κοντά στους θεούς τους. Γι αυτό βλέπουμε τα περισσότερα να έχουν νερό, βλάστηση, επιβλητικό τοπίο.

Η παρουσία αρχαίου ιερού στο χώρο της Πατσού είναι γνωστή από τον 19^ο αιώνα οπότε και ανευρέθηκαν αντικείμενα που μαρτυρούν την εδώ και πολλούς αιώνες λατρεία. Κάποια εξ αυτών βρίσκονται στο Asmolean Museum της Οξφόρδης αλλά και στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου ενώ ευρήματα νεώτερων ερευνών φυλάσσονται στο Μουσείο του Ρεθύμνου.

Η αρχαία λατρεία ήταν αδιάλειπτη για 24 αιώνες, από τα μινωικά χρόνια ως το τέλος της ρωμαιοκρατίας (από το 2000 π.Χ ως τον 4^ο αιώνα μ. Χ), οπότε έχουμε τη μετατροπή του χώρου σε χριστιανικό ναό.

Αναθηματική επιγραφή του 1^ου αιώνα π. Χ, που είχε βρεθεί το 1888, μας πληροφορεί πως στο ιερό αυτό λάτρευαν τον Ερμή τον Κραναίο, ο προσδιορισμός του παραπέμπει στην πηγή, κρήνη που ήταν ενταγμένη στο ιερό.

Η λατρεία του Ερμή και του Πάνα

Η λατρεία του Ερμή ήταν διαδεδομένη στην Κρήτη, κυρίως για τις βλαστικές του ιδιότητες, που απηχούν τα ιδεώδη της μινωικής λατρείας επικεντρωμένης στην γονιμότητα της φύσης και στα συναισθήματα που προκαλούσε η διαδοχή των εποχών και το μυστηριώδες φαινόμενο του κύκλου της βλάστησης.

Στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο εμφανίζεται στο χώρο, κατά τη ρωμαιοκρατία, και η λατρεία του θεού Πάνα, όπως πιστοποιείται από την εύρεση μαρμάρινου γλυπτού του ίδιου του Πάνα, δημοφιλούς στις τάξεις των αγροτών και των κτηνοτρόφων αλλά και άμεσα σχετιζόμενου με τη λατρεία του Ερμή.

Ο χώρος του ιερού είχε μείνει, ανά τους αιώνες, σχεδόν ανέπαφος, με τους βράχους στη φυσική τους μορφή και μικρής κλίμακας διαμορφώσεις, κατά τόπους, ή λιγοστές απλές κατασκευές απαραίτητες στη λατρευτική πρακτική.

Οι ανασκαφές που έγιναν από την ΚΕ Εφορεία Αρχαιοτήτων αποκάλυψαν τα υπολείμματα τελετουργιών που ανήκουν σε όλες τις χρονικές περιόδους.

Βρέθηκαν δηλαδή αναθήματα, (αφιερώματα αντίστοιχα με τα σημερινά τάματα) αλλά και πυρές και μεμονωμένες καύσεις που σχετίζονταν με θυσίες ζώων ή αναίμακτες προσφορές σε κρασί, λάδι, καρπούς κ.α.

Από τα ευρήματα αυτά είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τις διαφορετικές τελετουργικές συνήθειες που ίσχυαν σε κάθε περίοδο αλλά και εκείνες που διαφυλάχθηκαν αναλλοίωτες στο πέρασμα των αιώνων.

Σε όλες τις χρονικές περιόδους που συναντάμε στην Πατσό το πιο συχνό εύρημα είναι τα αγγεία, πήλινα κυρίως, τα οποία σχετίζονταν με την τελετουργική διαδικασία,προσφορά υγρών, βρασμός σπόρων ή κρέατος.

Πολυάριθμα είναι επίσης τα ειδώλια, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα, από πηλό ή χαλκό, τα μαρμάρινα γλυπτά αλλά και αντικείμενα καθημερινής ζωής, όπως νομίσματα περόνες ή και ομοιώματα άλλων αντικειμένων κατασκευασμένα ειδικά για αναθηματική χρήση, όπως σιδερένιες αιχμές από δόρατα, μικρού μεγέθους, και πήλινα ιερά κέρατα.

Σε ορισμένες περιόδους συνηθίζονταν και η ανάθεση κεράτων και των γνάθων των ζώων που είχαν θυσιαστεί.

Το ιερό της Πατσού χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους της γύρω περιοχής, όπου βρίσκεται και η αρχαία πόλη Σύβριτος, το σημερινό χωριό Θρόνος. Από το πλήθος των αναθημάτων φαίνεται πως από τον 13^ο μέχρι τον 7^ο αιώνα το ιερό φτάνει στη μεγάλη ακμή του .

(ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε SITE χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα)