Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στον Κισσό Ρεθύμνου: Κατάγραφος με δύο στρώματα τοιχογραφιών

Βορειοδυτικά του χωριού Κισσός, στο Δήμο Αγίου Βασιλείου στο Ρέθυμνο, και ουσιαστικά στην είσοδο του, είναι κτισμένος ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, θεμελιωμένος σε σημεία του σε φυσικό βράχο που προυπήρχε εκεί.

Πρόκειται για κτίσμα ενδεχομένως του 13ου αιώνα καθώς τότε χρονολογούνται οι πρώτες τοιχογραφίες του.

Όλος ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες που, δυστυχώς, δεν έχουν διατηρηθεί στο σύνολο τους στην καλύτερη δυνατή κατάσταση.

Ο Άγιος Ιωάννης είναι μονόχωρος και καμαροσκέπαστος, δίχως παράθυρα, και χωρίς να έχουμε σημαντικές επεμβάσεις στο αρχικό κτίσμα του.

Εντύπωση προκαλεί ο τοιχογραφικός του διάκοσμος που καλύπτει δύο στρώματα. Φαίνεται το πρώτο να έγινε κατά την κτίση του ναού, τον 13ο αιώνα, και το δεύτερο το 15ο αιώνα. Τα χρώματα που χρησιμοποίησαν οι άγνωστοι, και μάλλον ντόπιοι, αγιογράφοι, ειδικά ο τελευταίος, είναι έντονα με τις παραστάσεις να έχουν μια λαϊκή τεχνοτροπία, από την οποία όμως δεν λείπει η ομορφιά και καλαισθησία.

Από το πρώτο στρώμα τοιχογραφιών σώζονται ελάχιστα σπαράγματα. Στον ημικύλινδο της αψίδας βλέπουμε σε ζώνη τους αγγέλους σε προτομή. Σώζονται μόνο δύο άγγελοι, αριστερά από το αγιοθύριδο φορώντας λευκούς χιτώνες και κόκκινο μανδύα. Στην κατώτερη ζώνη, πάλι στην αψίδα του Ιερού, βρίσκονται οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες που διατηρούνται αποσπασματικά ενώ στο μέσο ο Μελισμός του Χριστού. Στο κέντρο, στην κόγχη του Ιερού, μοιάζει να έχει τοιχογραφηθεί ο Παντοκράτορας. Πάνω από την τράπεζα της πρόθεσης, δεσπόζει η μορφή του διακόνου Αγίου Στεφάνου.

Στο βόρειο τοίχο σώζονται σπαράγματα από την Κοίμηση της Θεοτόκου. Στην καμάρα του ναού κυριαρχούν παραστάσεις από το Δωδεκάορτο.

Στο θριαµβικό τόξο απεικονίζεται η Φιλοξενία του Αβραάµ. Την νότια πλευρά της καμάρας καλύπτει η Γέννηση και κάτω απ αυτήν τα Εισόδια της Θεοτόκου. Το βόρειο σκέλος της καμάρας κοσμεί η Ανάληψη και σε χαμηλότερο επίπεδο η Εις Άδου Κάθοδος και δίπλα της η Θυσία του Αβράαμ.

Στην καμάρα του νότιου τοίχου βλέπουμε τη Βάπτιση, ακολουθεί η Μεταμόρφωση, η Ανάσταση του Λαζάρου, ο Μυστικός Δείπνος, η Φυγή στην Αίγυπτο, η Προσκύνηση των Μάγων, η Βρεφοκτονία από τον Ηρώδη.

Στο βόρειο μισό της καμάρας ξεχωρίζει η Βαιοφόρος, δίπλα η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, η Προδοσία και ακριβώς δίπλα της η Υπαπαντή.

Αρκετά σπάνια είναι η παράσταση που έπεται και επιγράφεται "Ειρήνη Υμήν". Στο κέντρο της ο Ιησούς, πάνω σε βάθρο, με τα δυο του χέρια σε έκταση να ευλογεί τις δύο ομάδες των 12 Αποστόλων που τον περιβάλλουν.

Στη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας ξεχωρίζουν ο χορός των Ιεραρχών, ο χορός των Οσίων και ο Παράδεισος. Στα ανατολικά οι παραστάσεις του Λίθου και σε στενά διάχωρα, στη συνέχεια της παράστασης της Δευτέρας Παρουσίας, ο χορός των Οσίων Γυναικών, ο χορός των Μαρτύρων και προσωποποιήσεις της Γης και της Θάλασσας. Η µνηµειακή σε έκταση και σύνθεση παράσταση της ∆ευτέρας Παρουσίας καταλαµβάνει ολόκληρο το µέτωπο του δυτικού τοίχου. Στο κατώτερο διάζωμα έχουν αγιογραφηθεί τα έδρανα με τις μορφές των Δικαίων Αποστόλων και κάτω απ αυτά σκηνές της Κολάσεως.

Από Αγίους διακρίνονται στις τοιχογραφίες οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη, ο Άγιος Νικόλαος, ο Μιχαήλ Αρχάγγελος, ο Άγιος Μάμας, μια μορφή που μοιάζει με εκείνη του Αγίου Ονουφρίου, κι επίσης οι στρατιωτικοί Άγιοι Δημήτριος, Θεόδωρος και Γεώργιος. Δίπλα τους ο Άγιος Αντώνιος ενώ σε ξεχωριστή και τιμητική θέση ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, στον τύπο του γραφέα, με τον μαθητή του Πρόχορο.

Οι εικόνες

Το σημερινό ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγίου Ιωάννη κατασκευάστηκε το 1985 σε αντικατάσταση του επίσης ξύλινου, αλλά παλιού τέμπλου που διέθετε. Οι εικόνες του τέμπλου ιστορήθηκαν όλες το 1935. Πρόκειται για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, τη Θεοτόκο, τον Παντοκράτορα και τον τιμώμενο Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο.

Παραμένει άγνωστο τι έγινε με τις εικόνες που προϋπήρχαν στο ναό. Εικάζεται μάλιστα πως ίσως τις πήρε εκείνος που έφτιαξε τις καινούργιες, εκμεταλλευόμενος την αμάθεια του κόσμου για την αξία και τη σημασία των παλιών εικόνων, ακόμα κι αν ήταν φθαρμένες.

Πολλές οι ταφές εξωτερικά του ναού

Το χειμώνα του 1984-85 με δαπάνη και πρωτοβουλία της Ενορίας Κισσού, ξεμπαζώθηκε ο χώρος εξωτερικά του ναού και κτίστηκε ο αυλόγυρος.

Άγνωστο πότε, πιθανόν από διάβρωση του παρακείμενου χωμάτινου όγκου, στο βορειοανατολικό τμήμα της αυλής του ναού είχε γίνει επιχωμάτωση .Όταν καθαρίστηκε το σημείο αποκαλύφθηκαν πολλοί τάφοι.

Το ίδιο συνέβη και λίγα μέτρα νοτιότερα του ναού, κατά τη διάνοιξη του δρόμου προς το Οροπέδιο Γιους Κάμπος.

Υπήρξε μάλιστα σημείο που βρέθηκαν τέσσερις τάφοι ο ένας πάνω στον άλλο και μάλιστα κάποιοι εξ αυτών με περισσότερους του ενός σκελετούς.

Η ύπαρξη τόσων τάφων μαρτυρά την χρήση του χώρου γύρω από τον Άγιο Ιωάννη ως νεκροταφείου για πολλές δεκαετίες με τους κατοίκους του Κισσού να πιστεύουν πως μάλλον εκεί λειτούργησε το πρώτο νεκροταφείο του χωριού τους.

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη γιορτάζει στις 26 του Σεπτεμβρίου οπότε και γινόταν, τουλάχιστον παλιά στον Κισσό, το μεγαλύτερο πανηγύρι του χωριού.

Ελένη Βασιλάκη

(Αντλήθηκαν πληροφορίες από τα Πρακτικά του Συνεδρίου "Η πρώην Επαρχία Αγίου Βασιλείου από την Αρχαιότητα ως Σήμερα", Ρέθυμνο 2014, (Νικολέτα Πύρρου) και την ηλεκτρονική σελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Κισσού kissoscrete.gr

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος σε οποιοδήποτε site, χωρίς προηγούμενη άδεια της κατόχου του Ελένης Βασιλάκη, Νόμος 4481/2017 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα